چک لیست ایمنی کارهای برقی

Electrical work safety checklist

بدن انسان نسبت به عبور جريان برق نيز يك هادي محسوب مي شود. در نتيجه تاثير جريان برق بر روي نسوج بدن خطراتي به شرح زير ايجاد مي كند:

1- سوختگي : جريان برق در نقاط ورود و خروج از بدن ايجاد سوختگي در نسج بدن كرده و ميزان سوختگي به مقدار جريان برق عبور كرده از بدن، زمان عبور جريان و ولتاژ برق بستگي دارد كه در برق ولتاژ قوي سوختگي بدن بيشتراز برق هاي فشار ضعيف مي باشد.

2- اختلال سيستم عصبي: جريان برق روي سيستم اعصاب شخص برق گرفته تاثير گذارده و حركات غير عادي در بدن شخص برق گرفته مثل لرزش و سپس پرتاب غير عادي مي نمايد كه معمولاً چنانچه برق گرفتگي در ارتفاعات به وجود آيد مثلاً روي تيرهاي برق يا پشت بام ها باعث سقوط برق گرفته و ضربه مغزي او يا شكستگي اعضاء بدنش مي شود.

3- انقباض عضلاني : عبور جريان برق از بدن باعث انقباض عضلات مختلف بدن از جمله ماهيچه هاي دست و پا، ريه و قلب مي شود. بعضي از تعميركاران برق ناآگاهانه از اين خاصيت استفاده كرده و با پشت دست وجود برق در يك سيم را آزمايش مي كنند كه انجام اين كار خطرناك بوده و در صورت مناسب بودن شرايط محيط مثل مرطوب بودن زيرپاي كارگرو غيره باعث ايجاد حوادث جبران ناپذيري مي گردد.

4- تجزيه خون: با توجه به اين كه اكثر حجم بدن انسان را خون تشكيل مي دهد كه عبارت است از گلبول هاي سفيد و قرمز و پلاسما، موقع عبور جريان برق از بدن خون با داشتن املاح و مواد معدني و مواد آلي مختلف همانند يك نوع الكتروليت عمل كرده و يونيزه شده كه اين عمل بي نظمي در ضربان ١٠ قلب و در نتيجه ايجاد اختلال در سيستم تنفسي بدن مي شود و چنانچه شدت جريان برق زياد بوده و مدت طولاني جريان برق از بدن عبور كند مي تواند باعث مرگ برق گرفته شود. بدن انسان در برابرعبور جريان برق مقاومت نشان مي دهد كه مقدار آن در افراد مختلف متفاوت است. طبق آزمايشات به عمل آمده مقدار متوسط مقاومت الكتريكي بدن انسان حدود يك كيلو اهم است كه اگر مقدار 24 ميلي آمپر جريان برق در مدت 0/1 ثانيه (زمان تناوب قلب) از بدن شخص عبور كند باعث ايجاد اختلال و بي نظمي در جريان قلب شده و خطر مرگ را پيش مي آورد كه بدين ترتيب آستانه خطر مرگ براي انسان 24 ولت است:

ولت    V = I . R = 24 ×1=24

 بنابراين در صنعت ولتاژ برق متناوب بيش از 24 ولت با فركانس 50 هرتز براي انسان خطرناك مي باشد. در فركانس مذكور جريان برق با شدت 100 ميلي آمپرمنجربه مرگ برق گرفته مي شود. افزايش فركانس در جريان متناوب خطربرق گرفتگي را كاهش مي دهد.

خطر برق گرفتگي انسان در جريان برق مستقيم براي جريان هاي بيش از 50 ميلي آمپر يا به عبارت ديگر ولتاژهاي بيش از 50 ولت وجود دارد.

با توجه به موارد مذكور علت اين كه گفته مي شود كه چراغ هاي دوره گرد كه در محل هاي مرطوب مثل زيرزمين ها، چاه ها، داخل مخازن فلزي به كار برده مي شود بايد با برق متناوب كمتر از 24 ولت روشن شود معلوم مي گردد كه براي تهيه چنين ولتاژي كافي است از يك ترانس كاهنده ولتاژ 220 به 24 ولت با آمپرمناسب استفاده نمود.

