نقش فاکتورهای انسانی و ارگونومی در بروز حوادث

نقش فاکتورهای انسانی و ارگونومی در بروز حوادث

(Human Factors & Ergonomy Considerations)

تهیه و تنظیم: دکتر بهنام بیگلری

تحقیقات نشان مي دهند که در 90 % حوادث، خطاهای انسانی نقش دارند. بنابراين توجه به فاکتورهای مربوط به انسان و مسائل ارگونومي در پیشگیری از بروز حوادث نقش عمده ای دارند.

فاکتورهای انساني و ارگونومي به توانايي افراد در انجام وظایف محوله مربوط مي شود. اين تواناییها به توانمندی های ذهنی و فیزیکی (Physical & Mental) مربوط مي شود. مشخصات فیزیکی و ذهني در بین افراد مختلف، متفاوت است و هر فردی از تواناییهای ذهنی و فیزیکی خاص خود برخودار است.

تفاوتهای فردی مي تواند در توانايي پذيرش اطلاعات، سرعت درك آنها و مدت زمان مربوط به ارائه پاسخ يا عكس العمل گردد. زماني که اطلاعات در اختیار فرد، مبهم، ناکافي و يا پیچیده باشد، توانايي درك و پاسخ در زمان کوتاه و بصورت موثر ممكن است میسر نباشد.

حذف خطاهای انساني بطور کامل ممكن نمي باشد، بنابراين به ايجاد لايه های حفاظتي (Safeguards) برای کاهش اثر خطای انسان و يا تهیه دستورالعمل در واکنش به شرايط بوجود آمده مي توان اقدام نمود.

دستورالعملها مي توانند در قالب واکنش به شرایط اضطراری يك دستگاه، حادثه در يك واحد فرآیندی و يا در خصوص واکنش به بلایای طبیعي طراحي و نگاشته شوند. در شرایط نرمال، پرسنل ممكن است دچار فراموشي، گیج شدن و يا نسبت به شرايط خاص که قبلا تجربه ننموده اند دچار سردرگمي گردند. اين موضوعات مخصوصا در شرایط پر استرس مانند شرايط حادثه تشديد مي گردند.

در سیستم هایی که به منظور کاهش اثرات خطای انساني ايجاد مي گردند، مي بايست سیستم در حالت fail- safe طراحي نگردند. بلكه دارای ملاحظات fool proof باشند. بعبارت ديگر خطای انساني موجب نقصان در سیستم نگردند و در برابر خطاهای بوجود آمده مقاوم باشند.

آنالیز قابلیت اعتماد در برابر خطای انساني (Human Error or Reliability Analysis- HRA) در مشخص نمودن نقاطي که ممكن است خسارات اتفاقي (Accidental Loss) رخ دهد را مشخص مي کند

بروز خطای انسانی به موارد مختلفي چون پیچیدگی تجهیزات (Complexity Of Equipment) ، نقاط اشتراك انسان با دستگاه (Human-Equipment Interface) ، سخت افزار طراحي شده برای عكس العمل در مواقع اضطراری (Hardware for Emergency Actions) ، دستورالعملهای بهره برداری، روشهای تست دستگاه و نفرات و میزان آموزش بستگي دارد.

احتمال بروز انواع خطاها با توجه به وظايف افراد بر طبق جدول زير پیش بینی مي گردد.

ویژگیهای فردی (Human Attitude) :

يكي از مهمترين پارامترهایی که بر عملكرد انسان تاثیر می گذارد، ویژگیهای فردی ست. بعضي از ویژگیهای فردی که موجب بروز حوادث مي گردند، عبارتند از:

• بي علاقگي: تنبلي، اهمیت ندادن، وقت کشي، گوش بزنگ نبودن. اين ويژگي اثر مخربي بر ساير همكاران داشته و مي تواند بر تمام سازمان اثر منفي بگذارد.
• اعتماد به نفس کاذب: خوشنودی بیش از حد از عملکرد خود که موجب نادیده گرفتن مسائل ايمني، استفاده از میانبر در کار و حذف محافظهای ايمني دستگاه مي گردد.
• خصومت و کینه توزی: موجب می شود که با کمترین تحريك خارجي، عصبي شود و بدلیل تحريك پذیری، دقت کار پایین آمده و تمرکز از بین مي رود و موجب کمرنگ شدن مسائل ايمني در کار مي گردد.
• عجول: اين صفت موجب مي شود که فرد سعي کند وظايف محوله را با عجله انجام دهد و همین موجب بالا رفتن ريسك کار مي گردد.
• سرکشی و تمرد: با کوچکترین مساله، اين افراد تحریک می گردند.
• سهل انگاری: عدم دقت کافی در انجام امور محوله.
• حس قهرمان بازی: اين افراد واقعیتها را نمی بینند و با کارهايي که انجام مي دهند موجب بالا رفتن ريسك در محیط کار مي گردد.

