خط مشی نمونه برداری از هوا

Air Sampling Strategy

۱- خط مشی نمونه برداری از هوا

بطور کلی خط مشی نمونه برداری از هوا عبارت است از طرحی به منظور تعیین تراکم آلاینده ها در هوای محیط کار با استفاده از امکانات موجود و در جهت کنترل تماس کارگران. نمونه برداری از هوای محیط کار معمولاً توسط گروه های مختلفی از کارشناسان بهداشت حرفه ای انجام شده که هر یک از آنها ممکن است اهداف متفاوتی را دنبال کنند. بطور کلی نمونه برداری از آلاینده های هوا می تواند اهداف زیر را در بر داشته باشد:

• انجام بررسی های تحقیقاتی
• تعیین نوع و تراکم آلاینده ها در هوای محیط کار
• تعیین میزان تماس کارگران با آلاینده ها
• مطالعه در مورد منابع انتشار آلودگی
• بررسی و ارزیابی روشهای کنترلی موجود در محیط کار
• ارائه روش های کنترلی بهتر
• مقایسه با استانداردهای موجود و اجرای قوانین بهداشتی
• بررسی و رسیدگی به شکایات کارکنان
• مشاوره با مسئولین مربوطه

2- تعریف نمونه هوا

نمونه هوا عبارتست است از مقداری از هوای یک محل که غلظت مواد آلوده کننده موجود در آن برابرغلظت آلودگی و در مجموع نماینده هوایی باشد که نمونه از آن انتخاب شده است. به عبارت دیگر یک نمونه صحیح نمونه ای است که نماینده واقعی هوایی باشد که در زمان نمونه برداری در محل نمونه برداری وجود دارد.

3- انتخاب ایستگاه های نمونه برداری

انتخاب محل دقیق نمونه برداری و یا ایستگاه های نمونه برداری در محیط کار بستگی به هدف نمونه برداری داشته و مهمترین آنها عبارتند از:

 ۳-۱ منطقه تنفسی کارگر

یکی از مهمترین محل های نمونه برداری، منطقهٔ تنفسی کارگر است. هنگامی که هدف نمونه برداری ارزیابی و تعیین میزان تماس فرد با آلودگی می باشد نمونه برداری از منطقه تنفسی کارگر لازم می باشد. بهترین روش برای این منظور انجام نمونه برداری فردی می باشد. برای نمونه برداری فردی سیستم نمونه برداری به فرد کارگر متصل شده و ورودی هوا به سیستم در منطقهٔ تنفسی کارگر (مثلاً یقه لباس) تنظیم و متصل می گردد (شکل ۱). در مواردی که کار کارگر ثابت بوده ولی نمونه برداری فردی مشکل باشد می توان سیستم نمونه برداری را در نزدیکترین نقطه و در ارتفاعی حدود ارتفاع تنفسی کارگر مستقر نموده و نمونه برداری را بصورت استاتیک انجام داد.

متخصصین بهداشت حرفه ای بر این عقیده اند که نمونه برداری فردی که از منطقه تنفسی کارگر بدست می آید به مراتب نماینده واقعی تری از تماس کارگر می باشد. غلظتی که از طریق نمونه برداری فردی بدست می آید به غلظت تنفس شده آلاینده توسط کارگر بسیار نزدیک خواهد بود. در حالیکه نمونه برداری های استاتیک که در نزدیکی محیط تنفسی کارگر نصب می شوند معمولاً همبستگی بسیار بالایی را با نمونه های فردی نشان نداده و غالباً نمونه های فردی غلظت بیشتری را از نمونه های استاتیک محیطی نشان ميدهند.

برای پی بردن به میزان تماس پرسنل با آلودگی بهتر است ابتدا گروه های با تماس همسان (HEG) مشخص شوند. منظور از گروه های با تماس همسان گروهی از کارگران هستند که تماس آنها با آلودگی هم با یکسان و مشابه می باشد. بدین منظور باید انواع فعالیت هایی که در یک کارگاه یا کارخانه انجام می شود طبقه بندی شده و مدت زمان در معرض بودن کارگران با آلاینده ها نیز مشخص باشد. یک کارگر می تواند عضو از چند گروه HEG باشد.

نمونه برداری از منطقه تنفسی فرد

شکل1: نمونه برداری از منطقه تنفسی فرد

3-2 منبع تولید آلودگی

چنانچه هدف از نمونه برداری بررسی از یک دستگاه یا فرایند خاص است به منظور حداکثر میزان انتشار آلودگی آن منبع, طراحی وسایل کنترلی و یا مقایسه با استانداردهای مربوطه نمونه برداری مستقیما از منبع تولید آلودگی انجام می گیرد.