رفع خطر برق گرفتگي: براي رفع خطربرق گرفتگي اشخاص هنگام كار با دستگاه هاي برقي داراي بدنه فلزي مي توان به يكي از طرق زيرعمل نمود:

1- ايزوله كردن بدن شخص نسبت به زمين: براي اين منظور بايد زير پاي شخص را با وسائل مناسب مثل فرش لاستيكي، چوب و يا استفاده از كفش هاي تخت لاستيكي و غيره نسبت به زمين عايق نمود.

2- استفاده از ترانس ايزولمان يا ترانس يك به يك: يك ترانس القايي كه ورودي و خروجي آن داراي يك ولتاژ باشد در راه عبور جريان برق به دستگاه هاي برقي مورد استفاده قرار مي گيرد. لازم به توضيح است كه ساختن يك ترانس پر قدرت القايي پر خرج بوده و بيشتردر آزمايشگاه ها مورد استفاده قرار مي گيرد.

3- استفاده از دستگاه هايي كه بدنه آن ها عايق الكتريسيته است: اين روش در مورد دستگاه هاي موجود در كارگاه هاي صنعتي امكان پذير نيست و براي وسايل برقي كوچك و خانگي مي تواند مورد استفاده قرار گيرد.

4- استفاده از رله حفاظتي: رله هاي حفاظتي طوري ساخته شده اند كه به محض ايجاد اختلالاتي در سيستم برق مورد استفاده و به هنگامي كه از بدن انسان بيش از 30 ميلي آمپر جريان برق عبور كند، بلافاصله رله عمل نموده و جريان برق دستگاه به طور اتوماتيك قطع مي شود.

5- اتصال بدنه دستگاه به زمين: يكي از روش هاي كاملاً ايمني و ارزان قيمت براي رفع خطربرق گرفتگي در صنايع اتصال بدنه فلزي دستگاه هاي برقي به زمين است. چنانچه بدنه دستگاه برق دار شود، جريان مذكور از دو راه قادر است به زمين ارتباط برقرار كند.

تقسيم بندي تاسيسات برقي از نظر ولتاژ:

ولتاژهاي خيلي ضعيف:

تا 50 ولت در جريان برق مستقيم تا 24 ولت متناوب بين هادي وزمين وتا 42 ولت بين فازهايي كه داراي جريان سه فاز بوده و سيم صفر آن ها به زمين متصل باشد.

اين ولتاژها خطرناك نيستند، به جزولتاژ بين فازها كه 42 ولت است.

ولتاژهاي ضعيف:

تا 250 ولت متناوب بين فازها وزمين وتا 433 ولت ميان فازها. اين ولتاژها گاهي كشنده است.

ولتاژهاي قوي:

بين 600 تا 60000 ولت در جريان برق مستقيم

بين 250 تا 33000 ولت متناوب بين فاز وزمين

بين 433 تا 57000 ولت بين فازها

 ولتاژهاي خيلي قوي:

بيش از 60000 ولت در جريان برق مستقيم

بيش از 33000 ولت متناوب بين فازها وزمين

بيش از 57000 ولت بين فازها ولتاژهاي قوي و خيلي قوي در اغلب موارد كشنده است.

نكات ايمني هنگام كار با برق فشار ضعيف

موقع كار روي تاسيسات برق فشار ضعيف اگرامكان قطع برق وجود دارد، بايد به ترتيب زيرعمل نمود:

جريان برق را به نحو موثري قطع نموده و تابلوي اعلام خطر در روي كليد قطع و وصل قرار گيرد و كليدهاي خودكار و فرعي مربوط به دستگاه ها نيزدر حالت قطع باشد و از هر نوع امكاني كه باعث شود تا مجدداً وسايل مذكور برق دار شوند بايد جلوگيري نمود.

