مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی)

مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی)

کمتر فعالیتی را می‌توان یافت که عاری از هر گونه عامل تهدیدکننده‌ای باشد ؛ از اینرو حفظ و صیانت از نیروی انسانی به عنوان رسالتی مهم مطرح می‌گردد و در این بین بخش عمده‌ای از مواردی که سلامت جسمی و روحی کاربران را به خطر می‌اندازد مربوط به شرایط ارگونومی محیط های کاری می‌باشد. ارگونومی در لغت به معنای قانون کار (در حقیقت Ergo به معنی کار و Nomos به معنی قوانین و اصول می‌باشند) و در عمل به مفهوم تطابق و سازگاری محیط کار، ابزار کار و شرایط کار با توانایی های جسمی و روانی انسانهاست.

ارگونومی یا مهندسی فاکتور انسانی دانشی است کاربردی مرکب از علوم پایه مختلف از جمله فیزیولوژی روانشناسی، فیزیک، مکانیک، طراحی، آمار، ریاضی، جامعه‌شناختی، مدیریت و بسیاری موارد دیگر؛ این علوم در کنار هم اصول ارگونومی را شکل داده و به طراحی بهتر سازمان در جهت بهره‌ور بودن کمک نموده و میزان رفاه و سازگاری انسان ها را با محیط کار را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند. ارگونومی با ارزیابی قابلیت ها و محدودیت های انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری)، استرس های کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان (بیومکانیک)، احتیاط (روانشناسی صنعتی)، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی)، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی) سر و کار دارد.

اصول ارگونومی در صنعت عبارتند از :

1. طراحی تغییر، جایگزینی و نگهداری تجهیزات برای ارتقای بهره‌وری، زندگی کاری و کیفیت تولید.
2. طراحی و تغییر فضاهای کاری و جانمایی کاری برای سهولت و سرعت عملیات خدمات و نگهداری .
3. طراحی و تغییر روش های کاری شامل اتوماسیون و تخصیص وظیفه بین اپراتور و ماشین .
4. کنترل فاکتورهای فیزیکی (گرما، سرما، صدا، ارتعاش، نور) در محل کار برای تولید بهتر و ایمنی کارکنان .

با توجه به آنچه تاکنون بیان نمودیم.

حیطه‌های عملکردی ارگونومی را می‌توان به شرح زیر خلاصه نمود :

1. بررسي ميزان توانمندي شاغلين با توجه به نوع كار و انرژي مصرفي.
2. مطالعه ابعاد فيزیکی بدن (آنتروپومتري) و كاربرد اين دسته از اطلاعات در طراحي ايستگاه های كاري.
3. طراحی ارگونومیک ابزارهای دستی.
4. طراحی ایستگاه های کار نشسته، ایستاده ، یا توام و آنالیز سیستم انسان ـ ماشین.
5. بررسی های روانشناختی از دیدگاه نحوه ارتباط بین افراد.
6. تعیین رژیم های کار و استراحت (زمان های استراحت و مدت انجام کار).
7. بررسی روش های حمل دستی کالا و طراحی خطوط بسته‌بندی و بارگیری دستی.
8. بررسی صدمات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار و آنالیز وضعیت های بدنی.
9. بیومکانیک شغلی.
10. ارگونومی و کار در منزل.
11. کاربرد بهینه رنگ و موسیقی در محیط های کار

موضوع اصلی علم ارگونومی یا مهندسی فاکتور های انسان (Human Factors Engineering) به بررسی روابط انسان با محیط کارش با هدف بهینه سازی شرایط زندگی و کاری او بر می گردد. یعنی ویژگی ها و توانایی های ارگانیزم انسانی به منظور تطبیق کار با انسان و بر عکس مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد. ارگونومی در شکل آکادمیک یا دانشگاهی خود، یکی از دروس رشته های مهندسی صنایع، بهداشت صنعتی، طراحی صنعتی و … می باشد. ارگونومی در برخی از کشور ها مانند آمریکا، کانادا، سوئد و … به صورت یک رشته تحصیلی مستقل نیز ارائه می شود.

