طراحی مشاغل و کاهش عوارض
طراحی مشاغل و کاهش عوارض
Job design and effects
شاید مهمترین نقطه تصمیم گیری در طراحی مراکز صنعتی جدید یا بهبود و اصلاح واحدهای موجود, طراحی شغل باشد و در این خصوص باید به نوعی پاسخ سوالات مختلفی مشخص شوند مثلا آیا مشاغلی که جابجایی مواد در انها آنجام می شود مجهز به ماشین آلات لازم می باشند؟
آیا فعالیت هایی که نیاز به عملکرد افراد دارند کاملا مشخص شده اند؟
در وهله اول موضع و موقعیت شغل را می توان با توجه به سه گروه زیر تعیین نمود:
- اتوماسیون جابجایی مواد بدون دخالت مستقیم افراد
- مکانیزه کردن جابجایی مواد بدون دخالت مستقیم افراد
- جابجایی و حمل و نقل دستی مواد به کمک باربرانی که در جریان انجام کار به نوعی در معرض خطر و اسیب قرار می گیرند.
مسلم است ماشین آلات از لحاظ سرعت, قدرت و توانایی انجام فعالیت های معمول, تکراری و دقیق بر انسان پیشی گرفته اند, البته افراد قادر خواهند بود که به طور مناسبی فعالیت ها را کنترل و نظارت نمایند و در مورد حوادث غیرمترقبه اقدامات لازم را به انجام برسانند و حتی در زمانی که اطلاعات کاملی هم در اختیار نیست, تصمیم گیری کنند و در عین حال نیروی انسانی قادر است تحت فشارهای مختلف هم به عملکرد خود ادامه دهد.
در هر حال در استفاده از اتوماسیون و مکانیزه کردن سیستم های انتقال مواد بایستی مسائل فنی و اقتصادی به طور دقیقی مورد توجه طراحان قرار بگیرند.
در خصوص سیستم های حمل مواد و تجهیزات, موسسه حمل مواد, اصولی را برای انتقال و جابجایی مواد ارائه کرده است که در بسیاری موارد به طراحی و تعیین موضع شغل کمک می کند (جدول 2-1)
اصول |
مواد و نمونه ها |
اصل ایمنی
ارائه روش ها و تجهیزات مناسبی برای حمل ایمن مواد
اصل طرح ریزی اصل تمامی فعالیت ها با حداکثر ایمنی و کارایی
اصل اتوماسیون-مکانیزاسیون طراحی شرایط با مخاطرات کمتر از طریق انجام کار بوسیله ماشین الات
اصل ساده سازی تسهیل جریان مواد از طریق حذف, کاهش یا فعالیت های ترکیبی و مرتبط به هم |
استفاده از کاربران و متصدیان
کاربرد تجهیزات به جای انجام فعالت های بدنی
استفاده از جداول و علایم گرافیکی, دیاگرام خط تولید و مونتاژ, چارت خطوط حرکت, دیاگرام توالی فعالیت ها, دیاگرام مسیرهای بحرانی و نیز استفاده از ابزارهای دیگر مهندسی صنایع
کاربرد نوار نقاله و تجهیزات جابجاکننده برقی اتوماتیک, ربات ها و …
استفاده از قالب های یک قسمتی در ریخته گری تحت فشار بجای ذوب, سوراخ کاری, جوشکاری قطعات و … |
جدول (2-1): اصول جابجایی مواد (Kulwiec 1985)
اصول یاد شده, برخی از توصیه های مندرج در قسمت چیدمات تاسیسات و تولید را در خصوص لزوم طرح ریزی و اتوماسیون نیز شامل می شود. اصل ساده سازی بخشی از روش های کلاسیک صنایع مطرح در علوم مهندسی نیمه قرن بیستم محسوب می شود اما در حال حاضر تعاریف و مفاهیم اختصاصی مورد نیاز می باشد در واقع با عنایت به شناختی که از مخاطرات شغلی حاصل شده است, تهسیل و تخصصی نبودن مشاغل نباید بگونه ای باشد که اپراتورها مجبور به انجام حرکات بدنی شدید و با تکرار بیش از حد باشند.