پس از رعايت نكات فوق و قبل از شروع كار روي تاسيسات بايد به كمك ولت متر يا فازمتر يا هر وسيله سنجش ديگري از بي برق بودن مدار اطمينان حاصل نمود.

اگرامكان قطع جريان برق امكان پذيرنيست بايد با احتياط لازم و به ترتيب زيرعمل نمود:

1- انجام كار بايد طبق دستور مستقيم شخص مسئول وتحت مراقبت كامل شخصي كه آشنا به تاسيسات مورد نظراست صورت پذيرد.

2- زير پا اشياء عايق مانند چهارپايه چوبي، فرش لاستيكي و غيره بايد قرار داد مگر در مواردي كه منظور بالا رفتن از پايه يا تيري باشد كه فاقد سكوي كار است.

3- استفاده از دستكش، كفش عايق و ابزار دسته عايق مثل انبردست، پيچ گوشتي و غيره ضروري است.

4- استفاده از كلاه ايمني، كت عايق و شلواري كه تمام بدن را بپوشاند جهت كار در مجاورت سيم هاي برق دار لازم است.

5- همراه داشتن اشياء فلزي غير ضروري مثل زنجير، ساعت و غيره هنگام كار با تاسيسات برق دار ممنوع است.

6- هادي هاي برهنه برق دار را كه در مجاورت محل كار است، جهت جلوگيري از اتصال كوتاه بايد عايق بندي نمود.

نكات ايمني هنگام كار با برق فشار قوي خطرات برق

فشار قوي بيش از خطرات برق فشار ضعيف و انجام هرگونه عمليات روي تاسيسات مذكور بايد با دقت بيشتري با رعايت نكات ايمني زيربه مرحله اجرا در آيد:

1- كليه عمليات بايد تحت سرپرستي و دستور شخص ذيصلاحي انجام شود.

2- جريان برق تاسيسات مذكور بايد از كليه منابع نيروي برق قطع شود. (قرار دادن تمام دستگاه هاي قطع كننده در حالت باز)

3- قرار دادن اعلانات خبري روي فرمان دستگاه هاي قطع كننده اي كه متوقف شده است.

4- تحقيق شود كه در محل كار فشار الكتريكي وجود نداشته باشد، اين عمل به وسيله چنگك نئون، تفنگ مخصوص پرتاب سيم و غيره انجام مي شود. لازم به توضيح است كه در روش تحقيق از پرتاب سيم هاي لخت و يا زنجيربه وسيله دست جداً خودداري شود.

5- هنگامي كه هيچگونه فشار الكتريكي در خط مشاهده نشود با استفاده از دستكش و چنگك عايق بايد فازها را به يكديگر وصل نموده و به زمين اتصال داد. اتصال فازها به يكديگرو وصل آن ها به زمين حتي الامكان نزديك به محل كار و در دو طرف محل كار بايد انجام شود.

6- برقرار كردن مجدد جريان برق پس از پايان كار فقط به دستور سرپرست انجام و به ترتيب عكس انجام عمليات مذكور عمل برقراري مجدد جريان انجام مي گيرد.

 نكات ايمني هنگام كار با دستگاه هاي جوش برق

جوشكاري با برق توسط دستگاه هاي ترانسفورماتور با آمپر بالا و ولتاژ پايين انجام مي شود و هنگام جوشكاري خطراتي براي كارگر جوشكار و محيطي كه در آن عمل جوشكاري انجام مي شود به وجود مي آيد كه شامل موارد زيرمي باشد:

1- پاشيدن جرقه هاي ناشي از جوشكاري كه احتمال ايجاد آنش سوزي در اطراف را مي نمايد و براي پيشگيري از بروز چنين حوادثي مي بايست كليه مواد قابل اشتعال را موقع جوشكاري از محل دور نمود.

