راهکارهایی برای مطابقت با شیفت کاری
راهکارهایی برای مطابقت با شیفت کاری
راهکارهایی برای مطابقت با شیفت کاری
فرمت: pdf تعداد صفحات: 66
مقدمه:
نوبت کاری مشکلی چند جانبه است که برای رفع آن به راه حل های چند جانبه نیاز است. راهکارهای پژوهشگران باید جامع باشد و تمامی مشکلات را در این مورد رفع کند. برخی پژوهشگران راه حل هایی بر مبنای عادات غذایی (اهرت 1981) برخی بر مبنای جهت و سرعت چرخش کار (سزسیلر و همکاران 1982) و عده ای بر مبنای دستورات نرمش و تمرینات بدنی (ایلمارنین و همکاران 1980) و برخی براساس روشنایی شدید (سزسیلر و همکاران 1990) ارائه کرده اند. در صورتی که در تمام آنها به یک جنبه توجه شده است. هیچ راه حل منفردی برای فایق آمدن بر مشکلات ناشی از نوبت کاری وجود ندارد. به عبارت دیگر هیچ راهکار انطباقی که نوبت کار بتواند با آن مشکلات خود را در یک مرحله برطرف کند وجود ندارد. برای حل مشکلات نوبت کاری باید آنرا از جنبه های گوناگون بررسی کرد و اقدامات لازم را با در نظر گرفتن همه جوانب انجام داد. در فصول قبل تنش سرشتی موجود در نوبت کاری براساس سه عامل خواب، دستگاه سیرکادین و وضعیت خانوادگی و اجتماعی طبقه بندی شد. راهکارها باید تمام جوانب این مجموعه 3 گانه را در نظر بگیرد و به انطباق فرد نوبت کار کمک کند.
تقاضا برای تولید روزافزون کالاهای مختلف ناشی از رقابت جهانی است و بسیاری از شرکت ها را بر آن داشته تا برای حضور در این رقابت برنامه تولید 24 ساعته ای را در دستور کار خود داشته باشد تا با افزایش تولید کاهش هزینه ها به اهداف خود برسند. در این برنامه برخی از کارکنان باید در طول شب بیدار باشند که این امر باعث خستگی شدید و کاهش بهره وری و ضریب هوشیاری می شود. عواقب ناگوار فعالیت 24 ساعته در برخی موارد بساری سخت و جدی بوده و می تواند حوادثی نظیر حادثه «چرنوییل» را به همراه داشته باشد.
همچنین شرکت های امریکایی سالانه هزینه ای حدود 77 – 150 میلیارد دلار برای افت تولید و خسارات وارده ناشی از وقوع حوادث می پردازند. عامل اصلی این حوادث خستگی ناشی از نوبت کاری است.
نظم طبیعی بدن و خواب
خواب شبانه چیزی غیر از 8 ساعت دراز کشیدن است. ایجاد آشفتگی در خواب یا بیدار شدن قبل از اینکه بدن 8 ساعت استراحت داشته باشد اثری جدی بر ضریب هوشیاری در روز خواهد داشت. خوابیدن در ساعت خاصی از شبانه روز باعث دستیابی به خوابی عمیق تر و همراه با استراحت بیشتر می شود. خواب باعث تجدید قوای بدنی و روانی می شودو با کم بودن خواب عملکرد شناختی تحت تأثیر قرار می گیرد.خواب روز هنگامی که ساعت بیولوژیک بدن دستور به بیداری و فعالیت می دهد کوتاهتر و همراه استراحت کمتر است. عوامل خارجی نظیر نور خورشید، دمای بالای روزانه، سر و صدا، مشکلات خانوادگی اغلب دوره های این خواب ها را به هم می زند. در این صورت بدن به خواب کافی دست نمی یابد و باعث افزایش خستگی شده و برعملکرد کاری انسان اثر می گذارد.
شرکت های تولیدی دارای شیفت های کاری 8 تا 12 ساعته هستند. شیفت 12 ساعته بیشتر باعث بر هم خوردن نظم عادی بدن می شود. زیرا حق انتخاب کارگران برای خوابیدن در طی شبانه روز رامحدود می کند در حالی که شیفت 8 ساعته زمان بیشتری را در اختیار کارگر قرار می دهد.
اختلال خواب
عواملی که باعث بی خوابی می شوند:
- مشکلات پزشکی مثل درد، افسردگی، اثرات جانبی داروها و مشکلات تنفسی
- اختلالات چرخه سیرکادین، تغییر در چرخه فعالیت طبیعی 24 ساعته بدن
- عوامل مربوط به سبک زندگی، مثل تغییر در برنامه خواب، کم تحرکی، یا مصرف کافئین زیاد
- محیط خواب، مثل تشک نازک، سر و صدای زیاد، اتاق بسیار گرم یا سرد.
