اصول کلی شناسایی عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار

اصول کلی شناسایی عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار

بررسی مقدماتی Preliminary Survey sloain :

اولین گام در راه ارزیابی محیط کار کارگران یک صنعت بررسی مقدماتی در کارگاه های آن است. آشنائی با روش کار صنایع و شناخت عوامل شیمیائی و فیزیکی محیط کار امکان می دهد که در بازدید مقدماتی نمونه برداری از تعدادی کارگاه که به طور آشکار خطری برای کارگران ایجاد نمی کند حذف و بدین ترتیب مقدار کار کاهش یافته و زمان کمتری برای نمونه برداری صرف گردد.

بررسی مقدماتی معمولا از محل ورود مواد اولیه به کارخانه شروع شده و به قسمت تحویل فرآورده ختم می شود. در ضمن بازدید لازم است یادداشت هائی از چگونگی روش کار و همچنین نقشه ساده کارگاه ها تهیه گردد. آنچه که در بررسی مقدماتی باید مورد توجه قرار گیرد عبارت از مواد اولیه مورد مصرف، فرآورده ها و مواد دیگری که ضمن تولید ایجاد می گردد و همچنین منشاء آلودگی و روش های کنترل عوامل زیان آور است .

الف) بهسازی عمومی Sanitation facility see :

نظم عمومی ، تهیه آب سالم، دفع مواد زائد، تهیه غذای سالم برای کارگران و سایر کارکنان ، کنترل جوندگان و حشرات و آفات ، تهیه وسایل شستشو و سایر امکانات . این بررسی برای این است که معلوم شود که آیا تمام عملیات ضروری که مستقیما با امر تولید سروکار ندارد. باتوجه به استانداردهای بهداشتی انجام گرفته است یا خیر.

ب – مواد اولیه مورد مصرف ، مواد تولید شده اصلی ، فرعی و بینابینیRaw Material :

فرآورد ه هایی که برای ساخت آنها مواد اولیه تازه و با ترکیب جدیدی از مواد اولیه قدیمی لازم است هر روز به بازار عرضه می شود. بنابراین تهیه لیستی از مواد شیمیایی اھمیت زیادی دارد و شناخت فرآورده های جدید و آنچه که در ضمن تولید این نوع محصولات ایجاد می گردد. ضروری است این اطلاعات را می توان به طریق زیر به دست آورد:

1. عامل خرید در کارخانه و با فاکتورهای خرید
2. متصدی آزمایشگاه
3. با خواندن برچسب بشکه ها و کیسه های مواد اولیه
4. متصدیان مربوطه

پس از شناخت مواد خام و مواد تولید شده بابد آنها نظر سمیت طبقه بندی نمود تا پیش بینی های لازم در مورد پیشگیریهای ناشی از خطرات احتمالی آنها صورت پذیرد. این عمل با مراجعه به لیست مراجع زیر قابل تشخیص است :

1. کتاب های سم شناسی
2. مجلات علمی
3. مراکز اطلاعات فنی
4. سازنده ماده و یا مواد

بسیاری از کارخانجات این کار را داوطلبانه انجام می دهند و تعدادی نیز مانند سازندگان مواد خاصی که به مواد غذایی افزوده می شود و یا سازندگان مواد آرایش به حکم قانون موظف شده اند این کار را انجام دهند.

ج – منشاء آلودگی هوای محیط کار source of Contaminations

در حین بررسی مقدماتی می توان بسیاری ازمنابع تولید عوامل زیان آور را عینا مشاهده و اندازه گیری کرد. گرد وغبارهای حاصل از عملیات صنعتی را به آسانی می توان دید گرچه دیدن گرد و غبار در محیط کار دلیل خطرناک بودن آن نیست چون گرد و غباری که با چشم غیرمسلح دیده نمی شود خطرناک تر است زیرا این نوع گرد و غبار که وارد ریه می شود تولید ناراحتی می کند.

وجود بسیاری از گازها و بخارات را می توان با کمک حس ویایی مشخص کرد افراد با تجبه در علم نمونه برداری قادرند با دقت نسبتا خوب غلظت گاز ها و بخار حلال های مختلف را حس بویایی برآورد نمایند. برای بسیاری از مواد غلظت آستانه بو بیش از حد مجاز مربوط به سمیت آن است برای مثال اگر بوی تتراکلرور کربن در حدی باشد که به زحمت قابل تشخیص است غلظت آن برای تماس مداوم بیش از حد قابل قبول است. باید در این مورد هوشیار بود. چون گازها و بخارهای خاصی وجود دارند که قدرت حس بویایی را کاهش می دهند. مثل گاز هیدروژن سولفوره و تتراکلرور کربن . پس ممکن است غلظت این گازها و بخارات است به بیش از حد مجاز برسد ولی قابل تشخیص به وسیله بویشان نباشند.

