روش های ارزیابی کمی و نیمه کمی ریسک
روش های ارزیابی کمی و نیمه کمی ریسک
روش های ارزیابی کمی و نیمه کمی ریسک
فرمت: PDF تعداد صفحات: 33
فهرست:
-
ارزیابی ریسک به روش QRA
-
روش آنالیز خطای قابلیت اطمینان (CREA (CREAM
-
ارزیابی ریسک به روش 3D ملبورن
-
ارزیابی ریسک به روش فرانک و مورگان (MORGAN & FRANK)
-
ارزیابی ریسک به روش ویلیام فاین (WILLIAN FINE)
-
ارزیابی ریسک به روش نیگل بور (NIGEL BAUER)
مقدمه
امروزه در واحدهای صنعتی به دلیل شرایط عملیاتی، پتانسیل حوادث قابل ملاحظه ای وجود دارد. حوادث صنعتی مهمی که تنها در چند دهه اخیر رخ داده اند که هرگز از خاطره صنعتگران محو نخواهد شد، نظیر فاجعه پخش ماده بشدت سمی از کارخانه تولید سموم شرکت Union Carbide در بوپال هند در سال ۱۹۸۵، حادثه پرتلفات سکوی نفتی Piper Alpha و فاجعه بزرگ نیروگاه اتمی چرنوبیل در اوکراین در سال ۱۹۸۶ با عواقبی تکان دهنده در ابعاد قاره ای یا جهانی و خسارت های سنگین جانی، مالی و زیست محیطی نمونه هایی از این حوادث هستند. اگرچه در چنین صنایعی با حساسیت بالا قطعا شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک انجام شده، ولی ناکارآمدی برخی از روش های ارزیابی ریسک به دلیل کیفی بودن موجب گردیده تا مدیران HSE در قانع نمودن مدیران ارشد برای صرف هزینه و بهبود شرایط ایمنی و بهداشتی بعضا با شکست مواجه شوند. از این رو در برخی از سازمانها خصوصا زمانی که پروژه های بهبود هزینه بالایی را بر سازمان تحمیل کند ضرورت دارد تا فرآیند ارزیابی ریسک، بر اساس داده های کمی اظهار گردد. این حوادث نشان دادند که ارزیابی ریسک در فرآیندها و فعالیت ها بر پایه فنون آماری و بر اساس داده های کمی اهمیت ویژه دارند.
ارزیابی ریسک روشی پر کاربرد به منظور مدیریت ابزارهای موثر در ایمنی به منظور کاهش ریسک ناشی از حوادث از حوادث مختلف می باشد ولی از آنجا که احتمال برخی حوادث هرگز از بین نمی رود، این روش الگوریتمی را به منظور ارزیابی کمی و کیفی ریسک و کاهش ریسک ناشی از حوادث مختلف را تا جایی که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد ارائه میدهد. آغاز کاربرد این روش مربوط به صنایع هسته ای، هوانوردی و الکتریکی در اوایل دهه ۱۹۸۰ است.
در مطالعات و تحقیقات اولیه در زمینه ریسک، از عبارت ریسک قابل قبول برای پذیرش ریسک استفاده شده است. ولی استفاده از روش های کمی محاسبه ریسک این امکان را به وجود آورد که خطرات به صورت عددی اولویت بندی شوند. اجرای پروژه های تحقیقاتی به منظور تعیین سطح قابل قبول ریسک در صنایع، حجم زیادی از فعالیت های علمی و تحقیقاتی را به خود اختصاص داده است.