ارگونومی دو هدف مهم دارد:

• هدف اول افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجند.
• هدف دوم تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.

این دو عامل به ما نشان می دهند که در هر کاربرد خاص معمولاً فقط دسته ای از اهداف بیشترین اهمیت را دارند و این اهداف عموماً به هم وابسته است.

کاربردهای ارگونومی

با توضیحاتی که داده شد مشخص می شود که عملکرد یک وسیله تنها نمی تواند ملاک قرار گیرد بلکه کالاها و محصولات ساخته شده باید برای استفاده انسان مطابق با نیازها، خواسته ها، راحتی و قابلیت های او سازگار و هماهنگ گردند. در این میان وظیفه متخصصین ارگونومی یا مهندسین فاکتورهای انسانی شامل مهیا کردن راحت ترین شرایط از نظر میزان سر و صدا، کاهش بار مغزی و فشار جسمی، میزان روشنایی، آب و هوا، اصلاح وضعیت کاری و کاهش نیرویی که صرف انجام دادن کارها می شود، ساده کردن اعمال حسی- روانی در خواندن و درک وسایل نشان دهنده به منظور درک انتقال سریع، بدون خطا و اشتباه و دقیق پیام ها و اخطارهای مورد نظر، راحت تر ساختن جابجایی و حرکت اهرم ها و دسته ها، در دسترس قرار دادن کلیدها و دکمه ها و سایر قسمت ها به ترتیب اهمیت و الویت منطقی، اجتناب از کوشش برای فراخوانی اطلاعات غیر لازم و مانند اینها می گردد.

بنابراین برای اینکه یک تولید کننده بتواند جوابگوی تمام نیازهای افراد مختلف جامعه باشد، باید بداند که چند درصد از این افراد دارای چه خصوصیات و ویژگی های جسمانی هستند و برای این منظور باید از جمعیت مشتریان بالقوه محصول مورد نظر آمارگیری کرده و داده های به دست آمده را توسط کارشناسان تجزیه و تحلیل کند. این آمارگیری نیز باید از گروه های مختلف اجتماع انجام شود زیرا مثلاً در یک جامعه، گروهی چاق، عده ای لاغر، بعضی بلندقد، دسته ای کوتاه قد و بالاخره برخی نیز در تمام این افراد متفاوت هستند و به همین دلیل گاهی ارائه یک محصول در بازار برای عده ای بالاتر از حد استاندارد و برای عده ای دیگر پایینتر از حد استاندارد قرار می گیرد.

مثلاً طی تحقیقی که در سال 1985 انجام شد، مشخص شد که یک طرح مطلوب و کاملاً مناسب کلاه ایمنی که در اروپا با استقبال فراوانی مواجه شده بود، فقط برای حدود 40% از مردم سریلانکا قابل استفاده بوده است. همچنین وقتی استانداردهای آنتروپومتری آمریکا تعیین شد، این اندازه فقط برای 90% آلمانی ها، 80% فرانسوی ها، 65% هندی ها، 45% ژاپنی ها و 10% از ویتنامی ها مناسب بوده است

درباره ارگونومی چه می دانيد؟

ارگونومی به عنوان رشته ای از علوم با بدست آوردن بهترین ارتباط میان کاربران و محیط کار تعریف می شود. ارگونومی با ارزیابی قابلیت ها و محدودیت های انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری)، استرس های کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناس صنعتی)، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناس صنعتی)، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها (آنترومتری و مهندسی) سر و کار دارد. بنابراین ارگونومی از علوم و مهندسی تشکیل شده است. ارگونومی شغلی تلاش می کند تا با بازبینی سیستم های کاری، آنها را در جهت کاهش استرس های حرفه ای تغییر دهد.