علاوہ بر موارد فوق متخصص بہداشت صنعتی بابد از خطرات بہداشتی که از مراحل جدید ناشی می شود. آگاهی داشته باشد. به طور مثال در مراحل صنعتی جدید که قالب های فلز نیکل خالص توسط چوب، فلزات ، با قالب های پلاستیکی تولید می شود. نیکل کربونیل که یک ماده فوق العاده سمی است بوجود می آید.

د- وسایل حفاظتی در حال استفاده Control Measures in Use :

در بررسی مقدماتی باید انواع وسایل کتنرل محیط کارو میزان تاثیر آنها بر روی حفاظت کارگران مورد مطالعه قرار گیرد. وسایل کنترل شامل تهویه موضعی و عمومی، وسایل حفاطت فردی مانند ماسک های تنفسی و لباس های محافظ می باشد و باید آنچه را که در محیط به کار گرفته

می شود و یا آنهائی که فرسوده و مستعمل شده است تعیین نمود. میزان موثر بودن این وسایل و روش ها را می توان از روی میزان وجود گرد و غبار بر روی ماشین آلات ، کف، قسمت های مختلف کارگاه به انضمام سوراخ هایی که در کانال تهویه ایجاد شده است و هواکش هایی که کار نمی کنند و همچنین روش استفاده کارگران از وسایل حفاظت فردی در هنگام بررسی مقدماتی مورد توجه قرار داده و برآورد کرد.

اصول نمونه برداری از هوای محیط کار

Principles of Air Sampling

تعریف نمونه هوا:

نمونه هوا عبارت است از مقداری از هوای یک محل که غلظت مواد آلوده کننده موجود در آن برابر متوسط غلظت آلودگی ، در مجموع هوایی باشد که نمونه از آن انتخاب شده است.

نمونه برداری از هوا و آزمایش آن که باید متعاقبا انجام شود سنگ زیربنای مبارزه با آلودگی ھوا و بهتر کردن آن است. دقت و کوشش صرف شده برای نمونه برداری و آزمایشات شیمیایی مربوطه موقعی با ارزش است که در تمام مراحل آن دقت کافی بکار برده شده باشد. نمونه برداری غیرکافی و نارسا و آزمایش شیمیایی غیردقیق و نادرست نه تنها جوابگوی مسئله آلودگی هوا نیست بلکه بررسی مسئله را مشکل تر هم می نماید. در حقیقت چهارچوب اصلی مطالعات آلودگی هوا با همکاری گروه نمونه بردار و کارکنان آزمایشگاه بنیان نهاده می شود.

قبل از شروع نمونه برداری هدف های متغیر نمونه برداری و همچنین ترتیب نمونه برداری باید با دقت ارزشیابی شود.

1- منظور از نمونه برداری Purpose of air samplings:

نمونه برداری از محیط های صنعتی و آلودگی ها معمولا توسط گروه های مختلف انجام می گیرد که بستگی به هدف انان دارد. به طول معمولا کارشناسان بهداشت حرفه ای که در صنایع مختلف مشغولند اهداف ذیل را در نمونه برداری دنبال می کنند.

1-1 اندازه گیری میزان تماس کارگران با آلودگی های مختلف محیط کار

• جستجوی مواد سمی Detection
• مشخص نمودن ماده یا مواد سمی Identification

• تعیین مقدار نمودن ماده سمی Determination

1-2- بررسی و تعیین میزان اثر دستگاه های حفاظتی مورد استفاده نظیر مکنده های موضعی و یا و سایلی که برای تهویه عمومی بکار گرفته شده است .

1-3- بررسی شکایت وارده از طرف کارگران

علاوه بر کارشناسان بهداشت حرفه ای از طرف سازمانهای مختلف کشوری که مسئول، حفظ سلامتی و بهداشت محیط های کار و کارگران و اجرای قوانین می باشند به امر نمونه برداری تحت اهداف زیر اقدام می نمایند.

• اجرای موارد قانون در کارگاه ها در صنایع مخالف.
• مشاوره با مدیران صنایع شوراهای کارگری درباره مسائل خاص بهداشتی که مطرح باشد .
• کنترل تاثیر دستگاه های حفاظتی توصیه شده
• بررسی های تحقیقاتی.

2- ترتیب نمونه برداری Arrange of sampling

وقتی هدف ها انتخاب شدند قدم های بعدی ارزشیابی پرسنل ، بودجه و محدودیت های زمانی بسیار اهمیت دارد. با پرسنل و بودجه محدود و کم یک نمونه برداری پیچیده نباید مورد توجه باشد. همچنین اگر نتیجه بررسی باید در زمان کوتاهی آماده گردد. باز هم تهیه وسایل مفصل و پیچیده بی حاصل است چون تهیه این گونه امکانات نیاز به برنامه ریزی ، بودجه و کادر متخصصی دارد.

