سلامت در حوزه کار و اشتغال

خدمات تخصصی بهداشت در ساختار سازمانی

اساساً واژه سلامت در حوزه کار و اشتغال در 2 سطح زیر قابل تعریف است:

سطح 1: بهداشت کار (Occupational hygiene)

سطح 2: طب کار (Occupational medicine)

1. بهداشت کار (Occupational hygiene)

به لحاظ تقویت نمودن مباحث پیشگیرانه در صنعت, انجام وظیفه می نماید بهداشت کار یا مهندسی بهداشت شامل، کلیه خدمات بهداشت محیط ، بهداشت تغذیه کارکنان و بهداشت حرفه ای داخل محیط های کاری می باشد.

مهندسی بهداشت همانند دیگر علوم برای ارائه خدمات خود به فراخور نیاز صنعت نیازمند بهره گیری از تخصص های مختلف از قبیل شیمی، آمار، اپیدمیولوژی، فیزیولوژی، سم شناسی، آناتومی، طب صنعتی، تغذیه، توانبخشی و … می باشد. به همین علت کارشناسان بهداشت در صنعت برای ارائه خدمات هرچه موثرتر می بایست از اطلاعات واحدهایی  از قبیل بهره برداری، تعمیرات، فرآیند، طب صنعتی و  …استفاده نمایند.بنابراین می بایست پس از بررسی تمامی جوانب کار و قبل از شروع  خود هماهنگی های لازم با بخش های مورد نیاز را انجام و از برقراری این هماهنگی اطمینان حاصل نمایند.پاره ، بكار اصلی ایی از فعالیتهای مهم مهندسی بهداشت عبارتند از :

1-1) فعالیت های بهداشت محیط کار

1- شناسایی، ارزیابی و کنترل آلودگی های هوا، فاضلاب,پسماندها و نظافت محل کار

2- تأمین آب و موادغذایی سالم با کمك بهداشت تغذیه در محیط کار

3- سم پاشی، طعمه گذاری، مبارزه با حشرات و جوندگان و …
2-1) فعالیت های بهداشت تغذیه کارکنان

1- شناسایی، ارزیابی و پیشگیری از آلودگی مواد غذایی بوسیله آب، خاک، هوا، گیاهان، حیوانات

2- طمینان از سلامت مواد غذایی کارکنان

3- تنظیم برنامه تغذیه کارکنان با توجه به سلامت فرد و محیط های کاری آنها و…

3-1) فعالیت های بهداشت حرفه ای:

1- شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل ریسكهای بهداشتی (عوامل زیان آور محیط کار )شامل

• عوامل زیان آور فیزیكی
• عوامل زیان آور شیمیایی
• عوامل زیان آور بیولوژیكی
• عوامل زیان آور ارگونومیكی
• عوامل زیان آور مكانیكی

2- پیشگیری از وقوع بیماریهای ناشی از کار کارکنان و اطمینان از سلامت آنها

3- پیشگیری از وقوع حوادث، آسیب ها و حفاظت کارکنان و…

بدیهی است در تمامی بخش های مهندسی بهداشت با توجه به حیطه فعالیتها می بایست آموزش های مورد نیاز ارائه و از کاربردی بودن مفاد آموزشهای ارائه شده اطمینان حاصل گردد.

2- طب کار (Occupational Medicine)
شاخه ای از طب پیشگیری (Preventive medicine) است که در زمینه خدمات سلامت شغلی فعالیت می  نماید . طب کار یك رشته تخصصی پزشكی جدید ، که نه تنها در ایران، بلكه در بسیاری از کشورهای جهان می باشد. دراین رشته اقدامات بالینی و اجرای برنامه های پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار انجام می شود و از این طریق به سلامت شاغلین می پردازد.

1-2) رسالت و هدف اصلی طب کار
حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمی، روحی و روانی افراد شاغل در بهترین شرایط می باشد. متخصصین طب کار و پزشكانی که دراین زمینه فعالیت دارند ، با شناختی که از محیط کار، فرآیند کاری، خطرات و عوامل زیان آور محیط کار، و نیز تاثیر این عوامل بر سلامت می گذارند، از طریق بررسی و ارزیابی محیط کار، معاینات دوره ای و غربالگری باعث تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماری ها و آسیب های ناشی از کار می شوند. بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماری ها وآسیب های شغلی شده و از بروز موارد مشابه، پیشگیری می کنند.
طب کار، ازنظر پوشش و گستردگی خدمات، بررسی سلامت شغلی نیروی کار را در تمام واحدهای کاری اعم از اداری، صنعتی (معدن, کشاورزی ، خدمات و …) برعهده دارد.

