مقدمه ای بر ایمنی سیستم

مقدمه ای بر ایمنی سیستم

Introduction to System Safety

 فرمت: pdf   تعداد صفحات: 81

تهیه و تنظیم: دکتر رضا غلام نیا

ايمني يعني:

• ميزان رهايي از خطر
• ميزان در امان بودن از خطر
• ميزان رهايي از شرايط مخاطره آميز
• ايمني به معنی امن و امنيت و رعايت اصول و مقرراتي است جهت رهايي از ايجاد شرايط مخاطره آميز براي حفظ نيروي انساني و تاسيسات.

تجزيه و تحليل مخاطره (Hazard Analysis (HA

تاريخچه

به منظور طراحي ايمن، مخاطرات بايد حذف شوند يا كاهش يابند. شناسايي مخاطره عملكرد حياتي ايمني سيستم است. بنابراين درك درست و درك تئوري مخاطره حياتي است.

تجزيه و تحليل مخاطره پايه اصولي ايمني سيستم است. تجزيه و تحليل مخاطره براي شناسايي مخاطرات، اثرات و عوامل علي مخاطره انجام مي گيرد. تجزيه و تحليل مخاطره براي تعيين ريسك سيستم، اهميت مخاطرات و ايجاد اقدامات طراحي كه مخاطرات شناسايي حذف يا كاهش يابند انجام مي گيرد.

تئوري مخاطره

واقعه واقعي است كه رخ داده است و منجر به مرگ، (Mishap) در تعاریف ايمني سيستم، رويداد ناگوار شرايط بالقوه اي است كه مي تواند منجر به مرگ، آسيب (Hazard) آسيب و يا خسارت شده است و مخاطره و يا خسارت شود.

اين تعاريف منجر به اصولي مي شود كه مخاطره پيشرو براي واقعه ناگوار است، مخاطره واقعه بالقوه اي را (يعني واقعه ناگوار) را تعريف مي كند در حاليكه واقعه ناگوار رويداد رخ داده شده است. اين بدان معني است كه روابط مستقيمي بين مخاطره و واقعه ناگوار وجود دارد.

واقعه ناگوار نتيجه فوري مخاطرات واقعي است. حالت گذار از مخاطره به واقعه ناگوار بر اساس دو عامل است:

1. مجموعه اي از اجزاي مخاطره
2. ریسک واقعه ناگوار در درون اجزای مخاطره

اجزای مخاطره مواردي متشكل از مخاطره است و ريسك واقعه ناگوار احتمال واقعه ناگوار رخ داده و شدت حاصله از خسارت ناگوار. عامل احتمال پذيري واقعه ناگوار احتمال اجزاي مخاطره در حال رخ دادن و تبديل به واقعه ناگوار است.

عامل شدت واقعه ناگوار پيامد كلي واقعه ناگوار معمولا بر حسب خسارت حاصله از واقعه ناگوار (يعني بازده ناخوشايند) است. احتمال و شدت مي تواند تعريف شود و برحسب كيفي يا كمي ارزيابي شود. مفهوم اجزاي مخاطره پيچيدگي كمتري در تعريف دارد. مخاطره موجوديتي است كه فقط عناصر ضروري و كافي براي بوجود آمدن واقعه ناگوار است. اجزاي مخاطره شرايط ضروري براي واقعه ناگوار و نتيجه نهايي يا اثر واقعه ناگوار را تعريف مي كند.

مخاطره متشكل از سه جزء اساسي است:

• عنصر مخاطره آميز (Hazardous Element (HE
  عنصر مخاطره آميز منبع اصلي مخاطره آميز ايجاد كننده نيروي محركه مخاطره است نظير منبع انرژي مخاطره آميز نظير مواد منفجره مورد استفاده در سيستم
• مكانيسم شروع كننده (Initiating Mechanism (IM
  مكانيسم شروع كننده رخداد ماشه يا آغازگر مسبب ايجاد مخاطره است.
• هدف/تهديد (Target and Threat (T/T
  شخص يا چيزي است كه براي آسيب و يا صدمه با ارزش است و شدت رخداد ناگوار را توصيف مي كند. هدف، نتيجه واقعه ناگوار و صدمه و خسارت مورد انتظار است. اين سه اجزاي به مثلث مخاطره معروف اند.

