مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با کامپیوتر

مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با کامپیوتر

ارگونومي كامپيوتر يعنی مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با کامپیوتر اين دانش  شیوه های تطبیق ابزارها و وسايل کار با بدن فرد را ارائه داده تا از بروز اثرات ناهنجار جلوگیری شود. طي چند سال اخير به اين دانش در زمينه توليد وسايل مختلف كامپيوتر توجه زيادي شده است . توليد كنندگان و طراحان ابزارها و وسايل سعي دارند تا با رعايت اصول ارگونومي، ميزان تاثيرات سوء وسايل بر بدن انسان را كاهش دهند.

توليد كنندگان تجهزات وسايل كامپيوتر ( مانند صفحه كليد، ماوس، ميزو صندلي و ساير وسايل كامپيوتر اكنون سعي مي كنند تا محصولات را مطابق با اصول ارگونومي طراحي و توليد كنند. رعايت اصول ارگونومي سبب كاهش ضايعات چشم، سردرد و كمر درد اپراتورهاي كامپيوتر خواهد شد.

كاربرد كامپيوتر در زندگي بشر بسيار زياد است و تعداد زيادي از افراد ساعت هاي متمادي با كامپيوتر كار مي كنند. به همين دليل شناخت عوامل موثر در محيط كار با كامپيوتر اهميت زيادي دارد وجود شرايط نامناسب در محيط كاري و عدم توجه به موارد ايمني هنگام كار با كامپيوتر ممكن است در بلند مدت سبب بروز بيماريها و ناهنجاري ها شود. بيشتر كاربران كامپيوتر در محيط هاي سربسته و فضاهاي كوچك كار مي كنند كمترين ويژگيهاي يك محيط كاري مناسب براي كاربران كامپيوتر به قرار زير است.

1. وجود سيستم تهويه مطبوع
2. نور كافي و مناسب
3. استفاده از ميز مخصوص كه داراي عرض و ارتفاع استناندارد باشد.
4. استفاده از صندلي مخصوص كامپيوتر كه ارتفاع آن طوري تنظيم شود كه ستون فقرات كاربر را آزار ندهد.
5. استفاده از زيرپايي براي جلوگيري از بي حسي پا.
6. كف پوش اتاق از جنس چوب يا پلاستيك باشد تا الكتريسيته ساكن توليد نكند.

با وجود رعايت نكات فوق، باز امكان بروز بيماريهاي خاص براي اپراتور وجود دارد كم تحركي هنگام كار با كامپيوتر ، چشم دوختن در مدت طولاني به صفحه مانيتور و حركات يكنواخت و تكراري مچ دست ، ممكن است سبب بروز انواع ناهنجاريها شوند ، براي مقابله با اين ناهنجاريها نكات ساده و مهم بعدي را هنگام كار با كامپيوتر رعايت كنيد.

1. به تناوب از پشت ميز كامپيوتر برخاسته، كمي استراحت كنيد و با نرمشهاي خيلي ساده، گردن ، بازو ، مچ د دست و پاها را حركت دهيد.
2. صفحه مانيتور ( صفحه نمايش ) را طوري تنظيم كنيد تا ستون فقرات شما بطور مستقيم قرار گرفته و چشمان شما باصفحه نمايش در يك خط مستقيم قرار گيرند.
3. پاها را طوري روي ، زيرپايي قرار دهيد كه با بدنتان يك زاوية 90 درجه بسازد.نظر به اينكه در وضعيت هاي طبيعي بدن، تنه, بازوان و پاها در گير كار استاتيك نمي شوند حركات طبيعي يكي از مهمترين بخشها در انجام كار با راندمان بالا تلقي مي گردد .

لذا بايد محيط كار را به گونه اي طراحي نمود تا با ابعاد بدن كارگر كاملا تطبيق داشته باشد در چنين وضعيتي نياز به دانستن اين ابعاد جهت طراحي محيطهاي كاري اهميت به سزايي داشته و پاسخگوي اين نياز مهم دانش آنتروپومتري است .آنتروپومتری Anthropometery كلمه اي يوناني است كه از دو واژه Anthropo به معني انسان و metery به معني سنجش ، تشكيل شده است .

بطور كلي اندازه گيري ابعاد بدن در دو وضعيــت صورت مي گيرد:

وضعيت ساكن وضعيت متحرك دروضعيت ثابت اندازه گيري بدن در حالتي صورت ميگيرد كه بدن هيچ حركتي نداشته باشد واين اندازه گيري را اصطلاحا آنتروپومتري استاتيك ميگويند. در وضعيت متحرك اندازه گيري ابعاد بدن در حالتي كه بدن در حالت حركت ميباشد ، صورت خواهد گرفت . اين اندازه گيري نيز آنتروپومتري ديناميك گفته مي شود.