بدیهی است در غیر این صورت بیماری های مختلف شغلی بروز خواهند نمود که هر کدام به طور مستقیم بر راندمان صنعتی اثر می گذارند. لازم به توضیح است که مخاطرات موجود در محیط های کار قادرند دو دسته بیماری ها را ایجاد نمایند.
- بیماری های شغلی ( Occupational diseases)
- بیماری های مرتبط با کار (Work – related diseases)
صدمات استخوانی-عضلانی در اثر انحجام فعالیت های جسمانی ناصحیح یا خارج از حدود فیزیولوژیک و فراتر از توانمندی های کابران عمدتا از دید بیماری های مرتبط با کار مورد بررسی قرار می گیرند. این دسته از عوارض قادرند توانایی های کارگر را محدود ساخته و بتدریج باعث ناتوانی وی شوند از این رو عدم توجه به این دسته از بیماری های بسیار مهم که از نظر شیوع نیز در حد بالایی گزارش شده اند باعث می شود که توانمندی های کاربران کاهش یافته و درنتیجه تولید و بهره وری صنعتی متاثر شود. انچه در ارزیابی سستم های حمل و نقل دستی بار حائز اهمیت می باشد شناخت و نوع صدمات شغلی می باشد. با توجه به ساختار فعالیت کارگران در خطوط بسته بندی, بارگیری و حمل و نقل دستی کالا و با در نظر داشتن شرایط کار در صنایع کشور و کثرت واحدهای حمل دستی بار در کارگاه های مختلف دقت روی صدمات استخوانی عضلانی بخصوص صدمات ستون مهره ها و همچنین ناراحتی های ناشی از انجام فعالیت های تگراری و صدمات تجمی (ترمای تکراری) یا CTD حائز اهمیت می باشد.
ستون مهره ها
ستون فقرات بدن انسان بعنوان محور بدن تلقی می شود و دو نیاز مکانیکی که مختلف همدیگر نیز می باشند را تامین می کند که عبارتند از:
الف- قابلیت انعطاف و حرکت بدن
ب- سختی و مقاومت
ستون فقرات را می توان به یک دکل کشتی تشبیه نمود به بیان دیگر دکلی است که روی لگن خاصره (Pelvic) اتکا دارد و از طرفی تا تا ناحیه سر و شانه امتداد دارد. در ستون فقرات یک سری شریان و عضله نیز بعنوان عوامل نگهدارنده و مراقبت کننده وجود دارد, قابل ذکر است که وقتی که وزن بدن به اندام هایی در راست و چپ بدن متمایل می شود, لگن خاصره از حالت طبیعی خود به یک طرف بدن تغییر زاویه داده و می چرخد, لذا انحنای عضلات و مهره های کمری نیز تغییر جهت خواهد داد و از حالت تعادل خارج می شود.
قابل ذکر است که ستون فقرات علاوه بر استحکام و شکل خاص در بدن, از سیستم عصبی و نخع شوکی محافظت می کند.
کمردرد (LBI)
با توجه به ساختار اناتومیک و فیزیولوژیک ستون مهره ها, حفظ سلامت ستون فقرات به دلیل وظایف مختلف این بخش از بدن از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. متاسفانه در انجام فعالیت های مختلف روزانه و به طور شدیدتر در انجام وظایف شغلی در حرف صنعتی, ستون مهره ها دائما تحت تاثیر فشارهای مختلف و نیروی مکانیکی خارجی قرار می گیرد که نتیجه انها صدمات و آسیب های ستون مهره ها بویژه ناحیه کمری می باشد. کمردرد یکی از شایعترین آسیب های استخوانی عضلانی محسوب می شود که درصد بالایی از افراد به آن مبتلا هستند و امار مختلف به این مهم اشاره دارند.
به گزارش کمیته ایمنی و بهداشت انگلستان, خسارتهای ناشی از صدمات استخوانی-عضلانی در سال 1991؛ 25 بیلیون دلار براورد شده است.
