بررسی مشکلات حمل و نقل مواد خطرناک و راهکارهای کاهش خطرات آن

بررسی مشکلات حمل و نقل مواد خطرناک و راهکارهای کاهش خطرات آن

 تنطیم کنندگان: علی ساکته، دیاکو حریری، مهرداد نصرتی

چکیده:

از جمله مخاطره انگیزترین موارد در بحث بارگیری، حمل و نقل ریلی و جاده ای، مربوط به کالاهای خطرناک است. اثرات مخرب ناشی از پخش و گسترش این مواد در منطقه ناشی از واژگونی و رخداد حوادث در این زمینه، از جمله موارد مهمی است که باید مدنظر قرار گرفته شود. ایران به عنوان کشوری با پیشرفت نسبی مناسب از لحاظ توسعه جاده ای و در عین حال کیفیت پایین برخی جاده ها همواره با مشکلاتی در این زمینه روبرو بوده و خسارات متعددی ناشی از حوادث مرتبط با مواد خطرناک در جاده های شهری، بین شهری و حتی خطوط ریلی کشور گزارش شده است. در این مقاله پس از آشنایی مختصری با انواع مواد خطرناک، به بررسی مشکلات موجود در زمینه بارگیری، حمل و نقل مواد خطرناک در ایران پرداخته شده است و با پرداختن به این مساله از ابعاد مختلف، راهکارهای کاهش اثرات ناشی از این مخاطره مورد بررسی قرار گرفته است. براساس بررسی های صورت گرفته، عوامل موثر تاثیر گذار در ایجاد حوادث مربوط به مواد خطرناک را می توان در این موارد خلاصه نمود: شرایط مربوط به وسیله نقلیه و ایمنی آن، شرایط بسته بندی و نحوه حمل مواد خطرناک و شرایط مربوط به متصدیان و رانندگان مرتبط با بحث مواد خطرناک. و در نهایت پس از بررسی کاستی های مربوط به موارد مذکور به راهکارهایی جهت حل آنها پرداخته خواهد شد.

کلمات کلیدی: حمل و نقل، مواد خطرناک، جاده، ایران، متصدیان، رانندگان

1- مقدمه:

ایران به عنوان یکی از کشورهای توسعه یافته در زمینه ایجاد خطوط جاده ای و ریلی در میان کشورهای منطقه و تردد بالای کالاهای خطرناک در محورهای مختلف از جمله مناطق پر خطر در زمینه حمل مواد خطرناک به حساب می آید.

وجود ذخایر هیدروکربنی مختلف و محصولات بدست آمده از آنها از قبیل: انواع محصولات پتروشیمی که خود جزء مواد خطرناک به حساب می آیند و از سوی دیگر اهمیت ایران به عنوان کشور صادر کننده این اقلام و درخواست کشورهای همسایه از ایران برای دریافت این مواد در نقاط مختلف مرزی و در نهایت موقعیت جغرافیایی ایران به عنوان یکی از مناسبترین مسیرهای میانبر از لحاظ ترانزیت کالا در میان کشورهای منطقه، نیاز ضروری این مواد را به حمل و نقل نشان داده و اهمیت ایمنی انتقال این مواد را صد چندان می کند.

به طورکلی کالاهای خطرناک به گازها، مایعات و جامداتی اطلاق می شوند که ذاتا یا در صورت همراه بودن با کالاهای دیگر، برای جان انسان، محیط زیست و اقلام دیگر زیان آور باشند.

در تعریفی دیگر، مواد خطرناک عبارتند از مواد یا محصولاتی هستند که موقع عملیات بارگیری، جابجایی، تخلیه یا نگهداری ممکن است باعث انفجار، آتش سوزی، خرابی تجهیزات فنی و یا خرابی سایر بارها و نیز مرگ، جراحت، مسمومیت، سوختگی ناشی از تشعشع و یا بیماری انسان یا حیوان گردد[۲]

در توافقنامه اروپایی درباره حمل و نقل بین المللی کالاهای خطرناک (A.D.R) کالاهای خطرناک از حیث نوع خطر انفجاری، سمی، قابل اشتعال، خورنده و …) طبقه بندی شده اند.

