ارگونومی و ارزیابی کار

ارگونومی و ارزیابی کار

ارگونومی  و سلامت انسان

كار و انسان، دو جزء اصلي و تفكيك ناپذير زندگي هستند كه تنها در صورتي بيشترين كارايي را خواهند داشت كه به طرز مناسب و صحيح براي هم برنامه ريزي شوند. علم ارگونومي (Ergonomics) يا مهندسي عوامل انساني، درواقع علم تطابق كار با انسان است كه از دو واژه يوناني ارگو (Ergo) به معناي كار و نوموس (Nomos) به معناي قانون تشكيل شده است. به عبارت ديگر، ارگونومي تلاش دارد تا با طراحي و تغيير مناسب كار و ملزومات آن، بيشترين بهره وري را بر اساس فيزيولوژي انسان به دست آورد.

گرچه از ديرباز انسان تلاش مي كرده تا وسايل و ابزار كار خود را متناسب با اندازه هاي بدن خود بسازد ولي به طور كاملاً علمي، ارگونومي در حين جنگ جهاني دوم و آن هم در صنايع هوايي به كمك بشر آمد. طراحي مجدد فضاي داخل كابين هواپيماهاي جنگي به صورتي انجام شد تا خلبان بتواند با كمترين صرف وقت و انرژي، بهترين عملكرد را داشته باشد.

بعد از آن، استفاده از اين علم در شاخه هاي مختلف صنعت رونق گرفت از جمله طراحي خودروها به طوري كه بيشترين راحتي را براي مصرف كننده به همراه داشته باشد. طراحي علائم راه ها و جاده ها به طوري كه بيشترين تأثير را بر افراد بگذارد، طراحي رايانه ها و وسايل جانبي آن بر اساس فيزيولوژي نشستن انسان و… اما شايد بيشترين كاربرد علم ارگونومي در حال حاضر، پيشگيري از آسيب هاي اسكلتي _ عضلاني كارگران در صنايع و مشاغل پيچيده امروزي باشد. آمار نشان مي دهد با ماشيني شدن و در عين حال يكنواختي و تكراري شدن وظايف انسان ها در صنايع امروزي، حدود نيمي از افراد در معرض بيماري هاي اسكلتي عضلاني ناشي از كار قرار دارند به طوري كه در انگلستان،  هزينه ساليانه ناشي از اين بيماري ها حدود ۲۵ ميليارد پوند تخمين زده مي شود.

كمر درد، آسيب مهره هاي گردني، التهاب مزمن كتف و شانه، سندرم كانال كارپال از جملهشايع ترين اين بيماري ها هستند و اين، در حالي است كه به راحتي و با انجام برنامه هاي كم هزينه ارگونوميك مي توان از شيوع بالاي اين بيماري ها در كار، تا حد بسيار قابل توجهي، كاست. از جمله مشاغل ديگر مي توان به كاربران رايانه، كارمندان بانك، كارگران خطوط توليد و مونتاژ، پرستاران، رانندگان و مشاغل با انجام وظايف دستي مثل جوشكاري، آهنگري و نجاري، اشاره كرد.
عوامل آسيب رسان ارگونوميك شامل:

1. انجام كارهاي تكراري
2. وضعيت بدني ايستا و نامتناسب
3. انجام كار بيش از توان فيزيكي
4. وجود استرس شغلي
5. عدم استراحت كافي

كه در بسياري از موارد با ارائه برنامه هاي پيشگيرانه ساده مثل آموزش، انتخاب ميز و صندلي مناسب،  طراحي صحيح محيط كار به طوري كه شاغل، دسترسي راحت و درستي نسبت به ابزار و وسايل كار داشته باشد، انجام حركات ورزشي ساده، زمان بندي و چرخش كاري مناسب و دادن استراحت هاي كوتاه مدت مكرر به شاغل، از بروز اين بيماري ها و در نتيجه افزايش هزينه هاي توليد و خدمات كاست.

اما آنچه در ۲۰ سال اخير مورد توجه كشورهاي پيشرفته قرار گرفته است ارگونومي كلان است (Macroergonomics) كه درواقع ايجاد نگرش «انسان محور» در مديران سازمان ها و ادارات و كارخانجات مختلف است كه مشاغل گوناگون، بر اساس نيازهاي رواني _ اجتماعي و محدوديت هاي فيزيولوژيك انسان، طراحي و ساماندهي شوند. به عبارت ديگر تخصيص وظايف كاري، طوري برنامه ريزي گردد كه استفاده بهينه از مهارت هاي انساني برده شود، توان تصميم ساز در افراد تقويت شود و بيشترين انگيزش شغلي را ايجاد كند و وظايف و كارهاي ديگر كه پتانسيل اين خصوصيات را ندارند به فناوري ماشيني سپرده شود. به اميد آنكه با ايجاد اين نگرش و نيز توسعه ارگونومي در سطح مديران مملكت، قدمي اساسي در افزايش بهره وري برداشته شود.

حتما بخوانید:

⇐ ارزیابی ارگونومی در محیط کار

⇐ ارزیابی ارگونومی خطای انسانی