3-3 منطقه عمومی کارگاه

هنگامی که هدف مشخص کردن میزان متوسط آلاینده در کارگاه باشد از محوطه عمومی کارگاه نمونه برداری می شود. در این مورد می توان با نمونه برداری در فواصل معین زمانی منحنی تغییرات تراکم آلاینده را در طول شیفت بدست اورد. از این منحنی می توان بعنوان راهنما در اقدامات کنترلی و توصیه های بهداشتی کمک گرفت.

۴- مدت زمان نمونه برداری

حجم هوای نمونه برداری حاصلضرب فلوی نمونه برداری (f) در مدت زمان نمونه برداری (t) می باشد:

V= ft

حجم هوای نمونه برداری با مدت زمان نمونه برداری ارتباط مستقیم داشته، عواملی که بر مدت زمان نمونه برداری موثر هستند در تعیین حجم هوا نیز تاثیر خواهند داشت. حجم هوای نمونه برداری ممکن است از چند لیتر در مواردی که غلظت آلاینده بالا باشد تا چندین متر مکعب در مواردی که غلظت آلاینده کم است متغیر باشد. بنابراین غلظت پیش بینی شده برای آلاینده تأثیر مهمی در انتخاب حجم هوای نمونه برداری دارد.

حجم هوای نمونه برداری و درنتیجه مدت زمان نمونه برداری به عواملی چون حساسیت روش تجزیه (As) حد آستانه مجاز و همچنین تراکم پیش بینی شده برای آلاینده بستگی دارد. روش آنالیز باید به اندازه ای حساس باشد که بتواند تراکم آلودگی را حداقل به میزان ۱/0 حد مجاز شغلی آن آلاینده اندازه گیری نماید. بنابراین حداقل حجم هوای نمونه برداری از فرمول زیر بدست می آید:

در این فرمول:

MVS= حداقل هواینمونه برداری (min)

A.s= حساسیت روش تجزیه (mg)

T.L.V= حد آستانه مجاز آلاینده (mg/m³)

درنتیجه حداقل مدت زمان نمونه برداری را می توان از فرمول زیر بدست آورد.

دراین فرمول:

MDS=  حداقل مدت زمان نمونه برداری (min)

f= فلوی نمونه برداری (m³/min)

در صورتیکه در نمونه برداری از کاغذ صافی استفاده شود وزن فیلتر به جای حساسیت روش آنالیز منظور شده و فرمول به صورت زیر در می آید:

در این فرمول:

W= وزن فیلتر (mg)

F= فلوینمونه برداری(L/min)

5- تعداد نمونه

گرچه ارزیابی تماس همه کارگران ایده آل می باشد، ولی در عمل این روش غیر عملی و پر هزینه می باشد. به همین دلیل باید روشی را دنبال نمود که زیر مجموعه ای از کارگران را انتخاب نموده و تماس آنها را مورد ارزیابی قرار داد. در هر برنامه نمونه برداری و ارزیابی تماس باید تغییرات و نوسانات تماس کارگران را در نظر گرفت. این نوسانات به گونه ای است که تماس های شغلی ممکن است از کارگری به کارگر دیگر، از یک روز به روز دیگر و حتی لحظه ای به لحظه دیگر متفاوت باشد (شکل 2). این نوسانات می تواند ناشی از تغییر در فاکتورهایی مانند میزان تولید آلاینده ها، میزان تهویه و نوع فعالیت کارگران باشد. این تغییرات بر تعداد نمونه های مورد نیاز به منظور ارزیابی تماس و مقایسه با حدود مجاز شغلی (OELs) تاثیر خواهد گذاشت. یک روش برای رویارویی با این تغییرات تماس های شغلی تقسیم نمودن کارگران در گروه های با تماس همسان (HEG) می باشد که میتوان با مشاهده تشابه وظایف، محیط کار و نوع آلاننده مشترکی که در تماس هستند این تقسیم بندی را انجام داد. این روش بطور گسترده ای در پایش محیط کار و در اپیدمیولوژی شغلی بکار میرود.

ادامه موضوعات زیر را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید:

• تعیین گروه های با تماس همسان (HEG)
  • روش مشاهده ای
  • روش نمونه برداری
  • روش ترکیبی
• هزینه نمونه برداری
• مشکلات نمونه برداری
• تنظیم برنامه نمونه برداری
• پایگاه های اینترنتی مورد استفاده

حتما بخوانید:

⇐ پاورپوینت نمونه برداری و مانیتورینگ

⇐ دقت و صحت در نمونه برداری

⇐ پاورپوینت روش های نمونه برداری از آلاینده های هوا دکتر بهرامی

⇐ جزوه نمونه برداری از آلاینده های هوای محیط کار