2- شوك الكتريكي ممكن است به كارگر جوشكار دست بدهد و براي پيشگيري از بروز آن مي بايست كارگر داراي دستكش و كفش عايق الكتريسيته بوده و انبرك يا ايكترود ديگرنيزبايد داراي دسته عايق الكتريسيته باشد.

3- دود گازهاي مضر، ايجاد شده ناشي از جوشكاري خطر مسموميت به دنبال دارد و براي پيشگيري از وقوع هرگونه حادثه مسموميت ناشي از گازهاي مذكور در محيط بسته چنانچه اقدام به جوشكاري مي شود مي بايست كارگر جوشكار داراي ماسك هاي حفاظتي مخصوص تنفس بوده و يا اين كه با نصب هواكش مناسب از گازهاي مضره تهويه شود.

4- تشعشات ناشي از عمل جوشكاري: تشعشات حاصل از ايجاد قوس الكتريكي در جوشكاري با برق نور خيره كننده اي داشته كه براي چشم ها خطرناك مي باشد و به منظور جلوگيري از خطرات چشم، كارگران جوشكار بايد از ماسك هاي محافظ چشم يا عينك هاي حفاظتي كه شيشه هاي تيره رنگ دارند و مقدار زيادي از تشعشات فوري را جذب مي نمايند استفاده نمايند.

اغلب مشاهده مي شود كه عدم رعايت ايمني در مورد دستگاه هاي جوشكاري با برق باعث ايجاد حوادث برق گرفتگي براي جوشكار يا افرادي كه از كنار دستگاه يا محل جوشكاري عبور مي كنند مي گردد كه در صورت مناسب نبودن شرايط محيط كار از نظر رطوبت و غيره گاهي حوادث مذكور منجربه فوت مصدومين برق گرفته مي شود، لذا رعايت نكات زير در مورد دستگاه هاي جوش برق لازم به نظرمي رسد:

اولاً: درپوش دستگاه هاي جوشكاري به جز موقع تعميرات بايد در جاي اصلي خود قرار داشته باشد تا از دسترسي افراد به قسمت هاي لخت برق دار يا افتادن اشياء به داخل دستگاه جلوگيري شود. ثانياً: كابل ها و محل اتصالات كابل هاي جوشكاري به دستگاه و دسته الكترود جوشكاري بايد به دقت بررسي شوند كه عايق بندي كامل شده باشند و فاقد زدگي باشند.

ثالثاً: حتي الامكان بايد سعي شود كه جوشكاري در محل هاي مرطوب انجام نگيرد در غير اين صورت نسبت به ايزوله نمودن كارگران جوشكار نسبت به زمين به وسيله فرش لاستيكي يا كفش عايق برق و غيره بايد اقدام شود و كارگران جوشكار نيز مجهز به دستكش هاي مخصوص جوشكاري باشند.

حريق هاي الكتريكي يكي از عوامل ايجاد آتش سوزي توسط برق اتصال دو سيم فاز و نول يا دو سيم فاز در برق هاي سه فاز با يكديگر مي باشد كه در اثر اتصال ايجاد جرقه و توليد گرماي زياد شده و اگرمحيط اطراف در شرايطي باشد كه قابل سوختن باشد، مسلماً آتش سوزي اتفاق مي افتد.

بديهي است كه ايجاد جرقه و آتش سوزي در اثر نامناسب بودن فيوزهاي برق كه در مسير جريان بوده صورت مي گيرد، بدين ترتيب كه اگر در مدار بيش از حد مقدار مقاومت الكتريكي سيم ها جريان برق عبور داده شود باعث گرم شدن و در نهايت سوختن روكش پلاستيكي سيم ها و ايجاد اتصال كوتاه مي شود، چنانچه يك فيوز مناسب در مسير جريان برق قرار داشته باشد، بلافاصله جريان برق قطع شده و از آتش سوزي جلوگيري خواهد شد. بعضي اوقات مشاهده مي شود كه كارگران برق كار فيوز مسير جريان برق يك دستگاه را برداشته و مستقيماً دستگاه را در مسير جريان برق قرار مي دهند كه باعث مي شود به هنگام بروز اختلالاتي در سيستم برق وايجاد اتصال كوتاه به دستگاه نيز خساراتي وارد شود.

