طراحی یک پست کار

طراحی یک پست کار

پست كار، محلي است كه در آن يك شخص يا گروهي از افراد، وظايفي را براي يك دوره زماني نسبتا طولاني انجام مي دهند.

مشكلات بهره وري، رضايت مهندسي شغلي و ايمني با طراحي كار در صنايع، ارتباط مستقيم دارد. طراحي ارگونوميك محل كار، با در نظر گرفتن جنبه هاي رواني و فيزيكي، باعث افزايش رضايت شغلي كاركنان و كاهش ميزان حوادث ميشود. محيط كار مطلوب، محيطي است كه نه تنها از نظر بهداشتي آسيب رسان نباشد، بلكه موجب ارتقاء سطح بهداشت و سلامتي كاركنان – چه از نظر فيزيكي و چه از لحاظ رواني – گردد. همچنين طراحي محيط كار مطلوب از طريق بهبود بهره وري و كاهش غيبت از كار، سود سرشاري را بدنبال خواهد داشت. براي طراحي محيط كار مطلوب و مناسب، ابتدا طراح بايد به ابعاد فيزيكي افراد يا كارگران توجه نموده و سعي كند كه در طراحي خود حداقل 90% از آنان را در محدودة طراحي قرار دهد.

در اين رابطه، اصلي وجود دارد كه موضوع را روشنتر ميكند: در مورد حد دسترسي و اعمال نيرو، افراد كوچكتر يا ضعيف تر مورد توجه قرار مي گيرند و براي در هاي ورود و خروج فضاي خالي مورد نياز و … اين افرادِ بزرگتر هستند كه در طراحي مد نظر هستند. تغيير طراحي و در نظر گرفتن دستورالعمل هاي ارگونومي در مرحله اي كه طرح هنوز بر روي كاغذ است، بسيار ساده تر از زماني است كه محيط كار به مرحلة بهره برداري رسيده است. محيط كار بايد براي كار واقعي طراحي شود و شرايط ارگونوميك بهينه با توجه به ساختار تجهيزات تعيين گردد. به طوري كه محيط كار بسادگي براي هر فرد مطلوب و قابل تنظيم باشد. يكي از اهداف عمده در طراحي محيط كار، جلب پذيرش و رضايت كاربر است.  

سه عامل مهم وابسته به كار كه بر روي ساختار و شكل محيط كار تاثير دارند: 

• حوزة دسترسي و فضاي خالي اضاف
• موقعيت كاربر با توجه به ميدان ديد
• وضعيت بدني كارگر ( ايستاده ، نشسته )

اگر محيط كار به نحو مطلوبي سازماندهي شده و آسايش و راحتي كارگر را فراهم آورد، مي توان انتظار برانگيخته شدن وي براي انجام هر چه بهتر كار را داشت.

عواملي كه محيط كار صنعتي را تحت تاثير قرار ميدهند، عبارتند از: انسان، ماشين آلات، شغل و فضاي كار و همچنين عواملي نيز هستند كه طراحي محيط كار را تحت تاثير قرار ميدهند و شامل عوامل اجتماعي، رواني، فيزيكي، فيزيولوژيكي، سازماني، تكنولوژيك و ارگونوميك مي شوند. اين عوامل همواره بايد در طراحي محيط كار مورد توجه قرار گيرند.

اصولی که در طراحی یک پست کار بايد در نظر گرفته شوند:

