طرح واکنش در شرایط اضطراری زیست محیطی

زهيره عارف منش (مسئول حفاظت محیط زیست شرکت گاز استان یزد)

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 11

چکیده

مراکز صنعتی که مواد خطرناک، ضایعات زیان آور و یا مواد شیمیایی زیانبار را ذخیره، حمل و نقل، بازیافت و یا از آنها استفاده می کنند، بایستی طرح های پیشگیرانه به منظور آمادگی و واکنش سریع، همزمان و منظم در هنگام بروز وضعیت اضطراری زیست محیطی به منظور حفظ سلامت افراد و محیط زیست را مدنظر قرار دهند. هدف از این مقاله، ارائه چارچوبی در جهت تهیه طرح های پیشگیرانه می باشد تا واکنش مناسب و مقتضی در مواقع اضطراری به ویژه زمانی که مواد شیمیایی خطرناک و مواد زیان بار وارد محیط زیست می شوند صورت گیرد. بدین منظور ابتدا اقدامات و مراحل لازم جهت برنامه ریزی پیش از بروز وضعیت اضطراری زیست محیطی شامل شناسایی خطرات زیست محیطی، تجزیه و تحلیل وضعیت مخاطره آمیز، مسئولیت ها و سازمان ها در زمان بروز وضعیت اضطراری، منابع و امکانات لازم، هشدار داخلی، هشدار خارجی، ارتباطات الکترونیکی و روابط عمومی ارائه شده و سپس عملیات مواجهه با وضعیت اضطراری زیست محیطی شامل تصمیم گیری، بسیج امکانات و فعال سازی طرح و برنامه، مهار آلودگی، مرکز فرماندهی در زمان حادثه، عملیات تخلیه، پاکسازی مواد نشت شده و آلوده کننده و بقایای آنها، احیا و بازسازی مکان حادثه دیده و ارزیابی بعد از حادثه بیان شده است. در پایان مقاله نیز توصیه هایی جهت بهبود طرح واکنش در شرایط اضطراری زیست محیطی و ارتقای سطح آگاهی و آمادگی افراد در هنگام مواجهه با وضعیت اضطراری شامل آموزش و تمرین، ارزیابی از طرح و برنامه و به روزآوری برنامه ریزی و طرح ارائه شده است.

کلمات کلیدی: وضعیت اضطراری زیست محیطی، مواد شیمیایی خطرناک، طرح واکنش در شرایط اضطراری زیست محیطی، مدیریت بحران

1. مقدمه

صاحبان صنایع و کارخانجات و کلیه مراکزی که در انجام فعالیت های خود با محیط زیست در ارتباط می باشند، بایستی طرح هایی به منظور واکنش به وضعیت های اضطراری همچون سیل، زلزله، انتشار مواد شیمیائی و هسته ای را مدنظر داشته باشند. مواقع اضطراری موقعیت هایی ناگهانی می باشند که در آن مواد خطرناک و سایر موادی که می توانند اثرات منفی جدی بر روی سلامتی و ایمنی افراد و محیط زیست ایجاد کنند، آزاد شده و یا رهاشدن آنها قریب الوقوع باشد و در پی این حادثه عواقب زیان بار بر روی سلامتی افراد و محیط زیست حادث شود.

طرح واکنش در شرایط اضطراری برنامه کامل و دقیقی از مجموعه ای از فعالیت های گروهی و اجتماعی در جهت مهار و به حداقل رساندن اثرات یک حادثه غیرمترقبه می باشد که مستلزم تدابیر اصلاح کننده فوری فراتر از حد معمول و طبیعی آن بوده تا بدین وسیله از جان انسان ها حفاظت شده، جراحات به حداقل برسد و توانایی مهار حادثه حالت مطلوب یافته و آسیب به محیط زیست و اموال نیز کاهش یابد. این طرح ها بایستی خطرات بالقوه را شناسایی نموده، سیستم های مربوط به پیشگیری از حوادث را ایجاد نموده و مکانیسم های مناسب جهت به حداقل رساندن خطرات و آسیب حاصل از بروز این حوادث را ارائه نماید.

2. موارد مندرج در یک طرح واکنش در شرایط اضطراری

1.2. بیان خط مشی و سیاست

کارخانجات و صنایع بایستی گزارشی از خط مشی و سیاست خود را ارائه داده و تعهد خود را نسبت به پیشگیری از وضعیت اضطراری و آمادگی در برابر آن را روشن سازد. این گزارش را معمولا یک مقام ارشد مثل رئیس شرکت و مدیر اجرایی، امضا می کند. سیاست و خط مشی صنایع موارد زیر را در بر می گیرد:

• تعهد بخش مدیریت در حفظ سلامتی و ایمنی کارکنان و مردم و حفاظت از محیط زیست
• بیان ارجحیت شرکت در زمان نشت مواد سمی. معمولا ارجحیت شرکت ها و کارخانه ها سلامتی و ایمنی فوری افراد در محل کار و افراد دیگری که پیرامون محیط کار زندگی می کنند و همچنین حفاظت از محیط زیست می باشد.
• اعلام دقیق اختیار و قدرت فرد ناظر اصلی در زمان انجام عملیات اضطراری
• اعلام قدرت و اختیار فردی که پاسخگوی مردم و رسانه های گروهی می باشد.
• اعلام دقیق طرح و برنامه کارخانه و شرکت در پای بندی به سیاست خود
• به آزمایش گذاردن و اجرای دقیق و مناسب طرح و برنامه

