آشنایی با برخی از گازهای سمی

Meet some toxic gases

مقدمه

گازهای سمی گروهی از مواد سمی هستند که در حرارت بصورت گاز باشند. مسمومیت‌هایی که توسط این گازها ایجاد می‌شود، در صورت عدم درمان بموقع ، منجر به مرگ فرد مسموم خواهند شد. این گازها تحت یک فرمول معین تجسس نمی‌شوند و برای تجسس هر یک از آنها روش بخصوصی باید بکار برد. گازهای سمی چون از راه تنفس وارد بدن می‌شوند، بسهولت وارد جریان خون می‌شوند و به فاصله چند ثانیه به مراکز عصبی می‌رسند و از اینجا ، اثر آنی و شدید بعضی از سموم گازی معلوم می‌گردد.

مونو کسید کربن (CO)

مونوکسیدکربن گازی است بی‌رنگ ، بی‌بو و بی‌طعم و به همین مناسبت در تمام قسمت‌های هوا فوری پخش می‌شود. این گاز از احتراق ناقص زغال و مواد آلی تولید می شود. مونوکسیدکربن در خون باهموگلوبین ترکیب پایداری را تشکیل می‌دهد و در نتیجه ، اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن کاهش یافته و در صورت مسمومیت شدید ، پس از تشنج مرگ فرا می‌رسد. در مسمومیت خفیف‌تر ، سردرد ، ضربان شدید شقیقه ها ، صدا کردن گوش ، سرگیجه ، گاهی استفراغ و ضعف عمومی مشاهده می‌شود.

سپس اضطراب به شخص دست داده و مسموم سعی می‌کند که از جای خود بلند شده و از محیط آلوده فرار کند و این عمل خود باعث سرعت تنفس و در نتیجه شدت مسمومیت می‌گردد. تنفس مصنوعی ، استنشاق اکسیژن در مواقع شدید و تزریق هیپوسولفیت سدیم داخل وریدی ، مفید می‌باشد.

دی‌ اکسید کربن (CO₂)

گازی است بی‌رنگ ، بی‌بو ، با طعم کمی سوزاننده. این گاز در حقیقت سمی نیست و مقدار کم آن مراکز تنفسی را تحریک می‌کند. ولی وجود مقادیر زیادی از آن در هوا ، چون جای اکسیژن را می‌گیرد، بنابراین باعث ایجاد مسمومیت می‌شود. وجود گاز کربنیک در نوشابه‌های گازدار سمی نیست و قسمتی از آن ، از راه تنفس دفع می‌شود.

برای تعیین مقدار گاز کربنیک در هوا ، آن را از محلول هیدروکسیدباریم Ba(OH)₂ عبور می‌دهند و کربنات باریم حاصل را پس از خشک کردن ، وزن می‌کنند و بقیه هیدروکسیدباریم را با اسید اگزالیک تعیین مقدار می‌کنند.

کلر

کلر گازی است زرد مایل به سبز ، در آب محلول است و بشدت مراکز تنفسی را تحریک می‌کند. در اثر ترکیب کلر با آب بافتهای بدن ، اسید هیدروکلریک و اکسیژن تولید می‌شود. وجود 2.5 میلی گرم از آن در هر لیتر هوا بسرعت کشنده است. در مسمومیت خیلی شدید ، مرگ پس از چند دقیقه با ادم ریوی فرا می‌رسد و اگر مسمومیت شدید نباشد، علایم تحریک مراکز تنفسی ، تنگی نفس ، کبودی اعضای بدن ، عرق سرد ، خونریزی ریه‌ها و سپس مرگ ، مشاهده می‌شود.

در مسومیت کم ، مسموم را در هوای آزاد قرار می‌دهند. تنفس مصنوعی و استنشاق اکسیژن ممنوع می‌باشد. قهوه گرم و یا سایر مشروبات به بیمار می‌خورانند و برای جلوگیری از سرفه ، کوئین و برای تقویت قلب اوبائین یا دیژیتالین تزریق می‌کنند.

کلرور کربونیل (COCl₂)

فوسژن گازی است بی‌رنگ با بوی نافذ و شبیه بوی علف خشک. گازی است محرک و خفه کننده که سرفه ، ریز اشک و تنگی نفس ایجاد می‌کند. تقریبا 20 برابر از کلر سمی‌تر است و از گازهای جنگی محسوب می‌شود. وجود 0.45 گرم در هر متر مکعب هوا به فاصله یک دقیقه کشنده می‌باشد. مسمومیت اتفاقی از آن ، در اطاقهای عمل وقتی که بخارات کلروفرم در مجاورت حرارت تبدیل به فوسژن می‌شوند یا در موقعی که تتراکلرید کربن بعنوان خاموش کننده آتش استفاده می‌شود، فسژن ازاد می‌شود.

اسید سولفیدریک (H₂)

گازی است بی‌رنگ با بوی تخم مرغ گندیده. در مجاورت هوا با رنگ آبی مشتعل می‌شود و در آب محلول است. این گاز از راه تنفس سمی است و از راه خوراکی سمیتی ندارد. اگر به نسبت 0.05 در صد در هوا باشد قابل تحمل است. برای پیشگیری از مسومیت باید در فضایی که این گاز وجود دارد، تهویه هوا را کامل کرد و ماسک‌هایی را بکار برد که دارای زغال و مواد قلیایی باشد. در صورتی‌که مسمومیت شدید باشد، مرگ اتفاق می‌افتد.

در مسمومیت کم ، حالت تهوع ، استفراغ ، ناراحتی قلبی و کلیوی ، عوارض چشمی و ورم ملتحمه دردناک دیده می‌شود. تنفس مصنوعی و تجویز داروهای مقوی قلب از راههای درمان آن است.

دی‌اکسید گوگرد (SO₂)

گازی بی‌رنگ و بی‌بو ، خفه کننده و محرک سرفه و بسهولت به مایع تبدیل می‌شود. در اثر اکسیداسیونمواد گوگرددار ایجاد می‌شود و تولید مسمومیت می‌کند. وجود 1.7 – 1.4 میلی گرم در هر لیتر هوا از آن به فاصله 1 – 0.5 ساعت کشنده است. در مسومیت حاد ، خفگی و کبود شدن انگشتان و لب‌ها مشاهده می‌شود. بیمار نمی‌تواند حرف بزند و در عمل بلع مشکل دارد. مرگ آنی ناشی از این گاز نادر است.

اکسیدنیترو (NO₂)

گازی است اکسیدان که رنگ آن از زرد تا نارنجی خرمایی تغییر می‌کند. مسمومیت‌های زیادی در صنعت از آن مشاهده شده است. علایم مسمومیت حاصل از این گاز عبارتند از: سرفه ، عطش ، نبض سریع و نامنظم ، پایین آمدن فشار شریانی ، اغما و پس از 48-24 ساعت ، مرگ اتفاق می‌افتد.

سیانوژن (C₂N₂)

سیانوژن گازی است بی رنگ و خیلی سمی و محرک با بوی تند که کمی با بوی اسید سیانیدریک تفاوت دارد. سمیت آن 4 مرتبه از اسیدسیانیدریک کمتر است. اگر مقدار این گاز زیاد باشد، مرگ آنی به فاصله 3-2 دقیقه در اثر فلج شدن مراکز تنفسی و عضلات قلب و سنکوپ پیش می‌آید. اگر مقدار گاز کم باشد، حالت استفراغ ، سرگیجه و ضعف عمومی ایجاد می‌شود و به فاصله یک ساعت ، مسموم می‌میرد.