آنتروپومتری دینامیکی

بطور كلي آنتروپومتري شامل اندازه گيري اندازه هاي مختلفي از طول بدن ، وزن ، و حجم اندامها . فضاي حركتي و زواياي حركتي هر يك از اندازه ها بوده و در نهايت تهيه آمار و اطلاعات منتج از آن در تعيين شكل و اندازه ابزار و وسايلي است كه در محيط كار مورد استفاده اين افراد قرار ميگيرد . بطور كلي آنتروپومتري در دو زمينه كاربرد دارد:

1. براي تطبيق و نتاسب ماشين با انسان در جهت راحتي و افزايش راندمان كاربر
2. جهت استاندارد سازي وسايل و تجهيزات مورد استفاده براي يك فرد يا كل جامعه در اين زمينه علاوه بر ابعاد بدن ، نوع وسايل و تجهيزات مورد استفاده . جنس ، ميزان تحمل نيرو و فشار و ساير فاكتورها ي مربوطه به انسان از قبيل سن ، جنس ، نژاد ، ساختار بدني (ورزشكار ، چاق . لاغر ) نوع شغل ، رژيم غذايي ، وضعيت سلامتي ، وضعيت بدن Posture ، زمان (ابتداي روز .،پايان روز ) ، تغييرات ارادي (مثل منقبض كردن عضله ) . لباس و تجهيزات فردي مورد توجه قرار ميگيرد . كه البته مهمترين آنها سن ، جنس و تفاوتهاي نژادي ميباشد .استانداردهاي ابعاد مناسب صندلي براي كارهاي كامپيوتري: پشتي صندلي بايستي به هر زاويه اي قابل تغيير بوده به وضعيت دلخواه درآيد. ارتفاع پشتي بين 48 تا 82 سانتيمتر بالاي كف صندلي مناسب بوده و قسمت بالايي پشتي بايد كمي مقعر باشد .

بهتر است عرض پشتي 32 تا 36 بوده و براي افزايش بازدهي آنها در تمام صفحات افقي به شعاع 50 تا 40 سانتيمتر مقعر باشد . روي پشتي بايد از بالشتك مناسب كمري استفاده گردد بطوريكه مهره كمري سوم تا خاجي پوشانده شود مثلا ارتفاع 10 تا 20 سانتيمتر بالاي پايينترين سطح نشيمنگاه مناسب مي باشد.

سطح نشيمنگاه بايد 45 تا 40 سانتيمتر عرض داشته و از جلو تا عقب 42 تا 38 سانتيمتر طول داشته باشد . يك تو رفتگي جزيي در كفه به همراه لبه رو به بالا (زاويه 4 تا 6 درجه ) ، از ليز خوردن باسن جلوگيري ميكند و يك بالشتك سبك دو سانتيمتري نيز كه غير قابل نفوذ باشد و از ليز خوردن و عرق كردن جلوگيري ميكند استفاده گردد. استفاده از زير پايي براي جلوگيري از آويزا ن ماندن پاي افراد كوتاه قد بسيار مهم است ( اصولا وجود زير پايي شيب دار براي كاهش فشار وارده بر كمر بسيار مهم مي باشد )

• ارتفاع صفحه كليد نسبت به كف اتاق 62 تا 88 سانتيمتر
• ارتفاع مانيتور نسبت به كف اتاق 90 تا 128 سانتيمتر
• زاويه نگهدارنده كاغذ 0 تا 90 درجه
• عرض تكيه گاه مچ (زير مچي ) حداقل 1 سانتيمتر
• شيب صفحه كليد 5 تا 15 درجه
• ارتفاع دسته صندلي از كف صندلي 28 سانتيمتر
• فاصله چشم از مانيتور 43 سانتيمتر.