کمردرد شایعترین علت ناتوانی در افراد زیر 45 سال می باشد این عارضه دومین علت مراجعه بیماران به پزشک و دومین علت شایع در بروز غیبت های ناشی از کار شناخته شده است. در سال 1981 در آمریکا تعداد مبتلایان به ناراحتی های کمر در حدود 70 میلیون نفر براورد شده و میزان افزایش سالانه این تعداد 7 میلیون تخمین زده شده است. صدمات دیسکی علت 20%از غیبت های ناشی از کار در آلمان گزارش شده است.
هزینه مستقیم در سال 1984 (در آمریکا) در حدود 16×109 دلار براورد شده است. (33% مربوط به خدمات پزشکی و 67% مربوط به غرامت های شغلی)
در سال 1991 هزینه های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از این دستهاز صدمات 1010×5 دلار گزارش شد. میانگین هزینه هر مورد کمردرد در سال 1986در امریکا 6807 دلار برآورد شده است.
صدمات ناشی از فشارهای مکانیکی
علاوه بر صدمات ستون فقرات (بویژه کمردرد) که در اثر حرکات بدنی مکرر که در انجام فعالیت های شغلی حمل بار اتفاق می افتد گروهی دیگر از صدمات استخوان مفصلی که جزء بیماری های جسمانی مرتبط با شغل محسوب می شوند بروز خواهند بود. همان گونه که ذکر شد می توان به کلیه این گروه از عوارض صدمات تجمعی ناشی از فشار یا تروماهای تکرار (CTD) اطلاق نمود این دسته از عوارض در اثر حرکت مکرر مچ دست, کشیدن بارها به صورت پی درپی و تکراری, هدایت قطعات به کمک هل دادن یا اعمال فشار دست و ساعد و … اتفاق می افتند. این دسته از صدماتاز سال 1700 میلادی مورد مطالعه قرار گرفتند, یعنی زمانی که دکتر رامازینی به عنوان پدر طب صنعتی پای به عرصه طب و صنعت نهاد, این دسته از بررسی ها نیز شکل گرفت. از ان سال تاکنون در متون مختلف و تحت عناوین گوناگون, علت شناسی, اپیدمیولوژی و روش های کنترل این صدمات در بین مشاغل مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و صدماتی تحت عنوان های زیر نیز اشاره شده اند:
«کرامپ تلگراف چی ها, میالژیای پیانیست ها, عوارض مفصلی زنان لباسشوی, انگشت ماشه ای, عوارض مچ دست ماشین نویس ها, صدمات ناشی از نیروهای فشاری مکرر (RSI) و سندرم کانال مچ دست»
بخش آمار شغلی اداره کار امریکا در مورد شیوع عوارش ناشی از صدمات تجمعی (CTD) جدول زیر را ارائه داده است.
با توجه به کنترل عوارض مچ دست بخصوص در هل دادن, کشیدن, انتقال و بلند کردن بار باید وضعیت اناتومیک مچ دست باربران به طور دقیق مورد بررسی پزشکان طب کار شاغل در صنایع قرار بگیرد.
سال |
تعداد موارد (1000×) |
1982 |
22.6 |
1983 |
26.7 |
1984 |
34.7 |
1985 |
37 |
1986 |
45.5 |
1987 |
72.9 |
1988 |
115.3 |
1989 |
146.9 |
1990 |
185.4 |
1991 |
223 |
1992 |
281.8 |
آمار تعداد موارد صدمات تجمعی (CTD)
در جدول زیر شرایطی را که غالبا باعث بروز صدمات تجمعی ناشی از فشارهای مکرر بر اندام ها می شود به طور اختصار نشان می دهد. چون فعالیت های شغلی جدیدی نیز هستند که امکان زخ دادن انها وجود دارد و از طرفی هر شغل ممکن است از چندین نوع فعالیت مختلف با مسائل خاص مربوط به خود تشکیل شده باشد لذا شرایط مذکور نه کامل هستند و نه اختصاصی.