- تنش، مثل مشکلات کاری، دغدغه های مالی یا حوادث خانوادگی.
انواع اختلال خواب
- نشانگان خوردن شبانه: در طول شب بیدار می شوند و احساس می کنند که مجبورند چیزی بخورند. الگوی ترشح هورمونی این افراد غیرعادی است. سطح بالای کورتیزول که هورمون استرس محسوب می شود، کاهش کمتر از حد طبیعی ملاتونین به هنگام شب و سطوح پایین لپتین که هورمون مهار کننده اشتها است علت پیدایش این اختلال است.
- نارکولپسی (حمله خواب): همراه با حرکات سریع چشم و شل شدگی عضلانی حاصل از آن موجب تکه تکه شدن خواب می شود و فرد بیدار می شود. عامل شروع کننده حملات بیماری اغلب هیجانات هستند.
- توقف تنفس هنگام خواب (خفگی یا آپنه): این بیماری در اثر مسدود شدن مجاری هوایی بالایی در حین خواب پیش می آید. درست مثل اینکه مرتب سرتان را به زیر آب فرو می برید. 4% مردم دچار این بیماریند (درست به اندازه آسم) و محتمل ترین علت آن چاقی است.
مطالعات مختلف نشان می دهد بی خوابی مزمن در ایجاد اختلالات خلقی و روانی مؤثر است و باعث پایین آمدن کیفیت زندگی می شود. شیوع بی خوابی در افرادی که اختلال کارکرد در روز دارند 10 تا 15 درصد بیشتر است. همچنین بی خوابی در افراد مسن و زنان، افراد بیکار و افراد با سطح تحصیلات پایین، افرادی که متارکه کرده اند، افسرده ها، معتادان و افراد مبتلا به بیماری های جسمی بیشتر دیده می شود. در افرادی که بی خوابی دارند احتمال بروز افسردگی و اضطراب و اعتیاد افزایش می یابد. اختلال کارکرد روزانه از عوارض مهم بی خوابی است و علاوه بر این خستگی، بی حالی، اختلال حافظه و تمرکز و ناراحتی های جسمی مانند سردرد از دیگر عوارض بی خوابی است. در اغلب موارد بی خوابی حاد با استرس های محیطی، بیماری های حاد و یا به هم خوردن ریتم خواب در تغییر مکان که منجر به تغییر شدید ساعت می شود در ارتباط است. بیشتر این موارد با رفع استرس زمینه ای بهبود می یابند. بی خوابی مزمن حالت پیچیده ای دارد به گونه ای که بعضی از محققان معتقدند برخی افراد از نظر سایکوفیزیولوژیک استعداد بیداری دارند.
برای درمان بی خوابی روش های دارویی و غیردارویی وجود دارد. بررسی ها نشان می دهد درمان های دارویی اگرچه در درمان بی خوابی حاد مؤثرند ولی در مواردبی خوابی مزمن در طی زمان اثر خود را از دست می دهند. در حالی که درمان های غیردارویی اثری طولانی دارند. داروهایی که باعث اختلال خواب می شوند شامل ترکیبات گزانتین (قهوه و تئوفیلین) استروئیدها، داروهای ضدفشار خون و بعضی از داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون هستند.
روش های غیردارویی شامل بهداشت خواب، آموزش استراحت، شل کردن عضلات، یادآوری خاطرات خوشایند، روش قصد متضاد (از بیمار خواسته می شود در ابتدای خواب قصد کند بیدار بماند) و درمان شناختی است. خوراکی هایی چون قهوه، نوشابه های سیاه رنگ، چای، شکلات کاکائویی و سایر مواد کاکائو دار، فلفل سبز، پیاز، الکل، دسرهای خیلی چرب و شیرین، سس های چرب و تنباکو باعث اختلال خواب می شود. داروهایی نظیر داروهای رژیمی مثل آمفتامین، داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدآسم، سرماخوردگی که دارای Psedoephedrine (پزودوافدرین) هستند مثل داروهای بازکننده بینی، کاهش دهنده های درد که دارای کافئین هستند هورمون های تیروئیدی، بعضی داروهای فشار خون، استروئیدها و قرص های خواب آور در اختلالات خواب مؤثرند.اختلال خواب همچنین موجب چاقی و مرگ زودرس می شود و علت بروز بسیاری از حوادث رانندگی است.