بنابراين توصيه مي شود كه براي جلوگيري از آتش سوزي هاي ناشي از برق اولاً سيم كشي برق كارگاه ها طبق اصول فني صورت گيرد و حتي الامكان از كابل هاي مناسب استفاده شود، ثانياً در مسير جريان برق حتماً فيوزهاي مناسب به خصوص فيوزهاي اتوماتيك قرار داده شود كه به محض ايجاد اتصال كوتاه در محلي كه در مسير جريان قرار دارد مدار الكتريكي فوراً از طريق فيوز قطع شود، ضمناً فيوزهاي مورد استفاده حتماً در مسير سيم هاي فاز نصب شود.

نكات ايمني وسايل و تاسيسات برقي

1- سيم هاي رابط مرتباً بازديد شود كه فاقد قسمت هاي لخت برق دار باشند.

2- كليه ادوات برقي مثل كليدها، پريزها و غيره حتماً سالم باشند.

3- سيم كشي ساختمان كارگاه ها بايد طبق اصول فني بوده و سيم ها از داخل لوله هاي عايق عبور داده شوند يا از كابل استفاده گردد.

4- دستگاه هاي برقي كه بدنه فلزي دارند بايد داراي اتصال زمين موثر بوده و در سر راه جريان برق دستگاه ها حتماً فيوزهاي مناسب و سالم قرار داده شود.

5- كابل هاي برق پرتابل (قابل حمل) حتي الامكان در مسيررفت وآمد كارگران قرار نگيرد.

6- هنگام تعميرات بايد زيرپا عايق و از ابزار دسته عايق مناسب استفاده شود.

7- مقابل تابلوهاي برق بايد به وسيله مواد عايق الكتريسته مفروش گردد.

8- تابلوهاي برق دستگاه ها بايد در محفظه هاي قفل دار نصب شده و كليد آن ها در اختيار افراد مسئول و ذيصلاحي باشد.

9- افرادي كه با برق و تعميرات برق آشنايي ندارند از انجام كارهاي برقي خودداري كنند.

10- به منظور اطلاع ازوجود يا عدم وجود برق در يك مدار از وسايل سنجش مناسب مثل فازمترو غيره استفاده شود.

11- در صورت انجام تعميرات روي دستگاه هاي برقي بايد فيوزهاي تابلوي برق دستگاه را برداشته و درب تابلوي برق نيز قفل يا در قسمت كليد دستگاه تابلوي (دستگاه در حال تعمير، از دست زدن خودداري كنيد) نصب شود.

12- چراغ هاي دوره گرد كه با برق 220 ولت كار مي كنند بايد روي لامپ حفاظ توري شكل داشته باشند، همچنين دسته آن ها براي جلوگيري از خطرات برق گرفتگي كاملاً عايق باشد. ضمناً چراغ دوره گرد مورد استفاده در مخازن فلزي، چاه ها و غيره بايد از برق كمتراز 24 ولت تغذيه شوند.

13- روي كانال هاي مربوط به برق كه محل عبور و مرور كارگران است بايد پوشيده شود تا از افتادن آن ها به داخل كانال جلوگيري شود.

14- در انبارهاي قند و شكر و آرد و محل هايي كه گازهاي قابل اشتعال و گرد و غبار آتش زا وجود دارد، كليه كليدهاي برق، وسايل تنظيم مقاومت هاي الكتريكي و كليدهاي اصلي فرمان دستگاه ها بايد در محل هاي مجزا و پوشيده و در خارج از محل انبارهاي مذكور نصب شوند يا از كليدهاي قطع و وصل ضد جرقه استفاده گردد.

15- استفاده از جرثقيل ها، بالابرها و غيره در محل هايي كه خطوط برق وجود دارد بايد با رعايت نمودن احتياط هاي لازم صورت گيرد كه بدنه دستگاه ها به حريم خطوط برق داروارد نشوند.