بهداشت حرفه ای در کار با رایانه

بهداشت حرفه ای در کار با کامپیوتر

استفاده روز افزون از كامپيوتر به عنوان وسيله اي جهت انجام سريعتر كارها و حل مشكلات بشري مشكلاتي را بوجود اورده كه در اين بخش به آن مي پردازم :

برخی از مشکلات و عوارض ناشی از کار با رایانه عبارتند از :

1. مشکلات بینایی : مشکلات بینایی یکی از شایعترین مشکلاتی است که در اثر کار زیاد با رایانه ایجاد می شود ؛ مانند درد ، ‌سرخی و سوزش چشم و آبریزش آن ، دوبینی ، احساس تاری دید که به کاهش قدرت بینایی ، خستگی و درد چشم و سردرد منجر می شود . چشم های انسان عادت دارند تا بسیار راحت بر روی اشیای دور و نزدیک متمرکز شوند ؛ به همین دلیل احتمال خستگی ماهیچه چشمی که بر روی کاغذ و صفحه مانیتور متمرکز شده وجود دارد .
   همچنین ماهیچه های دیگر چشم ، از تغییرات نور یا درخشندگی یا از تغییر مسیر دید بین صفحه مانیتور و نوشته های در حال تایپ خسته می شوند و به دلیل جابجایی زیاد کلمات ،‌چشم قدرت تطابق خود را به مرور از دست می دهد . افرادی که دارای اختلالات انکساری اصلاح نشده هستند بیشتر در معرض خطر مي باشند .
2. عوارض اسكلتي و عضلانی: یکی دیگر از شایع ترین عوارض کار با رایانه ، دردهای عضلانی و درد مچ دست و بازوهاست . درد گردن و کمر و در درازمدت ، خمیدگی پشت ، از عوارض دیگر کار زیاد و طولانی با رایانه است .
   معمولاً کاربران رایانه، ساعدها ، دست ها ، بازوان ، پشت و گردن خود را در یک حالت ثابت قرار می دهند و این عمل باعث وارد شدن فشار زیاد ، در زمان طولانی، بر روی ماهیچه ها و تاندون های فرد می شود و در نهایت می تواند به مشکلات عضلانی و مفصلی نیز منجر شود. در این رابطه ، فاکتورهای ارگونومیکی نظیر بارکاری ، حرکت تکراری ، طرز نشستن ، زاویه دید ، وضعیت میز و صندلی ، ارتفاع صفحه کلید و مانیتور، وضعیت نوری ، سرعت تایپ ، عدم آرامش روانی و … می تواند از فاکتورهای عمده خطر باشد .
3. مشکلات زایمانی و بارداری : برخی پژوهشگران ، بر این باورند که زایمان ها و بارداری های غیرعادی و تولد نارس و ناقص ، با استفاده از صفحه نمایش رایانه و وجود تشعشعات آن مربوط است .
   انستیتو بهداشت شغلی فنلاند ، امکان ارتباط بین اشعه ناشی از رایانه و سقط جنین را مورد مطالعه قرار داده است . در این مطالعات مشخص شد که سقط جنین در زنانی که در معرض میدان های مغناطیسی حاصل از رایانه با قدرت بیش از ۹/۰ میکروتسلا ( واحد اندازه گیری شدت میدان مغناطیسی ) قرار دارند شایع تر است . ( بنابراین تولید کنندگان و وارد کنندگان رایانه باید این موضوع را جدی گرفته و استانداردهای قانونی را رعایت کنند . ) همچنین استرس ها و فشارهای کاری در امور رایانه ای و وضعیت مناسب بدنی در هنگام کار نیز از جمله عوامل ایجاد کننده این عوارض هستند
4. مشکلات پوستی : ولتاژ زیاد لامپ تصویر باعث تولید میدان الکترواستاتیک و بارهای الکتریکی مثبت در سطح خارجی صفحه نمایش می شود . . در میدان بین بارهای مثبت و صورت اپراتور ، گرد و خاک و ذرات در تمامی جهات حرکت می کنند .

اختلالات اسکلتی – ماهیچه ای ناشی از کار (WMSDs)

اگر چه میزان گرد و خاک و ذرات بسته به نوع تهویه اتاق ،‌کفپوش و عوامل دیگر تغییر می کند ، همیشه وجود دارند. جریان بارهای مثبت حاصل در این میدان ،‌ ممکن است در کسانی که حساسیت پوستی دارند باعث خشک شدن پوست دست و صورت و ترک خوردن آن شود .

همچنین بررسی هایی صورت گرفته که نشان می دهد افرادی که از حساسیت های پوستی شکایت دارند و هنگام کار بیشتر تحت فشارهای فکری و عصبی قرار می گیرند ، این فشارها و استرس ها می تواند باعث تغییرات هورمونی مانند تیروکسین ( هورمون غده تیروئید ) و پرولاکتین ( هورمون هیپوفیز قدامی ) و همچنین ضایعات پوستی شود . در یک مطالعه دیگر نیز که در سوئد صورت گرفته است ارتباط بین ضایعات پوست صورت و کار با رایانه را به فاکتورهای روانی اجتماعی و مسائل محیط کار نسبت داده اند . البته فاکتورهای شخصی هم در بروز این ضایعات دخالت دارند .

