چیدمان تاسیسات و مراکز تولیدی
چیدمان تاسیسات و مراکز تولیدی
Facility Layout and Production Centers
در دنیایی کنونی با توجه به رشد روز افزون واحدهای تولیدی و صنعتی می توان اینگونه فرض کرد که هر فرد در مقابل یکی از دو شرایط زیر قرار می گیرد.
موقعیت اول مربوط به صنایع و تاسیسات موجود در حال کار است. در این دو گروه, طراحی ساختمان, چیدمان داخلی تاسیسات و واحدهای صنعتی و تولیدی دستخوش تغییرات محسوسی نمی شوند و افراد باید از بهترین امکانات موجود استفاده کنند لیکن موقعیت دوم حالتی است که در آن مراکز صنعتی و تاسیسات جدید می تواند طراحی شوند و نوع و چگونگی طرحها نیز با فرایندها, تولیدات و چگونگی تولید محصولات متناسب خواهد بود. بدیهی است هدف چیدمان, طراحی و یا اصلاح تاسیسات و مراکز صنعتی, انتخاب اقتصادی ترین, کارامدترین و ایمن ترین طراحی ساختمان ها, دیپارتمان ها و ایستگاه های کار می باشد البته جزئیات طراحی به کل فرایند وابسته خواهد بود. انچه در این قسمت قابل ذکر می باشد این مورد است که در فعالیت های مربوط به حمل کالا در مراکز و صنایعی که از طراحی خوبی برخوردار هستند مسیر انتقال و جابجایی مواد و بارها, کم و کوتاه طراحی می شوند.
اصولا انتقال مواد از لحاظ فضا, تجهیزات و انرژی مورد نیاز,هزینه زا می باشد و در عین حال ارزش افزوده ای را برای مواد و اشیاء در حال حرکت, بهمراه نداشته و حتی می تواند برای افراد خطرساز باشد.
در بسیاری از صنایع کاهش خطوط جابجایی مواد و بهینه سازی مسیر حمل و نقل کالا بطور قابل توجهی می تواند باعث کاهش هزینه های انتقال مواد (که غالبا 30 تا 75 درصد کل هزینه ها را شامل می شود) گردد, البته مهمتر از آن که از دیدگاه انسانی حائز اهمیت است این مورد می باشد که با بهینه سازی و اصلاح شرایط و یا حذف خطوط انتقال مواد می توان صدمات و آسیب های وارده بر باربران را در این نوع از ایستگاه های کار نیز کاهش داد.
در این راستا یکی از علومی که هم به مسائل تولید و بهره وری و بهینه سازی شرایط کار می پردازد و هم در جهت کاهش صدمات جسمی و روحی شاغلین در حرف مختلف, الگوهای قابل اجرایی را ارائه می دهد, ارگونومی یا مهندس فاکتور انسانی می باشد. در اینجا سعی شده است از دیدگاه تخصصی تنها به موضوع حمل دستی بار و طراحی ارگونومیک سیستم های باربری پرداخته شود لذا شرح تاریخچه و مفاهیم کلی ارگونومی مورد نظر نمی باشد و اما لازم به توضیح است که تعاریف مختلفی برای ارگونومی ارائه شده است, تعریف مولف ارگونومی بقرار زیر است:
ارگونومی ابزاری کارآمد برای مدیران تولید, مهندسین صنایع, مهندسین ایمنی و بهداشت حرفه ای و طراحان صنعتی محسوب می شود.
بدیهی است در طراحی و ساخت و راه اندازی مراکز تولیدی صنعتی و تاسیسات جدید بهتر است روش های طراحی ارگونومیک از ابتدای امر مورد استفاده قرار بگیرند و این مورد کارآمدتر و برتر از اصلاح شرایط و رفع مشکلات پس از ساخت و بهره وری محسوب می شود. این مهم گویای این مطلب است که در مباحث و روش های ارگونومیک توجه بهره وری و افزایش راندمان صنعتی و اقتصاد انرژی از موارد حائز اهمیت بشمار می رود. بدیهی است چنانچه در ابتدای تاسیس هر واحد صنعتی تولیدی و حتی اداری, آموزشی و خدماتی به کلیه مسائل ایمنی-بهداشتی و مبانی مهندسی انسانی توجه شود بخش عمده ای از مشکلات در همان ابتدای امر رفع خواهند شد و خسارت های اقتصادی خرد و کلان آتی بنحو شایسته ای کنترل می گردد و از سوی دیگر بنحو مطلوبتری از نیروی کارگر استفاده خواهد شد بالطبع تحت چنین شرایطی سلامت شاغلین به عنوان اهرم های تولید تضمین می گردد.
چیدمان فرایند و تولید
بطور کلی دو خط مشی عمده وجود دارد که عبارتند از:
- چیدمان فرایند
- چیدمان تولید
چیدمان فرایند
در چیدمان و طرح تاسیسات و صنایع براساس فرایندها, تمامی ماشین آلات یا فرایند های همسان و مشابه در یک گروه قرار می گیرند مثلا تمامی وسایل مولد حرارت در یم محل خاص, تجهیزات و ماشین های تولید در یک سالن و کلیه کارهای مونتاژ قطعات در واحدهای جداگانه جای می گیرند.