سندرم طول کارپال (CTS) کراپ مچ, نوریت, نوریت مدیان, اتروپی تنار |
سندرم کانال کارپی در اثر فشارهای وارده بر عصب مدیان در تونل کارپ بروز می کند. این تونل مجرایی است که در زیر لیگمان کارپال روی ناحیه کف دستی استخوانهای مچ قرار دارد. عصب مدیان, تاندونهای خم کننده انگشتان و عروق از این مجرا عبور می کنند لذا تورم غلاف تاندون ها محفظه ی کانال مذکور را تنک کرده و عصب مدیان ( و احتمالا عروق خونی) را تحت فشار قرار می دهد.
کانال کارپی در اثر حرکات شدید خم شدن و حرکات انحرافی شدید به چپ یا راست نیز تنگ تر می شود. انجام فعالیت های حرکتی مکرر انگشتان و اعمال نیرو, چکش کاری و مواردی از این نمونه نیز از عوامل استرس زا محسوب می شوند. |
سندرم کانال کوبیتال |
این عارضه در اثر فشارهای وارده برناحیه انتهایی (distal) عصب اولنار آرنج بروز می کند. این عارضه با قرار دادن بازوها روس سطوح سخت و خصوصا لبه دار مرتبط می باشد. |
سندریم یا بیماری دکوروین |
این عارضه یک نوع اختصاصی تاندوسینویت
تاندونیست یا التهاب غلاف تاندون می باشد که در عضلات بازکننده (extensor) و دور کننده (abductor) تاندونهای شست بروز می کند. این عارضه غالبادر مواقعی که اعمال نیرو همراه با حرکات چرخشی دست ها انجام می گیرد بروز می کند مثل حرکت دست در حین فشردن یک لباس خیس |
اپیکوندیلیت (آرنج تنس بازان) |
تاندونهایی که به اپیکوندیل استخوان متصل هستند (بخش خارجی و انتهایی استخوان بازو) ممکن است به این عارضه مبتلا شوند. این عوارض غالبازمانی که حرکات ناگهانی, ضربات, حرکات مکرر چرخشی ساعد pronation)
(supination و حرکات همراه با اعمال نیرو در مچ دست انجام بگیرند رخ خواهد داد این عارضه در بین تنس بازان که به کارهای چکش کاری اشتغال دارند شناخته شده است. 0عارضه مشابه تاندون متصل به قسمت داخلی آرنج را اپیکوندیلیت میانی یا عارضه آرنج گلف بازان (Golf Elbow) می نامند ) این عارضه غالبا با حرکات سریع, چرخشی ساعد و اعمال نیرو از ناحیه مچ همراه خواهد بود. |
گانگلیون |
این عارضه عبارتست از التهاب غلاف تاندون ( که با مایع سینویال پر شده), یا تومور کیستی غلاف تاندون و یا غشاء مفصلی. در این عارضه سطوحی که ملتهب می شوند در زیر پوست متورم می گردند. این حالت غالبا ناحیه روی مچ یا سمت استخوان رادیوس را متاثر می کند کانگلیون در اثر اعمال نیروی دست وحرکات چرخشی شدید ساعد بروز می کند. |
سندرم کششی گردن |
این عارضه در اثر اعمال فشار روی عصب مدیان در محل عبور از دو سر عضله گرد (ترس teres) در ناحیه بازو بروز می کند و غالبا بعد از خم کردنهای شدید و قوی آرنج و مچ
ایجاد می شود. (teres عضلاتی در شانه است که از کتف به سوی استخوان بازو می روند. ترس بزرگ باعث حرکت بازو به سمت بدن و چرخش داخلی آن می شود و ترس کوچک بازو را به سمت خارج می چرخاند) |
التهاب تاندون های شانه |
این عارضه مربوط به شانه بوده و در ناحیه عضلات چرخاننده بازوها بروز می نماید (rotator cuff) این عضله (cuff) شامل چهار تاندون است که از مفصل شانه عبور می کند یعنی محلی که باعث چرخش داخلی و خارجی بازو می شود و همچنین به دور شدن بازواز بدن کمک می کنند. این دسته از تاندونها از فضای بین استخوان های آکرومی و بازو عبور می کنند. تحریک و التهاب این تاندونها غالبا در اثر حمل بار روی شانه ها یا تلاشهای عضلانی ممتذ بالا نگه داشتن بازوها بروز می نماید. |