• استرس و مشکلات عصبی – روانی : حجم کار زیاد و دوری از همکاران در محیط کار می تواند منجر به بروز مشکلات روانی شود . البته لازم به ذکر است که کار با کامپیوتر افسردگی زا نیست بلکه حجم زیاد کار است که در ایجاد استرس روانی نقش دارد .
• تنفس گازهای مضر : بدنه رایانه و نمایشگرها بر اثر گرم شدن ، بوی مخصوصی از خود متصاعد می کنند. از جمله این بوها، گاز دیوکسین است که توسط بدنه رایانه ( بر اثر حرارت ) و صفحه نمایشگر تولید می شود . این مواد به عنوان مواد ضد حریق در بدنه نمایشگر و بردهای رایانه به کار می روند . همچنین گاز ازن به هنگام کار چاپگر لیزری تولید می شود که به بافت مخاطی بینی، چشم و گلو آسیب می رساند. بنابراین، رعایت استاندارد های مربوط در این خصوص توسط وارد کنندگان یا تولید کنندگان رایانه ضروری است .

راه های پیشگیری از عوارض و بیماری های ناشی از کار با رایانه باید اذعان داشت که کار با رایانه کسی را بیمار نکرده و عوارضی را به وجود نمی آورد ، بلکه رفتارهای غلط و ناصحیح و غیراصولی ، درجه تأثیرپذیری منفی را در کار با رایانه بالا برده و شخص را دچار عوارض مختلف می کند رعایت اصول بهداشت کار ، شرط درست و صحیح کار کردن با رایانه است که در زیر به برخی از این اصول اشاره می شود :

کارکنانی که با رایانه کار می کنند ، در زمان استخدام و شروع به کار و سپس به طور سالیانه ( در قالب معاینات دوره ای ) باید توسط متخصصان چشم یا بینایی سنجی مورد معاینه و آزمایشات لازم قرار گیرند و به توصیه های پزشک ، توجه جدی شود . در معاینات قبل از استخدام و دوره ای ، به عوارض و بیماریهای مفصلی و عضلانی توجه شود و کارکنانی که به دردهای مفصلی ، کمردرد ، شانه و …مبتلا شده اند به سرعت به پزشک طب کار یا سایر متخصصان مراجعه کنند .

در دوران بارداری،‌ زنان از کار با رایانه معاف شوند . محدودیت کار با رایانه در نظر گرفته شود و توأم با استراحت های کوتاه مدت در بین کار باشد . توصیه می شود برای هر یک ساعت کار مداوم ،‌۱۵ دقیقه استراحت در نظر گرفته شود .

در هنگام استراحت بین کار بایستید ، قدم بزنید و فکر خود را به موضوعات دیگر متمرکز کنید . ماهیچه های خود را شل و سپس آنها را بکشید و وضعیت آنها را تغییر دهید . نرمش در هنگام استراحت و بین کار سودمند است .

( برای رفع خستگی می توان از حرکات کششی استفاده نمود). برای کاهش خستگی چشم باید هر چند مدت یک بار به نقطه ای در فواصل دور نگاه کنید. در هنگام کار با رایانه اگر بدن کشیده باشد و سر بالا نگاه داشته شود و شانه ها آویزان باشد بالا تنه در راحت ترین حالت قرار خواهد گرفت ، چرا که بد نشستن انجام کار را سخت تر کرده و منجر به خستگی ماهیچه ها و ایجاد عوارض می شود

روشنایی محل کار باید مخلوطی از نورسفید و زرد بوده ( ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود ) و شدت آن درحدود ۳۰۰ لوکس باشد . میز کار طوری قرار گیرد که روشنایی لامپ های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر کاربر باشد خودداری شود . در استفاده از روشنایی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد . برای به حداقل رساندن فشار بر روی گردن و کمر ، استفاده از گیره های اوراق یا کاغذ گیر لازم است .

وقتی با رایانه کار ندارید چاپگر آن را خاموش کنید و یا آن راخارج از محیط کار قرار دهید . برای هوای اتاق کار ، دمای ۲۳-۱۹ درجه سانتی گراد و رطوبت حدود ۵۰ درصد مناسب است . به منظور رفع آثار مخرب و سوء کارهای تولید شده از رایانه و ضمایم ان ، بهتر است با باز کردن درب و پنجره ها و یا تعبیه دستگاه تهویه ، هوای اتاق به طور مرتب تعویض شود . صندلی و میز مورد استفاده در حفظ سلامت و فرم عضلات و اسکلت بدن نقش بسیار مهمی دارند ، بنابراین ، باید اصول ارگونومیک در انتخاب آنها رعایت شود . در زیر به مواردی از آنها اشاره می شود : ارتفاع صندلی باید قابل تنظیم باشد .
ارتفاع ۶/۴۰ تا ۵۲ سانتی متر برای صندلی های فشرده یعنی قرار گرفته در زیر باری معادل ۴/۴۵ کیلوگرم توصیه می شود .