روش QRA
یکی از پیشرفته ترین روش های شناسایی و اولویت بندی سناریوهای خطر در صنایع فرآیندی، ارزیابی کمی ریسک (QRA) است. QRA عنوان کلی برای تکنیک هایی است که قادرند ریسک های مربوط به یک فعالیت خاص را به صورت کمی تخمین بزنند. در حقیقت ارزیابی کمی ریسک ابزاری است که به کمک آن می توان ریسک های ناشی از عملکرد واحد مورد نظر را شناسایی نمود و در نهایت راهکارهایی را برای مقابله و کاهش خسارات ناشی از بروز آنها ارائه کرد. در این روش عامل مهمی نظیر نشتی به عنوان یک مخاطره مهم و عمده واحدهای فرآیندی در ارزیابی فنی مد نظر است. تحقیقات و مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده و با بکارگیری مدل های مختلف در بخش آنالیز عواقب پیامدهای بالقوه یک رویداد از جنبه های مختلف ایمنی، بهداشت و محیط زیست ارزیابی می شود. سناریوهای پیامد ممکن است از طرق مختلف از قبیل روش های ساده، تکنیک تحلیل درخت رویداد و یا مدلسازی کامپیوتری توسعه یابد. این بخش نگاهی کلی به مواردی دارد که بایستی در ارزیابی کمی مد نظر قرار گیرد. با ارزیابی کمی ریسک (QRA) ضمن شناسایی موثر و دقیق منابع خطر، می توان با استفاده از توانایی اولویت بندی آن مبنای بسیار مناسبی برای غربالگری سناریوهای حوادث در صنایع فرآیندی بوجود آورد. در نتیجه، دشواری تشخیص سناریوهای مهمتر از میان برداشته شده و تخصیص منابع برای رویارویی با آنها آسانتر صورت می گیرد. در این بخش، نتایج و تجربیات بدست آمده از پروژه های واقعی ارائه شده است. سپس الزامات، مزیت ها، و نقش هر یک از اجزای این روش تشریح شده است. تجربه به دست آمده نشان میدهد که استفاده از QRA در تدوین طرح واکنش اضطراری در صنایع فرآیندی، به رغم پیچیدگی آن و حجم کار، کاملا عملی، راه گشا و حتی ضروری است.
در ادامه مراحل اجرای QRA تشریح گردیده است:
مرحله اول: تعریف اهداف ارزیابی کمی ریسک
در این مرحله پس از تعریف اهداف، معیارهای اندازه گیری ریسک و نحوه ارائه آن مشخص می شود. در این مرحله میزان و عمق مطالعاتی که باید برای ارزیابی ریسک صورت بگیرد مشخص می شود، که بستگی به اهمیت ارزیابی ریسک واحد فرآیندی مورد نظر و منابع در دسترس دارد. برخی از اهداف می توانند موارد زیر باشند:
- اولویت بندی مخاطرات
- طرح ریزی واکنش اضطراری
- برآورد مناسب از هزینه های بیمه
- جانمایی واحدهای فرآیندی (Layout)
- موقعیت یابی واحدهای فرآیندی (Siting)
- موقعیت فلر و دودکش
- بررسی مخاطرات وارده بر ساختمان های حساس
- برآورد تاثیرات زیست محیطی
- رویه ذخیره مواد خطرناک
- تعیین موقعیت مناسب آشکارسازها
مرحله دوم: تسلط بر فرآیند مورد نظر
در این مرحله تمام اطلاعات مربوط به واحد فرآیندی مورد نظر که برای ارزیابی مورد نیاز است جمع آوری می گردد. این اطلاعات به طور کلی شامل مواردی نظیر موارد زیر است:
- نقشه های عملیاتی شامل PFD و P&ID
- نقشه های جانمایی (Layout)
- شرح فرآیند و معیارهای ایمنی (Safety Philosophy)
- خواص فیزیکی مواد موجود در فرآیند
- خواص سمیت و اشتغال زایی مواد
مرحله سوم: شناسایی مخاطرات
این مرحله که به منظور شناسایی مخاطرات موجود در یک واحد فرآیندی انجام می شود دارای اهمیت بسیار زیادی است زیرا هر گونه کوتاهی در این مرحله سبب شناسایی نشدن برخی خطرات محتمل و در نتیجه ارزیابی نشدن ریسک های آنها می شود. لذا نمی توان معیار مناسبی از ریسک موجود در واحد فرآیندی را ارائه نمود. روش هایی که به منظور شناسایی مخاطرات به کار می روند بسیار متنوع بوده و پرکاربردترین روشها شامل تحلیل مقدماتی خطا، مطالعه مخاطرات و راهبری و تجزیه و تحلیل خطا و آثار ناشی از آن می باشند.