2-2) وظایف متخصصین طب کار

•   مدیریت خدمات طب کار
• معاینات سلامتی شاغلین و متقاضیان کار (بدو معاینات استخدام )
• آموزش پزشكان، پرستاران، کارشناسان، مدیران سرپرستان واحدهای کاری
• تعیین میزان غرامت و درصد ازکارافتادگی ناشی از کار و بیماریهای شغلی
• معاینات اختصاصی مانند معاینات بازگشت به کار و تعیین محدودیت شغلی
• انجام مطالعات همه گیرشناسی درمحیط کار
• درمان افراد مبتلا به بیماری های شغلی و غیرشغلی و موارد اضطراری در محیط کار
• تعیین میزان شیوع و علل غیبت از کار و کنترل استرس های شغلی

3-2 ) پیشگیری از بیماری های شغلی
سازمان جهانی بهداشت سلامتی را اینگونه تعریف کرده است: « رفاه کامل جسمی، روحی، اجتماعی و نه فقط نبودن بیماری و نقص عضو» در اثر تماس با عوامل زیان آور و تغذیه نامناسب ایجاد می شود . عوامل زیان آور هر جایی  بیماری ممكن است وجود داشته باشند و فرد در اثر تماس با آنها دچار بیماری گردد ولی اگر عامل زیان آور در محیط کار باشد فرد به بیماری ناشی از کار یا همان بیماری شغلی مبتلا می شود . غالباً بیماری های ناشی از کار مزمن هستند و از زمان تماس و ابتلا یا بروز بیماری گاهی بیش از 30 سال طول می کشد. بیماری های ناشی از کار رنج و زیان های هنگفتی را در دنیای کار به دنبال دارند با وجودی که میزان مرگ ناشی از بیماریهای شغلی و بیماری های وابسته به شغل 6 برابر بیشتر از حوادث شغلی است ولی هنوز این بیماریها ناشناخته و پنهان هستند . علاوه بر این ماهیت بیماری های ناشی از کار به سرعت در حال تغییر است . تكنولوژی جدید و تحولات اجتماعی، همراه با تغییر شرایط اقتصادی جهانی بر وخامت مخاطرات بهداشتی موجود افزوده و انواع جدیدی از این مخاطرات را پدیدار نموده است . در حالیكه پیشرفت های زیادی در مبارزه با بیماری های ناشی از کار حاصل شده است، نیاز مبرم و فوری برای تقویت توانمندی ها برای پیشگیری در سیستم های بهداشت حرفه ای کشور وجود دارد . تلاش جمعی دولت، تشكل های کارفرمایی و کارگری اساس مبارزه با این اپیدمی پنهان می باشد . مرگ و میر در اثر بیماریها و حوادث ناشی از کار در جهان 2/34 میلیون نفر برآورد شده است . درصد بالایی از این تعداد (حدود 2/02 میلیون) مرگ به واسطه بیماریهای ناشی از کار روی می دهد. از 6300 مرگ برآورد شده که در هر روز اتفاق می افتندمورد از آن ها به سبب انواع مختلف بیماری های وابسته به شغل هستند . همچنین سازمان بین المللی کار برآورد نموده است که سالانه 160 میلیون مورد بیماری های غیرکشنده ناشی از کار اتفاق می افتد. براساس قوانین و مقررات  جمهوری اسلامی ایران یكی از وظایف کارفرمایان تهیه امكانات لازم برای تامین و حفظ سلامت شاغلین می باشد. البته ناگفته نماند قانون گذار شاغلین را نیز برای جلوگیری از بروز حوادث و بیماریهای ناشی از کار موظف به رعایت دستورالعمل ها و مقررات می نماید . مراحل پیشگیری از بیماری های ناشی از کار را می توان اینگونه خلاصه کرد:

شناسایی عوامل زیان آور محیط کار

اندازه گیری و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار

کنترل عوامل زیان آور محیط کار از طریق روشهای فنی مهندسی اجرای برنامه های مراقبتی از جمله معاینات سلامت شغلی    کاهش عوارض و بیماریهای ناشی از کار از طریق تغییر شغل و گردش کاری و اجرای صحیح دستورالعملهای ایمنی .
در نهایت همه باور دارند که پیشگیری موثرتر و کم هزینه تر از درمان و توان بخشی است