2.2. هدف و دامنه کاری

هدف از برنامه ریزی یک طرح واکنش در شرایط اضطراری، ایجاد یک حالت آمادگی است که انجام واکنش سریع، همزمان و منظم در موقعیت اضطراری را ممکن می سازد. این طرح پیرامون 4 هدف اصلی زیر شکل می گیرد:

• درک نوع و اندازه وضعیت اضطراری
• ایجاد آمادگی تام و تمام (تجهیزات، نیروها) معادل با حد و اندازه وضعیت اضطراری
• ضمانت نمودن تصمیم گیری به موقع و مرتب و انجام دقیق فرایند واکنش (اعلام وضعیت و انجام عملیات استاندارد)
• ایجاد سازمان مدیریت بحران با مسئولیت مشخص و واضح (سیستم فرمان دهی در زمان بحران، نظارت عملیاتی، فرمان دهی واحد)

مطالب موردنظر در طرح واکنش در شرایط اضطراری زیست محیطی موارد زیر را در برمی گیرد:

• عملیات فردی و یا بخشی از عملیات یک مرکز صنعتی در یک ناحیه به خصوص
• منطقه جغرافیایی و یا طبیعی: انواع مختلف انتشار مواد سمی شامل انتشار آنها به داخل هوا، آب و یا زمین. این طرح باید تمامی کالاها، مواد خطرناک و زیان آوری که حمل و نقل می شوند و یا در بخش خاصی مورد استفاده قرار می گیرند را تحت پوشش قرار دهد.
• فهرستی از تمام گروه ها و سازمان هایی که به واسطه این طرح دارای مسئولیت هستند.

دامنه یک طرح واکنش در شرایط اضطراری زیست محیطی باید با حادثه رخ داده هماهنگی داشته و با طرح پیشگیرانه محلی، استانی و کشوری پیوند داشته باشد. طرح کشوری بر اساس قوانین بین المللی مدیریت بحران شکل می گیرد.

3.2. طراحی و برنامه ریزی پیش از بروز وضعیت اضطراری زیست محیطی

1.3.2 شناسایی خطرات

اولین قدم، شناسایی خطرات بالقوه می باشد. تمام خطرات بالقوه در موضع عملیاتی و خارج از موضع عملیاتی و نوع آسیب احتمالی بایستی شناسایی شود. این عملیات شناسایی مستلزم کسب اطلاعاتی در مورد سم شناسی، ویژگی های شیمیایی و فیزیکی مواد مورد استفاده می باشد. اثر بالقوه حاصل از نشت ناگهانی مواد و خطرات حاصل از آن برای انسان ها و حیوانات، اثر بالقوه آنها بر روی کیفیت هوا، آب و خاک باید دقیقا و به وضوح مشخص شود. خطرات ایجاد شده توسط انسان مثل آتش سوزی، انفجار، حوادث زمان حمل و نقل، شکستگی لوله و یا نقص فنی را باید در زمان بروز فجایع طبیعی مثل زلزله، سیل و رانش زمین در نظر داشت.

2.3.2 تجزیه و تحلیل ریسک

گام بعدی تعیین ریسک حادثه می باشد. فرآیند اصلی در تجزیه و تحلیل ریسک به شرح زیر می باشد:

• شناسایی نقص های بالقوه و یا شناسایی حادثه (از جمله تناوب آن)، ایجاد آمادگی تام و تمام تجهیزات، نیروها) معادل حد و اندازه وضعیت مخاطره آمیز
• محاسبه مقدار موادی که در هر نقص فنی ممکن است آزاد شوند و همچنین برآورد نمودن احتمال بروز این موارد
• ارزیابی اثرات بروز این گونه حوادث بر اساس گزارشات تهیه شده از بدترین مورد حادث شده

کنار هم چیدن اثرات حاصل از حوادث و احتمال بروز آنها، رتبه بندی منطقی خطرات را ممکن می سازد و مناطق خطرزا را نشان می دهد. سپس معیارهایی را باید تعریف نمود که بر اساس آنها میزان خطر برای تمامی طرفین مربوطه، قابل پذیرش و قابل قبول باشد. به منظور کاهش و یا حذف خطرات بالقوه ناشی از نشت مواد سمی و کاهش اثرات مواد خطرناک بر انسان و محیط زیست در اجرای طرح واکنش در شرایط اضطراری، عملیات پیشگیری از حوادث غیرمترقبه باید صورت پذیرد. بدین منظور پرسنل عملیاتی بایستی اطلاعات مربوط به نقص در سیستم ها، تأسیسات و تجهیزات و یا عملیات اجرایی و مشکلات بالقوه خطرناکی که مشاهده کرده اند و تدابیر پیشنهادی در جهت پیشگیری و یا کاهش این حوادث را ارائه کنند.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری دکتر سعید گیوه چی

⇐ ساختار کلی یک طرح پیشنهادی برای واکنش در شرایط اضطراری

⇐ چک لیست واکنش در شرایط اضطراری

⇐ ایمنی در شرایط اضطراری