شکل 1-1 و 1-2 نمونه هایی از چیدمان فرایند و رواط بین آنها را نشان می دهد. در این نوع طراحی یک مزیت عمده وجود دارد, در واقع در این شرایط محصولات بخش های گوناگون می توانند در یک فضای کاری مشخص استقرار یافته و در عین حال کلیه ماشین آلات واحدهای دیگر می توانند به طور مستقل در حال کار باشند. البته در این نوع طراحی که به سطح زیر بنای زیادی هم نیاز می شود ممکن است هیچگونه مسیر حرکتی ثابتی وجود نداشته باشد, در چیدمان فرایند جابجایی مواد نسبتا زیاد می باشد. با مطالعه دقیق اشکال 1-1 و 1-2 می توان به روش هایی برای اصلاح و بهبود شرایط دست یافت.
بدیهی است چانچه از ابتدای طراحی مراکز, دست اندرکاران علم ارگونومی در تیم طراحی شرکت داشته باشند بسیاری از مشکلات از پیش حل خواهد شد.
شکل 1-1 دیاگرام جریان در یک واحد تولید تولید صندلی اتوبوس (ارائه شده از سوی ILO 1974)
علاوه بر آنچه ذکر گردید مورد مهم دیگر آن است که بجای طراحی خطوط انتقال ساده مواد از یک ایستگاه کار به ایستگاه دیگر, بهتر است خطوط بگونه ای باشند که امکان انجام کارهای مختلف و قابل ملاحظه ای روی مواد و وسایل در حال حرکت وجود داشته باشد. نمونه بارزی از این نوع خطوط انتقال, خطوط مونتاژ اتومبیل است که یک جریان پیوسته محسوب می شود بدیهی است در این شرایط برای داشتن وضعیت های مطلوب باید ابزارآلات و تجهیزات و اجزاء مورد استفاده نیز بنوعی با حرکت قطعات هماهنگ باشند البته در برخی از محیط های صنعتی ایجاد این گونه شرایط بسادگی ممکن نخواهد بود.
شکل 1-2: دیاگرام جریان در یک واحد تولیدی لوله
چیدمان تولید
در مقابل روش یادشده, چیدمان تولید و محصول مطرح است. در این نوع طراحی تمامی ماشین آلات, فرایندها و فعالیت ها باید روی یک محصول متمرکز شوند در حقیقت وسایل و تجهیزات و فرایندها باید برای اقدام روی یک نوع تولید صنعتی و محصولی خاص, در یک گروه قرار بگیرند. تحت عنوان چنین شرایطی خطوط انتقال کوتاه تر وزیربنای کمتری نسبت به چیدمان فرایند نیاز می شود. البته این نوع طراحی برای تمامی محصولات قابل اجرا نمی باشد. در این روش هرگه یکی از ماشین آلات متوقف شده و از کار بیفتند یا یکی از خطوط انتقال دچار توقف شود بقیه بخش ها نیز توقیف خواهند نمود. در هر حال روش طراحی براساس تولید از لحاظ میزان جابجایی مواد با صرفه تر بنظر می رسد.
شکل 1-3: دیاگرام جریان دریافت بازرسی و شماره گذاری اقلام وارده به انبار
دیاگرام و نمودار جریان
برای شرح رخدادها و فعالیت های یک واحد تولیدی-صنعتی و حتی دفاتر و سازمان ها بهتر است از خطوط, علایم و حروف ساده ای که گویای چگونگی انجام فعالیت ها, توالی امور و ساختار کلی تولیدات و روند آنها باشند, استفاده نمود. در علم مهندسی صنایع که ارتباط تنگاتنگی با ارگونومی دارد جهت انجام این امر الگوهای مختلفی تشریخ شده است که به نوعی به کمک این روشها می توان ترسیم مناسبی از خطوط تولید و روند فعالیت ها بدست آورد, از بین این روشها می توان به دیاگرام جریان و نمودار جریان اشاره نمود.
در دیاگرام جریان, توالی عملیات و محل انجام آنها با توجه به نقشه محل کار مشخص می گردد در اشکال 1-1, 1-2 و 1-3 دیاگرام جریان به ترتیب در یک صنعت تولید صندلی های اتوبوس و یک واحد تولید لوله و یک خط دریافت, بازرسی, شماره گذاری و انتقال مواد به انبار محصولات ترسیم شده است. نمودار جریان, جدول و فهرستی لز عملیات و فعالیت ها است که مدت عملیات و اطلاعات جزیی تر را با توجه به شرایط یا اقدامت تشریح می کند. شکل 1-4 نمودار جریان را که مربوط به دیاگرام جریان (شکل 1-3) می باشد نشان داده است.