اختلال خواب در زنان
زنان دو برابر مردان به اختلال خواب رفتن یا در خواب ماندن دچار می شوند. زنان جوانتر خواب عمیق تری دارند، با آشفتگی و بی نظمی کمتر، اما برخی زنان در طول سالهای باروری خود مستعد ابتلا به اختلالات خواب هستند. اختلال شایع خواب در زنان مورد توجه شرکت های داروسازی قرار گرفته است. اختلال خواب در زنان عوامل متعددی دارد: تغییر میزان ترشح هورمون های زنانه، استرس، بیماری های روش زندگی و محیط خواب از جمله این عواملند. حاملگی و نوسانات هورمونی مرتبط با قاعدگی معمولاً بر الگوهای خواب، حالات و نحوه واکنش نسبت به استرس اثر می گذارند.
بسیاری از زنان قبل از قاعدگی دچار اختلال خواب می شوند. بی خوابی یکی از شایعترین علائم سندرم پیش از قاعدگی PMS زنان است. حاملگی هم ممکن است خواب را مختل کند. در سه ماهه سوم بارداری زنان کمتر می خوابند و بیشتر بیدارند. شایعترین دلایل بروز اختلال خواب در این دوران عبارتند از: دفع مکرر ادرار، سوزش سردل، احساس ناخوشی عمومی، حرکات جنین، کمردرد، گرفتگی عضلات پا، و کابوس های شبانه، تورم حفره های بینی هم ممکن است باعث خروپف و وقفه تنفسی شبانه در دوران حاملگی شود.
علائم اختلال خواب زنان:
مشکل در شروع خواب: در زنان جوانتر شایع تر است و غالباً با اختلالات اضطرابی و داشتن زندگی پر استرس مرتبط است.
مشکل در ادامه خواب: بیدار شدن های مکرر بیشتر زنان مسن شایع است. این علائم ممکن است نشانه اختلال حرکتی دوره ای اندام ها باشند. ورم مفاصل، درد و بی قراری در سه ماهه آخر بارداری هم ممکن است باعث بیدار شدن های متعدد شود.
ژن اختلال خواب
محققان علوم پزشکی و درمانی در آخرین یافته های پزشکی خود علت اصلی اختلالات خواب و بویژه چرت زدن های اول صبح و بیدار ماندن های طولانی در افراد را کشف کردند. محقق ها دریافتند که ژنی موسوم به ckldelta عامل اصلی اینگونه اختلالات خوابی است که در واقع سندرم ارثی پیشرفته خواب موسوم به Fasps خوانده می شود. این یافته جدید این امکان را برای دانشمندان علوم پزشکی فراهم می آورد که بتوانند درمان جدید برای سندرم ارثی پیشرفته خواب و اختلالات خوابی در نیمه های شب را پیدا کنند. این افراد عامل ژنی هستند که تولید پروتئینی که گفته می شود نقش کلیدی در تنظیم ساعت درونی بدن انسان دانشمندان در ادامه تحقیق خود متوجه شدند که این افراد به جز آن که دارای چنین ژنی هستند همچنین از سردردهای مزمن هم رنج می برند. این دانشمندان اعلام کردند که با کشف اخیر خود بیشتر به این نظریه پزشکی ایمان آورده اند که این سندرم ارثی پیشرفته پزشکی عامل اصلی بسیاری از سردردها است. مهمترین مشکلات شایع بعد از شیفت کاری، بروز اختلالات خواب است.
راهکارهای خواب
در اغلب مطالعاتی که بر روی مشکلات نوبت کاران انجام شده است خواب به عنوان یک عامل عمده مورد توجه قرار گرفته است . اما علیرغم اینکه نوبت کاران توجه شایانی به این امر نمی کنند خواب یک امر حیاتی است و باید نوبت کاران توجه داشته باشند که خواب مانند نفس کشیدن در زندگی مهم است. آنها نباید اجازه دهند که فشارهای خانوادگی و اجتماعی باعث بر هم ریختن خواب و مانع استراحت کافی آنها شود. همچنین باید دقت کنند که تعطیلات آخر هفته خود را صرف جبران کم خوابی حاصل از یک هفته نوبت کاری کنند. در غیر این صورت روند تطابق با نوبت کاری مختل خواهد شد و مشکلات جدی بروز خواهد کرد. همانطور که اگر ساعات آزاد در طول هفته کاری برای استراحت ار بین برود موجب بر هم ریختن نظام سیرکادین و وضعیت خانوادگی و اجتماعی می شود باید فرصت ها را مغتنم شمرده و در طول هفته از فرصت ها استفاده کنند. مگر اینکه مشکلاتی نظیر بیماری یا کم خوابی مزمن داشته باشند زیرا جسم و روان هر دو باید برای خواب آمادگی کافی داشته باشد.