طراحی ایستگاه کار دفتری و نظارتی

1. تعداد قطعه ها و اجزايي كه به وسيله دست جابجا مي شوند، بايد به كمترين ميزان ممكن كاهش يابند. همچنين تعداد ابزار دستي، قطعه ها و كنترل ها تا حد امكان كاهش داده شوند. تعداد قطعه ها و ابزارهاي مورد نياز، به محصولي كه توليد مي شود، و نيز به مقدار آن بستگي دارد. اين نكته مهم است كه طراحان كالاي توليدي، به چگونگي مونتاژ آن به وسيلة نيروي انساني توجه نمايند. براي مثال: چرا براي مونتاژ محصولي از پنج نوع پيچ مختلف استفاده ميشود، در حالي كه ميتوان فقط از دو نوع پيچ استفاده كرد؟!
2. پست كار را به گونه أي سازمان دهيد كه كارگر بتواند وضعيت بدني خود را به طور متناوب تغيير دهد. گاهي موقعيت استقرار وسائل، كارگر را در وضعيت بدني نامناسب و تحمل ناپذيري قرار ميدهد. بسياري از ماشين آلات صنعتي داراي كنترل پايي هستند.
   دستگاه پرس سوراخكاري، تسمه نقاله هاي حمل بار يا مونتاژ محصول، مثال هايي براي اين مورد هستند. برا ي كار با پرس، لازم است كه كارگر با دو دست، قطعه كار را نگهداشته و سپس با استفاده ازپدال كنترل پايي، پرس را به كار اندازد. يا در مورد تسمه هاي نقاله، كارگر بسته به نوع كار خود، و پس از اتمام مراحلي از كار براي ادامة كار، محصول را براي انجام ساير مراحل كاري، با فشار دادن پدال پايي به ايستگاه بعدي هدايت مي نمايد. استفاده ازيك پا، موجب وارد آمدن تنش يك جانبه به بدن كارگر ميشود كه اين تنش احتمالا به كمردرد مي انجامد. براي پيشگيري از بروز چنين آسيبهايي، بايد امكان تغيير محل پدال كنترل وجود داشته باشد؛ به گونه اي كه كارگر بتواند به راحتي از هر دو پا استفاده نمايد.
3. توجه به حركت مطلوب دست ، و چپ دست يا راست دست بودن كارگر مهم است. حركت دست به صورتي قوصي، سريع و دقيق تر از حركت افقي يا عمودي آن است. فرض كنيد در حال ترسيم خط راستي بر روي كاغذ هستند. اگر ترسيم را در جهت افقي يا عمودي انجام دهيد، به سختي ميتوانيد خط راستي بكشيد. اگر كاغذ را بچرخانيد، بگونه اي كه دست بتواند به سمت دور شدن از بدن حركت كند، كشيدن خط مستقيم آسانتر خواهد شد. توجه به چپ دستي يا راست دستي نيز در طراحي ابزار دستي به ويژه آن دسته از ابزارهايي كه در كارهاي دقيق و ظريف استفاده ميشوند، اهميت زيادي دارند. بيگمان مونتاژ قطعات، كار ظريف و دقيقي است و به مهارت و زبردستي نيازمند است. پس براي افراد چپ دست بايد ابزار دستي جداگانه اي طراحي شود.
4. اجزاء و قطعات در پست كاري به سازماندهي نياز دارند:
   • جداسازي اجزاء و قطعات اوليه و ثانويه از همديگر اجزاء و قطعات اوليه، آنهايي هستند كه به طور مكرر مورد استفاده قرار مي گيرند؛ در حالي كه اجزاء و قطعات ثانويه آنهايي هستند كه گه گاهي از آنها استفاده ميشود.
   • تقسيم وظايف و كارها به وظايف و كارهاي ريزتز – تقسيم ميز كار به چند ناحية مختلف
   • مشخص كردن مناطق حركت اوليه و ثانويه حد دسترسي عملي براي اندازه هاي حد پايين زنان ( صدك پنجم )، 40 سانتيمتر است كه حدود منطقة حركت اوليه را تعيين ميكند. اجزاء و قطعات اوليه را در منطقة حركت اوليه قرار دهيد و اجزاء و قطعات ثانويه را در منطقة حركت ثانويه قرار دهيد، بگونه اي كه فاصلة دسترسي از 60 سانتيمتر تجاوز نكند.
   • محل ابزارها را در پست كار به گونه اي انتخاب نماييد كه براي تمامي وظايف مورد استفاده قرار گيرد. پست كاري كه به گونة مطلوب طراحي شده باشد، موجب صرفه جويي در زمان و افزايش بهره وري ميشود. مكان يابي مناسب براي ابزار دستي، كنترل ها و قطعات بايستي بر اساس درجه اهميت و اولويت آنها انجام گيرد.

با توجه به حيطة گستردة دانش ارگونومي، و با اعمال نظر بر اين ديدگاه كه اين علم ،گستره وسيعي از سيستم هاي صنعتي، يعني محيط كار،انسان و ماشين آلات را مورد توجه قرار ميدهد، ميتوان گفت كه يكي از مهمترين راه هاي توجه به انسان و چگونگي عملكرد صحيح و برتر او، آگاهي از اصول ارگونومي و كاربرد آن اصول در طراحي پست هاي كاري است؛ لذا براي تحقق اين مهم ميتوان توصيه هايي را به دست اندركاران توليد، مديران، برنامه ريزان و مسئولين محيط هاي صنعتي ارائه نمود كه در زير به بخش كوچكي از آنها اشاره ميشود:

• آموزش مفاهيم ارگونومي به مديران
• استخدام افراد، با توجه به نوع حرفه، ويژگيهاي فردي و قابليت هاي افراد
• معاينات قبل از استخدام و معاينات دوره اي كارگران با توجه به مدلهاي ارگونومي
• طراحي پست هاي كار با توجه به داده هاي آنتروپومتري و توصيه هاي مهندسي فاكتورهاي انساني
• توجه به ساختار آناتومي و فيزيولوژي شاغلان
• تطابق بهينة كار با كارگران -بكارگيري اصول مديريت اقتضايي براي جلب رضايت افراد در انجام كار و استفاده از اصول ارگونومي توسط آنها
• بررسي و تجزيه و تحليل حوادث شغلي، علل آن و زيانهاي اقتصادي آنها – تنظيم دستورالعمل ها و توصيه نامه هاي شغلي براي افراد شاغل در سيستم.

حتما بخوانید:

⇐  اصول طراحی از دیدگاه ارگونومی

⇐  طراحی نشستنگاه در ارگونومی

⇐  اصول ارگونومیکی در طراحی سیستم های کار