مثلث مخاطره

مثلث مخاطره متشكل از سه جزء ضروري است كه هر يك از آنها يك ضلع مثلث را شكل مي دهند. همه اضلاع مثلث ضروري هستند و براي ايجاد مخاطره مورد نياز هستند. حذف هر يك از اضلاع مثلث منجر به حذف مخاطره مي شود و ديگر واقعه ناگوار رخ نمي دهد ( يعني مثلث ناكامل است). احتمال ضلع مكانيسم آغازگر را كاهش دهيد تا احتمال واقعه ناگوار كاهش يابد. عنصر را در ضلع عنصر مخاطره آميز را كم كنيد يا ضلع هدف را كاهش دهيد تا شدت واقعه ناگوار كاهش يابد. اين جنبه از واقعه مفيد است وقتي كه تعيين مي كنيد كجا مخاطره كاهش يابد.

پنج مفهوم بنیادین ایمنی برای هر تلاش ایمنی بکار گرفته می شود:

1. ایمنی یک مسئولیت ستادی است.
2. ایمنی سودمندی است.
3. ایمنی مستلزم تلاش والا است.
4. ایمنی وابسته به توالی اولویت یا تقدم ایمنی است.
5. بکارگیری ابزارها و تکنیک های نظام دار

1. Safety is a line responsibility.
2. Safety is productive.
3. Safety requires upstream effort.
4. Safety depends on the safety precedence sequence.
5. Systematic tools and techniques help.

1- ایمنی یک مسئولیت ستادی است – Safety is a line responsibility

مدیران و سرپرستان ستادی مسئول ایمنی واحدها و عملیات های سازمانی خودشان هستند. این اصل قدیمی بی نهایت در دنیای ایمنی مهم است. این مبانی باید توسط تمامی بخش های سازمان درک و پذیرفته شود. شغل حرفه ایمنی فراهم نمودن حمایت های ضروری از کارکنان برای تضمین اینکه افراد سازمان قادر به انجام شغل شان به خوبی و بطور موثری و ایمن باشند.

۲- ایمنی سودمندی است – Safety is productive

ایمنی از طریق انجام چیزهای درست برای اولین بار و در هر زمان بدست می آید. اگر چیزهایی برای اولین بار و در هر زمانی درست انجام گیرد، ما تنها عملیات های ایمن نداریم بلکه عملیات بی نهایت کارا، بهره ور و مقرون به صرفه داریم. زیرا تلاش ایمنی سیستم برای سازگاری الزامات عملیات های ایمن در اولین زمان است، تلاش ایمنی سیستم بطور بدیهی این اصل را حمایت می کند.

٣- ایمنی مستلزم تلاش والا است – Safety requires upstream effort

• ایمنی یک عملیات تعیین می شود قبل از اینکه افراد، دستورالعمل ها، دستگاه ها و سخت افزارها با همدیگر در محل کار برای انجام وظیفه معلوم باشند.
• انتخاب افراد، آموزش مستمر و همیشگی، توسعه دستورالعمل ها و طراحی تسهیلات و تجهیزات انواع وظایفی است که نهایتا ایمنی کار را تعیین می کند.
• عملکردهای ایمنی خوب باید تا حد مکمن والا و شایسته شروع شود.
• بهبود در ایمنی می تواند با حداقل مقدار پول انجام گیرد اگر آنها بقدر کافی والا و شایسته انجام گیرد. اگر مخاطرات بالقوه یا ایرادات در سیستم شناسایی نشود، گاهی اوقات تغییرات ممکن است بی نهایت هزینه بر، غیر عملی و یا ناممکن باشد.

٤- ایمنی وابسته به توالی اولویت یا تقدم ایمنی است Safety depends on the safety precedence sequence

چهارمین پایه اساسی ایمنی، توالى تقدم ایمنی است. این امر شامل فهرست اولویت بندی کنترل هایی است که باید در نظر گرفته شود و در یک توالی برای حذف یا کنترل مخاطرات شناسایی شده بکار گرفته شود که شامل:

1. طراحی برای حداقل مخاطره Design for minimum hazard
2. فراهم نمودن وسایل ایمنی Provide safety devices.
3. فراهم نمودن وسایل اخطار کننده Provide warning devices
4. کنترل با دستورالعمل و آموزش Control with procedures and training
5. پذیرش مخاطرات باقیمانده Accept remaining residual hazards