نکته مهمی که نوبت کار باید توجه کند این است که ساعت زیستی بدن درست تنظیم شده و مهمترین عامل در برگیرنده خواب خوب و مبتلا نشدن به نشانگان جت لگ است. نوبت کار باید از یک برنامه منظم برای خواب بهره مند شود و از خواب های پراکنده و کوتاه دوری کند. چرت زدن ها و خواب های کوتاه نباید به عنوان الگوی خواب از طرف نوبت کار پذیرفته شود. در این مورد تنها استثناء خواب کوتاه بعد از ظهر یا عصر است که پیش از آغاز نوبت شب صورت می گیرد.
اغلب نوبتکاران علاقه زیادی به خوابیدن در محیط های نامناسب (روی کاناپه، جلوی تلویزیون و …) دارند. نوبت کار باید مانند فرد روزکار دارای برنامه خواب معین بوده و شرایط و مقدمات آن را فراهم کند. چنین مقدماتی باعث می شود فرد به خوابیدن ترقیب شود و آمادگی روانی بدست آورد و خانواده را هم وادار می کند به خواب او مانند خواب سایر اعضاء اهمیت دهد. اموری از جمله کم کردن زنگ در و تلفن و نصب نوشته (او خواب است) بر در اتاق خواب و گوشزد کردن به تمام اعضای خانواده که این ساعات، ساعات خواب نوبت کار است اهمیت مهمی دارد. دو عامل در ضمیر فرد نوبت کار وجود دارد که علیه او عمل می کند.
اول: وضعیت وموقعیت تنش زا
دوم: ساعات زیستی نامنظمی که اغلب فرد را برای خواب راحت و طولانی آماده نمی کند.
اگر به این زمینه نامساعد، فشارهای دیگر ناشی از وضعیت بد بهداشت خواب، اضافه شود مشکل چند برابر شده و باعث می شود فرد به طور قابل توجهی خواب را از دست داده و دچار کم خوابی شود.
ادامه مطالب زیر را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید
- بهداشت خواب
- نشانگان جت – لگ (Jet – lag)
- علت ابتلا به نشانگان خانوادگی فاز تعجیلی خواب
- ملاک های تشخیص DSM-IV برای اختلال ریتم شبانه روزی خواب
- حرکات دوره ای اندام در زمان خواب
- تشخیص بی خوابی
- اختلال خواب و نوبت کاری
- استرس و نوبت کاری
- دستگاه سیرکادین و ساعت درونی بدن انسان
- خواب و تفاوت های فردی
- انتخاب نوبت کار
- بررسی نظام نوبت کاری و افسردگی و شخصیت
- مشکلات ناشی از نوبت کاری
- غلبه شدن بر خستگی ناشی از نوبت کاری در نوبت عصر
- راهکارهایی برای مقابله با خستگی در نوبت شب
- رهیافت های ارگونومی برای انطباق با نوبت کاری
- راهکارهای فردی برای انطباق با نوبت کاری
- راهکارهای خانوادگی برای انطباق با نوبت کاری
- راهکارهای مدیریتی برای انطباق با نوبت کاری
- راهکارهای پزشکی و اجتماعی برای انطباق با نوبت کاری
- کنترل بهداشتی و ایمنی
- ساعات کاری و استراحت
- کاهش ساعات کار هفتگی
- ملاک و معیارهای تعیین برنامه ریزی زمانی هفتگی
- ساعات کاری قابل انعطاف و نوبتی
- اصول برنامه ریزی زمانی
- برنامه ریزی زمانی برای عملیات پیوسته
- برنامه شیفت 8 ساعته با روزهای استراحت غیرمتوالی
- برنامه ریزی شیفت 12 ساعته با روزهای استراحت متوالی
ورود یا ثبـــت نــــام + فعال کردن اکانت VIP
مزایای اشتراک ویژه : دسترسی به آرشیو هزاران مقالات تخصصی، درخواست مقالات فارسی و انگلیسی، مشاوره رایگان، تخفیف ویژه محصولات سایت و ...
حتما بخوانید:
⇐ کارایی نوبت کاران و پیامدهای ایمنی نوبت کاری
⇐ نوبت کاری و تاثیر آن بر ایمنی و تندرستی کارکنان
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)