در تهیه نمودار جرین مفاهیم و نمادهای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد که هر کدام گویای فعالیتی خاص می باشند بطور کلی برای تهیه هر نمودار جریان باید به موارد زیر توجه نمود:
- انتخاب فعالیت مورد نظر
- انتخاب افراد (کاربران)
- تعیین نقاط شروع و پایان
- تشریح و نگارش ویژگی های هر یک از اجراء مورد بررسی
- کاربرد علایم راهنما
- ثبت داده ها ( فاصله, زمان-فرکانس حمل بار, ابعاد کالا, تعداد کارگران و …)
- شرح مخاطرات
- ارائه چکیده و خلاصه ای از شرایط
- کنترل (در این خصوص با ارائه سوالاتی از جمله موارد زیر اطلاعات لازم بدست خواهد امد)
- چرا انجام فعالیت موردنظر, ضروری بنظر می رسد؟
- چه عملی انجام می شود؟
- محل انجام فعالیت کجاست؟
- چرا این فعالیت انجام می شود؟
- زمان انجام فعالیت چه موقع است؟
- چه کسی فعالیت موردنظر را انجام می دهد؟
10- ارائه گزارش نهایی
همان گونه که در بند 5 فوق نیز ذکر شد برای ارائه دیاگرام های راهنما باید از علایم و کدهای راهنما استفاده نمود. نمادهای عناصر عمده مورد استفاده در ثبت دیاگرام ها و بطور کلی در مهندسی روشها عبارتنداز:
Ο (عملیات) این نماد گویای هر گونه عملکرد توسط ماشین یا اپراتور می باشد و توالی فعالیت های مختلف را می توان با این علامت نشان داد. مثل لحیم کاری قطعات روی یک بورد الکترونیکی
شکل 1-4: نمودار جریان مربوط به شکل (1-3)
فعالیت هایی که مربوط به وارسی و یا کنترل کیفیت یا کمیت اجزاء و المانها می باشند را با این علامت نشان می دهند را با این علامت نشان می دهند. مثل کنترل تعداد بسته های چیده شده داخل کارتنهای قوطی کبریت یا تعداد جعبه های روغن نباتی در هر کارتن. |
بازرسی |
برای بیان حرکت اشیا و لوازم نقطه ای به نقطه دیگر از این نماد استفاده می شود. مثل حرکت یک حلب پرشده از روغن از قسمت پرکن به قسمت دربندی |
⇒ انتقال |
این نماد گویای تاخیر یا توقف در عملیات می باشد مثل اتمام یک مرحله چیدن پالت پس از این که کاملا با کارتن ها و جعبه های تولید شده, پرشده و توقف کار اپراتور برای دریافت پالت بعدی. |
D تاخیر |
نگهداری و انبار کردن مواد و وسایل را با این نماد نشان می دهند. |
∇ نگهداری |
شکل 1-5: دیاگرام جریان اصلاح شده (پس از اصلاح شرایط کار شکل 1-3)
شکل 1-6: نمودار جریان اصلاح شده مربوط به شکل 1-5 و 1-4
لازم به توضیح است که برای بهینه سازی شرایط کار باید فاکتورهای مختلف شغلی از نظر اصول اقتصادی, مهندسی روشها و مهندسی فاکتورهای انسانی بررسی شده و راهکارهای مناسب اعمال شوند. برای مثال شکل 1-5 و 1-6 به ترتیب شرایط اصلاح شده اشکال 1-3 و 1-4 می باشند.
با توجه به آنچه ذکر شده با بکارگیری راهکارهای ارگونومیک و اصول مهندسی صنایع می توان ترتیب و توالی فعالیت ها را اصلاح نمود و تغییرات موثری را در سیستم های حمل بار که در فصول بعدی تشریح می شوند, ایجاد کرد.
با آنالیز دقیق زمانهای کار و چگونگی انجام فعالیت ثبت نمودار و دیاگرام های جریان فعالیت در خطوط بارگیری و بسته بندی کالا (در شکل 1-7 نمونه ای از نمودار جریان را در حمل دستی بار آورده شده است) و تشریح ارگونومیک ایستگاه های کار حمل دستی کالا, دو هدف نهایی ارگونومی یعنی افزایش سطح سلامت و ارتقا درجه بهره وری قابل دستیابی خواهد بود چرا که با طراحی خطوط بسته بندی, بارگیری و واحدهای حمل دستی بار بر اساس الگوها و روش های مهندسی فاکتورهای انسانی می توان نقاط خطر را شناسایی و با راه حل های مناسب انها را برطرف نمود و لذا ایمنی و بهداشت باربران را در سطح مطلوبی نگه داشت از سوی دیگر با انجام این امور و طراحی ایستگاه های کار به دلیل تهسیل فعالیت می توان انتظار داشت که بسته هایی که جابجا می شوند هماز نظر کمی (تعداد بسته های جابجا شده) و هم از نظر کیفی (نحوه ی چیدن مناسب بار و جلوگیری از صدمه دیدن جعبه ها در اثر برخوردهای غیر لازم با یکدیگر) وضعیت مطلوب تری را خواهند داشت.
شکل 1-7: نمونه ای از جریان مورد استفاده در حمل دستی بار
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)