طبقه بندی مواد خطرناک:

کالاهای خطرناک از نقطه نظر مقررات حقوقی OSID,RID به ۹ طبقه تقسیم می شوند [۴]

طبقه ۱: مواد منفجره و فراورده های حاوی مواد منفجره. مانند: نیتروگلیسیرین، مواد خمپاره بدون چاشنی، باروت، نیترات اوره، نیترات آمونیوم، تری نیترو تولوئن TNT و …

طبقه ۲: گازهای متراکم، مایع و یا حل شده تحت فشار. مانند: اکسیژن متراکم، آرگون متراکم، نئون متراکم، متان متراکم، گاز طبیعی متراکم، اتان، پروپان و …

طبقه ۳: مایعات قابل اشتعال. مانند: بنزین، نفت خام، الکل های قابل اشتعال، پنتان مایع، اکتان ها، هپتان ها، اتانول، بوتانول ها، کتون ها، استرها و …

طبقه ۴: مواد جامد قابل اشتعال. مانند: نفتالین خام، گوگرد، کبریت، ذغال فعال، رنگ های آلی حرارت زا، رزینات منگنز، فسفر سفید یا زرد، پنبه و …

طبقه ۵: مواد سوختنی از جمله اکسیدها و پر اکسیدهای آلی. مانند: دی بنزوئیل پر اکسید، تری متیل سیکلوهگزان، استیل استون پر اکسید و …

طبقه ۶: مواد سمی. مانند: آليل الكل، آنیلین، بنزونیتریل، فنول جامد، نیتریل های سمی، سیانید هیدروژن و …

طبقه ۷: مواد رادیواکتیو. مانند: اورانیوم طبیعی یا تهی شده یا غنی شده، هگزا فلوئورید اورانیوم، نیترات توریم جامد، توریوم فلزی و …

طبقه ۸: مواد سورآور و خورنده، مانند: اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اسید استیک، اسید فسفریک، اسید نیتریک، آمونیاک، هیدروکسید سدیم هیدروکسید پتاسیم و ….

طبقه ۹: سایر مواد و فراورده های خطرناک. مانند: باطری های لیتیمی، آزبست قهوه ای، سفید و آبی و …

حمل مواد خطرناک مستلزم داشتن اطلاعات کامل از ماده خطرناک و برخورداری از تجهیزات لازم می باشد. در این میان رعایت کامل قوانین و مقررات بین المللی حمل و نقل مواد خطرناک، آموزش افراد دخیل در این کار و بکارگیری افراد کارآزموده، ارائه و تدوین برنامه تحقیق و توسعه و نظارت مستمر دقیق بازرسان فنی ضروری می باشد.

وضعیت موجود در حمل و نقل کالاهای خطرناک

در حمل و نقل ریلی کشور از واگن های مخزن دار برای حمل مواد خطرناکی مانند سود سوزآور، انواع اسیدها، نفت سفید، نفت، گاز، نفت کوره، انواع روغن و اکستراک استفاده می شود.

براساس گزارش کالاهای عبوری از کشور که توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای ارائه شده، طی ۸ ماه اول سال ۱۳۹۰ بیش از ۶۳۰۳ هزار تن کالا از کشور ترانزیت شده که ۹۱٪ آن از طریق جاده و ۹٪ آن از طریق راه آهن انجام شده است که ۳۰۱۶٪ این کالا ها را مواد سوختی تشکیل داده اند.

در حمل و نقل جاده ای به طور مثال شرکت جاده پویان سبز میبد در بخش کالاهای خطرناک، سفارش حمل انواع مواد قابل اشتعال و قابل انفجار، گوگرد، زرنيخ، فسفر مخازن گاز، آرسنیک، استن، اتیلن، الكل و… را می پذیرد.

میزان حمل و نقل کالا در کشور نشان از اهمیت این صنعت در دارایی های کشور بوده و ایجاد بنادری مانند شهید رجایی در بندرعباس به دلیل دارا بودن امکانات مناسب در تخلیه و بارگیری بیشترین سهم را در حمل و نقل کشور به خود اختصاص داده است. توجه همزمان به مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال – جنوب و شرق- غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین المللی هستند و همچنین بالا بردن سطح ایمنی حمل و نقل ریلی و جاده ای، نقش ایران را در این صنعت مستحکم خواهد کرد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ایمنی حمل و نقل مواد شیمیایی خطرناک

⇐ راهنمای ایمنی و امداد رسانی در حوادث حمل و نقل مواد خطرناک

⇐ ارزیابی ریسک بهداشتی مواد شیمیایی