روشهای کاهش خطای انسانی:

ارزیابی کمی و کیفی قابلیت اطمینان انسانی

در دسترس بودن تجهيزات و دستگاهها:

قسمتهايي از تجهیزات و دستگاهها که فرد مي بايست با آنها کار کند مي بايست در ارتفاع مناسب برای يك فرد با قد متوسط در نظر گرفته شود. اين تجهیزات شامل emergency shut off valve ، ESD push button و تجهیزات آتش نشاني شامل خاموش کننده، هايدرانتها و… پانلهای کنترل فرآيند و … استاندارد ASTM F-0011

استفاده از نشانه گذاري (Marking) ، برچسب گذاري (Labeling) و درج توضيحات (Instruction) :

به شش دسته تقسیم می گردند:

1. آتش نشاني (Firefighting) : آن دسته که اطلاعات يا توضیحاتي در رابطه با پیشگیری از حريق و يا تجهیزات مقابله با حريق مي دهند. مانند no open light
2. الزامات (Mandatory) : آن دسته که اطلاعاتي که تبعیت از آنها اجباريست بیان مي نمايد.
3. مربوط به شرايط اضطراری: آن دسته که در زمان شرایط اضطراری می بايست پیروی گردند.
4. هشدار (Warning) : مانند toxic gas
5. ممنوعیت (Prohibition) : انجام یک کار خاص را ممنوع مي کند مانند شوخي کردن در محل کار.
6. عمومي (General) : شامل اطلاعات عمومي که در پنج دسته بالا قرار نمی گیرد.

علائم توضیح دهنده بر روی کلیه سیستمهای مربوط به شرايط اضطراری از جمله پمپ آتش نشاني، سیستمهای ثابت فوم و… برای تشريح بهتر نحوه عملكرد و بهره برداری مي بايست نصب گردند. بر روی خطوط آب شبكه آتش نشاني که دارای شیر ایزولاسیون هستند مي بايست از فلاشهای نمايانگر جهت (پیكان) استفاده گردد.

مشخص نمودن محل و تعداد مانیتورها، هايدرانتها، پمپها، فوم چمبرها و… مي توانند در بهره برداری کمك نمايند.
نصب برچسب بر روی کنترل پانلها مي تواند توضیحات مفید و کاربردی را در اختیار نفرات قرار دهد.
توضیحات مربوطه مي بايست به زبان فارسي، مختصر و مفید باشد.

شناسايي با رنگ (Color Identification) :

رنگهای استاندارد در صنعت برای مشخص نمودن خطرات فیزیکی ، نشانه گذاری تجهیزات ايمني و روش بهره برداری از تجهیزات بشرح ذيل تعريف شده است:

قرمز: دکمه توقف دستگاه (stop button) يا سوئیچ های الكتريكی برای توقف اضطراری دستگاهها.

• دسته ها و میله های توقف اضطراری ماشینها و دستگاهها.
• چراغ های نشانگر شرايط خطرناک عملیاتی بر روی پانل های آلارم و کنترل ها و يا بر روی دستگاهها.
• تجهیزات اطفا حريق مانند هایدرانت ها، مانیتورها، شیلنگهای آتش نشاني، آژيرها و …
• ظروف قابل حمل حاوی مایعات قابل اشتعال
• شرايط توقف (Stop Condition)
• شیرهای ايزوله ESD و عملگرهای مربوطه (Actuators) .

نارنجي: تجهیزات نجات دريايي مانند قايق نجات، جلیقه و حلقه های نجات و…

• مشخص نمودن قطعات خطرناك دستگاهها و ماشینها
• نشانه گذاری محافظ های بخشهای خطرناك ماشین در حال کار.
• علائم خطر (Danger Sign)
• شناسايي شیرهای اطمینان (Relief Valve) يا تجهیزات خاص ایزولاسیون بادنما

زرد: برجسته نمودن خطرات فیزیکی (به صورت نوار مشکی و زرد) قفسه های (Cabinet) نگهداری مایعات قابل اشتعال.

• ظروف مواد ناپايدار و خورنده
• علائم هشدار و احتیاط
• شرايط احتیاط (Caution Condition)
• علائم ترافیک و مسیرها

سبز: تجهیزات ايمني مانند ماسك گاز، برانكارد

• علائم مسیرهای تخلیه و خروج اضطراری
• نشانگرهای کنترل پانل ها در حالت کارکرد ایمن دستگاه.
• چشم شورها و دوشهای ایمنی (Safety Showers & Eye washes)

 آبي: نشانه های توضیحی (Instructive) ، شامل اطلاعات (Informational) ، توصیه کننده (Advisory) . نشانه های هشدار H2S (معمولا بصورت چراغ چشمك زن)

سفید: نشانه گذاری جاده ای خودروهای اطفا حريق و امداد پزشكي

رنگهای بنفش، قهوه ای، مشکی و خاکستری در مفاهیم ایمنی نقش ندارند . NFPA90 مربوط به کد گذاری با رنگها و کاربرد رنگها در صنعت مي باشد.

این مطلب بروزرسانی شد و فایل «بررسی میزان نقش فاکتورهای انسانی در بروز حوادث جاده ای» پیوست شد.

حتما بخوانید:

⇐ ارزیابی ارگونومی خطای انسانی

⇐ اصول ایمنی و بهداشت کار و جلوگیری از حوادث

⇐ چه رابطه ای بین ارگونومی و استرس شغلی وجود دارد؟

⇐ خطای انسانی حلقه ارتباطی ارگونومی و ایمنی

⇐ بهداشت حرفه ای و پرسش و پاسخ های مربوطه