مرحله چهارم: تعیین سناریوها
این مرحله شامل شناسایی تمام سناریوهای ممکن براساس اهمیت عامل به وجود آورنده آن سناریو می باشد و از آنجا که تعیین نکردن هر سناریوی محتمل سبب ارزیابی نشدن پیامدهای آن و کاهش دقت ریسک ارزیابی شده می شود، این مرحله از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود. سناریو واقعه ای ای که می تواند شامل موارد زیر باشد، اگرچه به این موارد محدود نمی شوند:
- آتش استخری، کروی و …
- نشت ماده قابل انفجار یا سمی
- اشتعال ماده قابل اشتعال و انفجار
- انفجار ماده در فضای باز یا محدود یا …
مرحله پنجم: تحلیل سناریوها
در این مرحله از میان تمام سناریوهای تعیین شده، آن دسته از سناریوها که محتمل تر بوده و به نوعی سایر سناریوها را تحت پوشش خود قرار می دهند، انتخاب می شوند. در واقع هدف این مرحله کاهش تعداد سناریوها به حدی می باشد که مطالعات مربوط به آنها قابل مدیریت و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد و در عین حال از هیچ کدام از سناریوهای محتمل صرف نظر نشود.
مرحله ششم: ارزیابی پیامد سناریوها
در این مرحله پیامدهای ناشی از یک حادثه که می تواند سبب تلفات و یا صدمات جسمی و مالی شود ارزیابی می گردد. هر سناریو (ایجاد نشتی یا پارگی در یک لوله یا مخزن حاوی ماده اشتعال پذیر یا سمی و یا تحت فشار) می تواند دارای چندین پیامد مشخص (آتش، انفجار و پخش مواد سمی باشد که این پیامدها از طریق مدل های ارائه شده برای رهایش و پخش مواد در محیط و مدل های آتش و انفجار تعیین شده و تاثیر این پیامدها بر روی جمعیت حاضر و تاسیسات موجود ارزیابی می شود. یک دسته از اطلاعات لازم در ارزیابی پیامد حوادث، معیارهای آسیب پذیری است. چرا که پس از مرحله مدلسازی سناریو، برای تحلیل میزان آسیب های محتمل باید هر یک از پیامدها را با استانداردهایی که بیانگر میزان آسیب هستند مقایسه کرد. برخی از معیارهای آسیب پذیری مورد استفاده در ارزیابی پیامدها معیار سنجش سمیت مواد (معیار TLV-TWA ,IDLH ، ERPG ,LD50 ، TLV-STEL) و معیارهای سنجش آسیب ناشی از آتش و انفجار و … هستند. همچنین شاخص های ریسک از جمله اطلاعاتی است که در روش QRA نقش بسیار مهمی ایفا می نماید. شاخص های مطلق ریسک به ۳ دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
نرخ متوسط تلفات: میزان مرگ ناشی از انواع حوادث محتمل در یک واحد در واحد زمان (مثل یک سال)
نرخ حوادث مرگبار: میزان مرگ ناشی از حوادث مختلف به ازاء تعداد تقریبی 1000 نفر از پرسنل یک واحد در یک بازه زمانی کاری به مدت 108 ساعت می باشد. این شاخص که به صورت یک عدد ارائه می شود به طور مستقیم متناسب با متوسط ریسک فردی بوده با این تفاوت که در اندازه گیری متوسط ریسک فردی، بازه زمانی یک سال در نظر گرفته می شود.
ریسک فردی عبارتست از احتمال آسیب شخص در نزدیکی محل حادثه. از آنجا که به غیر از مرگ، برای سطح سایر صدمات تعریف یکسانی نمی توان ارائه کرد، لذا منظور از آسیب شخص، صدمات جبران ناپذیر و در اکثر موارد مرگ می باشد.
شاخص خطر فردی: میزان مرگ به ازای یک بازه ی زمانی 10 ساعته در مواجه با مخاطرات احتمالی می باشد. تفاوت نرخ حوادث مرگبار و شاخص خطر فردی در این است که در مورد نرخ حوادث مرگبار در بخشی از بازه زمانی 10 ساعته پرسنل ممکن است در معرض خطر نباشد ولی در محاسبه شاخص خطر فردی فرض بر این است که در تمام بازه زمانی 10 ساعت پرسنل در معرض مخاطرات محتمل باشند. به همین دلیل از نظر عددی شاخص خطر فردی بزرگتر از نرخ حوادث مرگبار است.
ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.
ورود یا ثبـــت نــــام + فعال کردن اکانت VIP
مزایای اشتراک ویژه : دسترسی به آرشیو هزاران مقالات تخصصی، درخواست مقالات فارسی و انگلیسی، مشاوره رایگان، تخفیف ویژه محصولات سایت و ...
حتما بخوانید:
⇐ جایگاه و مقدمات شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)