تاندونیت |
التهاب تاندون را تاندونیت می گویند تاندونها در اثر التهاب, ضخیم و متورم شده و سطح آنها غیر طبیعی می شود. فیبرهای تاندونها ممکن است سائیده یا پاره شوند در تاندون های بدون غلاف مثل آنچه در شانه و مچ وجود دارد, سطح آسیب دیده ممکن است کالسیفیه شود. این عارضه غالبا در اثر حرکات مکرر و خم کردن تاندون ها و یا تماس سطوح سخت یا مرتعش بروز می کند. |
تنوسینویت |
این عارضه در تاندونهای داخل سطوح سینویال رخ می دهد در این عارضه سطوح مذکور به طور زیادی مایع سینویال تولید و تجمع کرده, ملتهب می شود و حرکت تاندون محدود و دردناک می گردد. چانچه سطح تاندون تحریک شده یا سخت و متورم شود و غلاف تاندونی دچار التهاب زیادی شده باشد, شرایط ایجاد شده را تنوسینویت تنگ کننده می نامند سندرم دکوروین یک مورد اختصاصی مربوط به انگشت شست می باشد ولی انگشت ماشه ای عارضه ای است که در عضلات خم کننده انگشتان بروز می کند این عارضه غالبا در فعالیت هایی که همراه با اعمال نیرو و حرکات چرخشی می باشد, بروز خواهد کرد. |
سندرم توراسیک |
این عارضه در اثر فشارهای وارده بر اعصاب و عروق بین استخوان های ترقوه (clavicle) و دنده اول و دوم در شبکه بازویی بروز می کند. چانچه اعصاب و عروق بوسیله عضله پکتورالیس کوچک و یا سینه ای کوچک (Minir pectoralis) تحت فشار قرار بگیرند جریان خون به بازو کاهش پیدا کرده و محدود می شود لذا این حالت ایسکمی باعث بی حسی بازو و محدود شدن فعالیت عضلانی می شود. این عارضه غالبا در کارهای بالای سر و فعالیت هایی که بازوان در بالا نگه داشته می شوند و همچنین در حمل بارها با بازوهای کشیده رخ می دهد. |
انگشت ماشه ای |
این عارضه نوع خاصی از التهاب غلاف تاندون است. که در ان تاندون حالت قفل شدگی پیدا می کند. بطوری که حرکات ظریف و ملایم در انگشتان محدود شده و در واقع حرکات جهشی بروز می کند. این عارضه شکل اختصاصی التهاب غلاف تاندون است که معمولا در عضلات خم کننده انگشتان بروز می نماید. این عارضه غالبا در اثر فشارهای وارده بر عضلات خم کننده انگشتان در استفاده از ابزارهایی با لبه های تیز شکل می گیرد. |
آنوریسم شریان اولنار |
این عارضه در اثر ضعایف شدن دیواره ی شریان اولنار در تونل گویون در ناحیه مچ دست بروز می کند و در اثر این عارضه فشارهایی بر عصب اولنار نیز اعمال می گردد. انوریسم شریان اولنار اغلب در بین کارگران خطوط مونتاژ بروز می نماید. |
سندرم تونل گویون |
سندرم تونل گویون یا لژ گویون در واقع در اثر گیر افتادگی عصب اولنار در مجرای گویون مچ دست بروز می کند.(مشابه سندرم کانال کارپ) سندرم گویون در اثر خم و راست کردن زیاد و بیش از حد مچ دست و فشارهای مکرر بر ناحیه هیتوتنار کف دست ایجاد می شود. |
سندرم رنیود (سپید انگشتی) |
در اثر نرسیدن کافی خون به انگشتان دست, این عارضه شکل می گیرد. در اثر این حالت, انگشت ها متورم, بی حس و سرد می شود و کنترل حرکات انگشتان دچار مشکل می گردد. این سندرم به علت بسته شدن و تحت فشار قرار گرفتن شریان ها در اثر وازواسپاسم (Vasospasm) ناشی از تماس دست با سطح مرتعش رخ می دهد, در واقعاز عوامل شایع در بروز این سندرم کار با دستگاه ها و تجهیزات مرتعش بویژه در هوای سرد می باشد. |
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)