16- ايجاد هرگونه ساختمان در حريم خطوط برق دار بدون كسب مجوز از شركت برق منطقه اي اكيداً ممنوع است.

 نجات مصدومين برق گرفته اگرفردي دچار برق گرفتگي شود

بايد براي نجات مصدوم از وسايل برق دار و انجام كمك هاي اوليه به ترتيب زيرعمل نمود:

1- در صورت امكان جريان برق بايد از نزديك ترين كليد يا فيوز قطع شود و در صورت عدم امكان قطع برق بايد مراتب را به اطلاع اتفاقات شركت برق و اورژانس رسانيد.

2- در فاصله زماني كه مامورين شركت برق و اورژانس جهت برق و عمليات پزشكي به محل حادثه مي رسند بايد با استفاده از وسايل عايق برق مثل تخته خشك و ابزاري تماماً چوبي يا پلاستيكي باشند، سيم حامل برق را از بدن مصدوم جدا نمود و در انجام اين عمل بايد مراقبت شود كه شخص نجات دهنده با بدن مصدوم و يا سيم لخت برق دار تماس پيدا نكند.

3- پس از آن كه مصدوم از هادي برق دار جدا شده در حالت اغماء به سر مي برد، اگر قلب و اعضاء تنفسي او آسيب نديده باشد كافي است پنجره اتاق را باز نموده و آمونياك يا سركه به نزديك بيني اوگرفته تا استشمام كند.

4- اگر تنفس مصدوم منقطع و يا ضربان قلب او قطع شده باشد، اين نشانه شوك الكتريكي است كه فلج تنفس و يا قلب را به وجود آورده كه در اغلب اين يك مرگ دروغي است.

آمار نشان مي دهد كه اگر در دقيقه اول به برق گرفته كمك شود 90% حيات و پس از 6 دقيقه كمك 10% حيات و پس از 12 دقيقه كمك زنده ماندن شخص مصدوم به احتمال كم ديده شده است.

5- براي انجام كمك هاي اوليه به مصدومين برق گرفته تمام لباس هاي او را كه موجب تنگي نفس مي شوند جدا كرده، دهان مصدوم را ابتدا تميز و دندان هاي او را از يكديگر جدا نموده و لاي آن ها را با مداد، دسته قاشق و غيره همواره باز بايد نگهداشت تا دوباره دندان ها قفل نشوند.

6- برق گرفته را به پشت خوابانده و زير گردن او را لباس يا پتوئي قرار مي دهند كه سر به پشت افتاده و سينه جلو بيايد و راه تنفس آزاد شود. سپس بيني مصدوم را گرفته و هوا از طريق دهان به دهان به داخل سينه مصدوم دميده مي شود، پس از سه يا چهار مرتبه تنفس مصنوعي به مدت 15 تا 20 ثانيه به تعداد 15 الي 20 بار ماساژ قلب به طور مداوم بايد به مصدوم داد و عمل تنفس مصنوعي بايد تا شروع تنفس مصدوم اجرا شود.

7- اگر در حين تنفس مصنوعي كمترين علامت حيات از قبيل حركت لب ها يا لرز گونه ها در مصدوم ملاحظه شود عمل تنفس مصنوعي چند ثانيه قطع و به مصدوم امكان تنفس داده شود.

8- در صورت ملاحظه علائم حيات در برق گرفته به هيچ وجه نبايد او را پس از به هوش آمدن مجبور به بلند شدن و راه رفتن نمود، بلكه مصدوم را بايد روي برانكارد يا تخت خواب با پتوئي خوابانده تا استراحت كند.

این چک لیست از77 سوال تشکیل شده است که تمام جوانب عملیات و کارهای برقی  را مورد بررسی قرار داده است با بررسی این سوالات هم از نکات ایمنی  کارهای برقی  و هم از نقاط حساس و آسیب پذیر آن آگاهی پیدا می کنید.