اصول ارگونومی در صنعت:

اصول ارگونومي در صنعت عبارتند از :

• طراحی، جایگزینی و نگهداری تجهیزات برای ارتقاء بهره وری، زندگی کاری و کیفیت تولید .
• طراحی و تغییر فضاهای کاری و جانمایی کاری برای سهولت و سرعت عملیات خدمات و نگهداری
• طراحی و تغییر روش های کاری شامل اتوماسیون و تخصیص وظیفه بین اپراتور و ماشین
• کنترل فاکتورهای فیزیکی (گرما، سرما، صدا، ارتعاش، نور) در محل کاربرای تولید بهتر و ایمنی کارکنان

جنبه های بهداشتی ارگونومی

جنبه های بهداشتی ارگونومی عبارتند از :

1. پیشگیری از بیماری ها و اختلالات ناخواسته
2. طراحی بهینه ایستگاه های کاری
3. بهترین استفاده از منابع و قابلیت های کارمندان

ارگونومی رايانه

انتخاب وضعیت بدن هنگام کار

ارگونومي رايانه یعنی مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با رایانه. یکی از اهداف اصلی ارگونومی رایانه ،‌تضمین مناسب بودن دستگاه برای استفاده انسان است امروزه کاربرد رایانه در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افراد ساعت های متمادی با این وسیله کار می کنند به همین دلیل شناخت عوامل موثر در محیط کار با رایانه اهمیت زیادی دارد. وجود شرایط نامناسب در محیط کار، عدم توجه به موارد ایمنی هنگام کار با رایانه و استفاده بیش از حد از این ابزار ممکن است در بلند مدت سبب بروز بیماریهای گوناگونی شود.

بحث مهمی که در این زمینه مطرح است دانش ارگونومی رایانه می باشد که شامل مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با رایانه و شیوه های تطبیق ابزارها و وسایل کار با بدن فرد است تا از بروز اثرات ناهنجار جلوگیری شود. در چند سال اخیر تولید کنندگان تجهیزات رایانه همانند صفحه کلید، ماوس، میز و صندلی و سایر وسایل، سعی می کنند تا محصولات را مطابق ارگونومی طراحی و تولید نمایند چرا که رعایت اصول ارگونومی سبب کاهش ضایعات چشم، خشکی و درد در گردن، شانه، بازو و کمر خواهد شد. در اختیار داشتن این محصولات بدون آشنایی با نحوه صحیح استفاده از آنها ضامن سلامت کاربران رایانه نیست و در بلند مدت سبب بروز بیماری ها و ناهنجاری ها خواهد شد.

کمترین ویژگی های یک محیط کاری مناسب برای کاربران رایانه به قرار ذیل است:

• وجود سیستم تهویه مطبوع
• نورکافی و مناسب
• استفاده از میز مخصوص که دارای ابعاد استاندارد باشد
• استفاده از صندلی مخصوص رایانه با ارتفاع قابل تنظیم برای جلوگیری از ناراحتی ستون فقرات کاربر
• استفاده از آرم پد به منظور جلوگیری از بروز درد در ناحیه گردن، کتف، بازو و مچ
• استفاده از زیرپایی برای جلوگیری از بی حسی پا
• کف پوش چوبی یا پلاستیکی برای جلوگیری از ایجاد الکتریسیته ساکن .

با وجود رعایت نکات فوق، باز امکان بروز بیماری‌های خاص برای اپراتور وجود دارد. کم تحرکی هنگام کار با رایانه، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت مچ دست، ممکن است سبب بروز انواع ناهنجاری ها شوند. در این پایگاه سعی شده علاوه بر معرفی انواع وسایل کار با رایانه و نحوه صحیح استفاده از آنها محصولات تولیدی شرکت اندیشه صنعت که با نام آرم پد در بازار عرضه می گردد نیز به عنوان بخشی از لوازم ارگونومیک معرفی گردند.

این مطلب بروزرسانی شد و فایل «مهندسی فاکتور انسانی، ارگونومی» با موضوعات زیر پیوست شد.

حتما بخوانید:

⇐ مجلات ارگونومی (Journal of Ergonomics)

⇐ 10 اصل ارگونومی در محیط کار

⇐ پاورپوینت ارگونومی

⇐ اصول بهسازی ارگونومی

⇐ کار و ارگونومی