سم شناسی مس (Cu)

سم شناسی مس (Cu)

فرمت: PDF  تعداد صفحات: 8

مس وزن اتمی 63.57 – نقطه ذوب 1083 درجه سانتیگراد. نقطه جوش 2310 درجه سانتیگراد

ترکیبات مهم: مس فلزی, سولفات مس, اکسید مس, سولفور مس

 اثرات زیان آور نسبتا سبک

حداکثر تراکم مجاز تعیین نشده است  (1986 ACGIH 0. 2mg/m³)

هرچند املاح مس سمی و مخصوصا برای جانوران پست کشنده هستند و در صنعت به مقدار وسیعی به مصرف می رسد و لیکن مسمومیت صنعتی از آن شناخته نشده است. این بدان علت است که سمیت آن برای انسان نسبتا کم است و از طرفی قابلیت تبخیر مس و املاح آن پایین است. تعداد محدودی مسمومیت های مزمن از مس بین کارگران صنایع گزارش گردیده است که مهم نیستند و به طور کلی در مصارف معمولی صنعتی می توان مس را عملا بی خطر شناخت.

منابع و استحصالات

مس به صورت خالص در طبیعت یافت می شود و همچنین به صورت سنگهای معدنی اکسید کربنات و سولفور وجود دارد. روشهای استخراج با نوع سنگ معدنی متفاوت است. به طور کلی این مراحل شامل خرد کردن سنگ, شناور کردن, تکلیس در 600-800 درجه برای جدا کردن قسمتی از گوگرد و بالاخره گداختن در 1100 تا 1600 درجه برای بدست آمدن مخلوط سولفورها که «مات» خوانده می شود می باشد. در این حال مقدار مس در حدود 30 تا 35% و به صورت سولفور و همراه با سولفور آهن است. «مات» مذاب را در دستگاه کنورتور با هوا مجاور می نمایند که گوگرد جدا شود و آهن را با افزایش ماده گدازنده (فلوکس) سیلیسی به صورت اکسید تفاله جدا می کنند.

در این حال مسی که به صورت کلوخه تاول زده شکننده و دارای کمی گوگرد، آهن و گاهی فلزات قیمتی است بدست می آید. همچنین می توان آن را توسط زغال یا کوک در کوره های معکوس کننده تصفیه نمود و يا با قرار دادن در آند از طريقه الکترولیز به صورت مس خالص الکترولیتیک بدست آورد و لازم است در محیط حمام اسید در حضور محلول سولفات مس عمل شود. در طریقه الکترولیز فلزات قیمتی موجود در پس مانده لجت ته تانک باقی خواهند ماند.

مصارف و تماسهای صنعتی

مس به علت خاصیت هدایت الکتریسته ای که دارد در ساخت ابزار و وسایل الکتریکی به کار می رود. این فلز به صورت های مختلف ریخته گری ورقه, میله, لوله, سیم و غیره به بازار عرضه می شود و در دستگاه ها و وسایل شیمیایی, لوازم پخت و پز آشپزخانه پوشش های سقف سکه و تهیه تعداد زیادی از ترکیبات مس به مصرف می رسد.

از مس آلیاژهای مهمی می توان تهیه نمود که هر کدام برحسب خاصیت اختصاصی مصارف خاصی دارند. آلیاژهای بريليوم و مس (یک تا دو صد بریلیوم) به مصارف ساخت لوازمی و که احتیاج به سختی و مقاومت زیادی در برابر ارتعاش داشته باشند به کار می رود.

برنج که در آن از 18 تا 40 درصد روی ممکن است وارد شود درجه ذوبش کمتر از مس است. برنز که دارای 3 تا 8 درصد قلع، در حدود 11 درصد روی و مقداری سرب است به علت رنگ زیبا و قابلیت گداخته شدن در ساخت وسایل وادوات زینتی به کار می رود.

مفرغ «گان متال» دارای ده درصد و نوع دیگر آن بنام مفرغ (بل متال) 20 تا 24 درصد قلع دارد.

ورشويا (جرمن سیلور) دارای 19 تا 44 درصد روی و 6 تا 22 درصد نیکل است و هیچ گونه ته رنگ مس را ندارد.

برونز آلومینوم دارای 5 تا 10 درصد آلومينوم است و رنگ آن شبیه به طلا است.

برونز سیلیس دارای بیش از پنج درصد سیلیس نیست و بالاخره سیلیسیورمس که به اندازه مس خاصیت هدایت حرارت را ندارد ولی بیش از مس محکم و سفت است.

برونز فسفور دارای 9 درصد قلع و نیم تا یک درصد فسفر است و در ساخت قطعات ماشین الات مصرف می شود. برونز منگنز دارای 30 درصد منگنز است.

در اغلب این آلیاژها مس به صورت ترکیب شیمیایی مانند Cu₂Zn₃ ويا Cu₃Sn می باشد. مس در ساخت رنگ های مختلف, در تهیه مواد حشره کش و قارچ کش و همچنین به عنوان داروی ضد آلک (الگی سید) و بالاخره عنوان ضد پوسیدگی (به صورت نفطنات مس و یادی متیل گلی اوکسیم مس) در تهیه پارچه به کار می رود.