• اولین و موثرترین راه کنترل مخاطرات شناسایی شده حذف آنها از طریق طراحی یا تغییرات مهندسی است.
• اگر کنترل مخاطرات از طریق بهبود طراحی یا مهندسی ناممکن یا غیر عملی باشد، گام بعدی باید استفاده از حفاظ های با موانع فیزیکی برای جداسازی جریان انرژی های ناخواسته بالقوه یا مخاطرات دیگر است.
• برای مخاطرات باقیمانده، گام بعدی وسایل اخطار کننده می باشد که باید مورد استفاده قرار گیرد.
• در نهایت، بعد از اینکه روش های دیگر امتحان شد، دستورالعمل ها و آموزش باید مورد استفاده قرار گیرد. حتی بعد از اینکه این کنترل ها بکار گرفته شد، برخی از مخاطرات باقیمانده ممکن است باقی بماند.
• ایجاد بیشتر عملیات ها یا سیستم ها بطور کامل عاری از ریسک غیر ممکن است. مخاطرات باقیمانده باید شناسایی شود و بطور رسمی باید توسط مدیریت پذیرفته شود. اگر مخاطرات باقیمانده پذیرفتنی نباشد، کنترل های اضافی باید فراهم شود یا پروژه باید متوقف شود.
• برای بیشتر عملیات ها ترکیبی از کنترل ها باید مورد استفاده قرار گیرد. بکارگیری صحیح توالی تقدم ایمنی نشان می دهد که کنترل های در سطح پایین تر در نظر گرفته نمی شود مگر اینکه تمامی تلاش های ایمنی در تراز های بالاتر انجام گرفته باشد.
• توالى تقدم ایمنی به عنوان بخشی از تلاش ایمنی سیستم است و یکی از ابزارهای کوچکی است که در تمام تلاش های ایمنی سیستم معمول است.
• در هر حال، این امر همیشه توالی تقدم ایمنی safety precedence sequence نامیده نمی شود. به عنوان اولویت ایمنی سیستم system safety precedence، توالی اولویت کاهش خطر hazard sequence precedence reduction، توالی اولویت کنترل مخاطره risk control sequence و نام های دیگر معروف است. پنجمین گام (پذیرش ریسک های مخاطره) همیشه وجود ندارد.

ایمنی سیستم چیست؟

بطور ساده، ایمنی سیستم نامی مشخص برای تلاش هایی هدفمند در ایجاد چیزهایی تا حد امکان ایمن است که بطور نظام‌داری با استفاده از ابزارهای مدیریتی و مهندسی برای شناسایی، آنالیز و کنترل مخاطرات تحقق می یابد.

واژه تلاش “effort” در ایمنی سیستم گاهی اوقات رویکرد approach، نظام discipline مفهوم concept، دکترین doctrine و یا فلسفه philosophy نامیده می شود.

بیشتر تعریف های رسمی ایمنی سیستم تاکید روی تلاش هایی دارد که شامل تمامی مراحل چرخه عمر سیستم«all phases of the life cycle» شود، اگر چه بیشتر تلاش های ایمنی در مراحل اولیه برنامه های جدید متمرکز شده است.

مطالب زیر را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

• عوامل علی مخاطره Hazard causal factors

• تئوری مخاطره – واقعه ناگوار

• انواع تجزیه و تحلیل مخاطره و تکنیک ها Hazard Analysis Types and Techniques

• تکنیک های کيفی يا کمی – Qquantitative technique or Qualitative

• مهندسی و مدیر ایمنی سیستم

• الزامات کلی ایمنی سیستم GENERAL SYSTEM SAFETY REQUIREMENTS

• معیارهای ایمنی سیستم

• تجزیه و تحلیل خطر به روش FTA

• دستورالعمل تهيه تجزيه درخت خطا

• ردیابی انرژی و آنالیز حفاظ ها ETBA

• و …

حتما بخوانید:

⇐ وظایف و محصولات ایمنی سیستم

⇐ آینده, برقراری اساس و مبنای ایمنی سیستم

⇐ رویکرد های رایج و محدوده های مشکل ساز در ایمنی سیستم

⇐ تاریخچه, اصول و مبانی ایمنی سیستم