ارتفاع صندلی طوری تنظیم شود که مانع وارد شدن فشار اضافی بر ناحیه زیر ران ها شود یعنی ارتفاع صندلی از فاصله کف اتاق تا ناحیه زیر ران ها در حالتی که شخص نشسته است کمتر باشد . طول تشک صندلی ۳۸ تا ۴۳ سانتی متر و عرض آن ۴۵ سانتی متر باشد .

برای افراد چاق صندلی های پهن تر توصیه می شود . ضخامت تشک در حدود ۴ تا ۵ سانتی متر باشد و رویه ان از جنسی باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلو صندلی ، گرد و لبه بیرونی آن ، نرم باشد . زاویه پشتی با تشک صندلی ، حداقل ۹۰ تا ۱۰۵ درجه باشد . برای کاهش فشار وارده بر دیسک ها زاویه تا ۱۲۰ درجه ترجیح دارد . عرض پشتی صندلی هم باید حداقل ۵/۳۰ سانتی متر در ناحیه کمر باشد .

بعضی از صاحب نظران ، ارتفاع پشتی صندلی را حداقل ۵۰ سانتی متر توصیه می کنند . به هر حال ،‌ پشتی صندلی باید طوری تنظیم شود تا از مهره های کمری محافظت کند . برای تکیه گاه کمر ، استاندارد ASNI تکیه گاهی را توصیه می کند که ۹/۲۲-۲/۱۵ ارتفاع و ۵/۳۰ سانتی متر عرض داشته باشد و به فاصله ۲/۱۵ تا ۴/۲۵ سانتی متر از نقطه مرجع صندلی قرار گیرد . تکیه گاه کمر باید در حدود ۵ سانتی متر نسبت به پشتی صندلی برجستگی داشته باشد .

صندلی های مورد استفاده در کار با رایانه بهتر است دسته دار بوده و دسته آن با ارتفاع میز کار مطابقت داشته باشد . همچنین دارای ۵ چرخ بوده و چرخان باشد . شیب کف صندلی ۵ تا ۱۵ درجه برای تمایل به جلو و ۵ درجه تمایل به عقب را امکان پذیر سازد .

در صورت نیاز استفاده از زیرپایی توصیه میش ود . بهترین وضعیت برای تغییر حالت پا استفاده از تکیه گاه است . میزکار نیز باید قابل تنظیم باشد و سطح کار باید در ترازی قرار گیرد که ارتفاع کار کردن را با ارتفاع آرنج هم تراز کند . سطح صفحه کلید ، هم ارتفاع با دسته صندلی و آرنج باشد و مچ ها به طور عادی روی صفحه کلید ها قرار گیرد ، به طوری که هنگام کار ، ساعدها تقریباً موازی با افق قرار گرفته و زاویه بین مچ دست و ساعد ، ۵ تا ۱۰ درجه باشد . در برخی از بررسی ها ( ارتفاع سطح کار را حدود ۵۸ تا ۷۱ سانتی متر توصیه می کنند ) موقعیت mouse در همان ارتفاع و فاصله نسبت به صفحه کلید است .

صفحه مانیتور نیز باید طوری تنظیم شود که بالاترین سطح آن در امتداد دید چشم ها قرار گیرد و زاویه صفحه آن نسبت به خط فرضی عمود بر میز ، ۱۰ تا ۲۰ درجه در نظر گرفته شود . فاصله مناسب بین چشم و صفحه نمایش ۶۰-۵۰سانتی متر است . بهترین رنگ برای صفحه مانیتور سبز تیره رنگ کهربایی است . سفید بر روی سیاه نیز تباین خوبی دارد ، اما ممکن است انعکاس درخشندگی را افزایش دهد ولی سیاه بر روی سفید درخشندگی را کاهش می دهد .

ایستگاه مناسب کار با کامپیوتر نظر به اينكه در وضعيت هاي طبيعي بدن ، تنه . بازوان . و پاها در گير كار استاتيك نمي شوند حركات طبيعي يكي از مهمترين بخش ها در انجام كار با راندمان بالا تلقي مي گردد .