استخراج و تصفیه این فلز ممکن است مانند استخراج آرسنیک, آنتیموان, بیسموت, سرب, سلنیوم, تلور, روی, جیوه, نقره و طلا همراه با خطرات سیلیکوز و همچنین تماس با گرد و غبار و دود آن باشد. در این مراحل گاز انیدرید سولفورو در کوره های تکلیس و بخارات، و دودهای اسیدی نزدیک اطاقک های الکترولیز وجود خواهد داشت. جوشکاران ممکن است با دود فلزی مس و سازندگان رنگهای حاوی ترکیبات مس و سموم مختلف که این فلز را همراه دارد و با با گرد و غبارهای سمی آن تماس پیدا نمایند.

خواص فیزیکی و شیمیایی

مس دارای سه خاصیت مشخص و اصلی است که مصرف آنرا زیاد می کند.

1. سختی و استحکام
2. قابلیت هدایت الکتریکی (پس از نقره) و
3. سمیت برای جانداران پست

وجود چند دهم درصد ناخالصی مخصوصا ارسنیک به مقدار بسیار زیادی از خاصیت هدایت الکتریکی آن می کاهد در صورتی که 1 تا 2 درصد بریلیوم همراه مس فقط قابلیت هدایت الکتریکی را به مقدار جزیی پایین می آورد. مس دارای دو نوع املاح است یک ظرفیتی (Cu⁺) و دو ظرفیتی (Cu⁺⁺ ) و هر دو نوع ممکن است تولید کمپلکس های پایدار نمایند. خواص فیزیکی و شیمیایی مس و ترکیبات آن در جدول زیر داده شده است.

خواص فیزیکی وشمیایی مس و برخی از املاح آن

اندازه گیری و تعیین مقدار

اندازه گیری فلزات

پس از جمع آوری نمونه هوا از راههای مختلف می توان مقدار مس را به طريق شیمیایی توسط روش دی تیزون تعیین نمود. این روش مخصوصا در حضور سرب و روی و سایر فلزاتی که بادی تیزون کمپلکس می دهند قابل استفاده است.

روش دیگر شیمیایی که هم اختصاصی است و برای آزمایش هوای حاوی دو دو گردو غبار مس بکار می رود استفاده از «نئوکوپریون» است که بنام dimethyl-1, 10–Phenanthroline 2.9 خوانده می شود.

این روش برای جستجوی مس نمونه های مواد بیولژیکی که قبلا آماده شده باشند به کار می رود. روش اسپکتروگرافی نیز مخصوصا برای اندازه گیری مس مناسب است و در این حال انديوم به عنوان استاندارد داخلی توصیه گردیده است.

اثرات فیزیولوژیکی

می توان گفت که توزیع مس بسیار زیاد است و اعمال مختلف و متفاوتی را در نباتات و حيوانات عهده دار می باشد. غلظت و مقدار آن در بعضی از نباتات و حیوانات بر خلاف بعضی از فلزات که به صورت «فلزات جزئی» هستند، چند برابر است

مقدار بسیار جزئی از آن در آب برای آلكها و باکتریها و موجودات تک یاخته ای سمی است. مس

یکی از فلزات جزئی» است که به مقدار بسیار کم در تشکیل اریتروسیت ها و هموگلوبین وجودش لازم است. همچنین وجود آن برای تعدادی از آنزیم های اکسید اتيف مانند کاتالاز, پراکسیداز سیتوکروم اکسیداز و تعداد دیگری واجب است.

عوارض مسمومیت

مسمومیت Poisoning

استنشاق گرد و غبار و مه ترکیبات و املاح مس ایجاد پرخون شدن مخاط و نسوح (احتقان مو کوزمامبرانها) بینی و گاهی اولسره شدن و یا سوراخ شدن جدار و دیواره بینی را می نماید و همچنین گاهی باعث احتقان فارنکس می شود. (دود مس فلزی ویا املاح آن ایجاد مزه شیرین و فلزی می نماید و باعث ازدياد ترشح بزاق, حالت تهوع و استفراغ دردهای معده, خونریزی معده, اسهال, گرفتگی (کرامپ) عضلات و بالاخره لرز و لرزش عضلانی و ضعف و ناتوانی زیاد می شود)

در تماس های مزمن, کبد, کلیه ها وطحال ممکن است صدمه دیده و کم خونی ایجاد شود و ليكن مسمومیت مزمن مثل سرب در مورد آن گزارش نگردیده است.

تماس پوست بدن با املاح مس ممکن است ایجاد خارش اگزمایی از نوع تاولهای دانه ای «پاپولووسیکولر» بنماید که ممکن است به علت حساسیت بوده باشد. همچنین تماس این مواد با چشم ممکن است ایجاد ورم ملتحمه (کنژکتی ویت) و ورم پلک واولسراسیون و کدورت قرنیه نمايد.)

حتما بخوانید:

⇐ اصول عمومی سم شناسی

⇐ دانلود کتاب سم شناسی بالینی و مسمومیت ها

⇐ پاورپوینت سم شناسی فلزات PPT

⇐ توکسیکولوژی یا سم شناسی