همیشه لازم نیست که برای اندازه گیری آلودگی هوا از هوا نمونه برداری کرد. در بسیاری از موارد نمونه برداری و آزمایش سایر مواد مناسب تر می باشد. اگر بیماری ناشی از فلوئور در گیاهان دیده شود نمونه برداری گیاهان برای تعیین مقدار فلوئور محیط کار عمل صحیح تری نسبت به نمونه برداری هوا می باشد. برای تعیین بوهای ناخوشایند استفاده مستقیم از حس شامه خیلی بهتر از کاربرد وسائل نمونه برداری به این منظور می باشد.

به هر حال ترتیب نمونه برداری با توجه به دقت و صحت نمونه برداری و روش های آزمایشگاهی صورت می گیرد.

3- محل نمونه برداری Place of sampling

در نمونه برداری از هوای محیط کار و تعیین میزان تماس کارگران با مواد آلوده کننده و هم چنین وضع انتشار آلودگی در محیط کارگاه ها سه  نوع محل برای نمونه برداری از هوا توصیه می شود:

الف – نزدیک ترین نقطه به کارگر: در این محل ورود هوا به دستگاه نمونه برداری باید هم سطح و نزدیک ترین نقطه به مجاری تنفسی کارگران باشد . این نوع نمونه برداری در مواردی که کارگر کار مشخصی را انجام می دهد و در طول شیفت در یک نقطه ثابت است ساده می باشد. بسیاری از کارگران در طول یک شیفت چند مرتبه مجبورند محل کار خود عوض نموده و به دستگاه های مختلف سرکشی نمایند، در چنین موردی اگر این تعویض محل دو یا سه مرتبه انجام گیرد محل دستگاه نمونه برداری به همراه کارگر تغییر داده می شود ولی کارگرانی که به هیچ وجه ثابت نبوده و دائما در تغییر می باشند. در چنین موردی باید از دستگاه نمونه بردار فردی استفاده کرده و آن را بر روی بدن کارگر بسته و بدون مزاحمتی برای او در تمام مدت کار از هوائی که کارگر تنفسی می نماید نمونه برداری نمود.

ب – نزدیکترین نقطه به منشا تولید مواد آلوده کننده:

این نمونه برداری جهت تعیین ضوابط کنترل آلوده کننده های محیط کار می باشد مثلا هواکشی با ظرفیت کافی برای بیرون راندن مواد آلوده کننده در محل انتشار نصب می گردد و یا برای تهویه عمومی قدرت دستگاه های مکنده محاسبه می شود.

ج – نمونه برداری از هوای محیط کارگاه: با نمونه برداری از قسمت های مختلف کارگاه میزان آلودگی کلی محاسبه می شود. اگر چنانچه

این نمونه برداری در فواصل زمانی گرفته شود می توان منحنی نمایش تغییرات انتشار مواد آلوده کننده را در محل کار رسم کرد و از روی منحنی زمانی که آلودگی از حداکثر تراکم مجاز تجاوز خواهد کرد تعیین نمود و در نتیجه در آن زمان معین حداکثر اقدامات کنترلی محیط شامل تهویه عمومی و موضعی و استفاده از وسایل حفاظت فردی نظیر ماسک انجام گرفته و در موارد خیلی شدید کارگران محیط کار خود را ترک نمایند.

ادامه مطلب شامل موضوعات زیر است که با دانلود فایل پیوستی می توانید مشاهده کنید:

1. مدت نمونه برداری Duration of sampling
2. حجم نمونه برداری Volume of Sampling
3. تعداد نمونه:Number of samples  

4. روش های نمونه برداری از آلودگی های هوای محیط کار

   • نمونه برداری آنی Spot sampling Teslauaua
   • نمونه برداری مداوم Continuous sampling
5. مراحل آزمایش و تعیین مقدار مواد (Determination)
   • تعیین مقدار به روش وزنی Gravimetric determination
   • تعیین مقدار به روش های حجمی Volumetric determination
   • تعیین مقدار به روش های فیزیکی Physical determination
     • اسپکترومتری به وسیله اشعه مادون قرمز Infrared spectrometry
     • اسپکترومتری به وسیله اشعه ماوراء بنفش .Ultra Violet S
     • اسپکتروسکوپی به وسیله جذب نور ۔ Light absorption S
     • گاز کروماتوگرافی :Gas chromatography
     • روش شکست اشعه ایکس X-Ray diffraction
6. مقایسه نتایج با استانداردها Comparison of the results
7. تفسیر نتایج Interpretation of the results
8. مقادیر حد تراکم مجاز TLV همراه با مثال
9.  مقادیر حد تراکم مجاز برحسب متوسط زمان تماس با وزن مواد در طول مدت TLV-TWA
10. مقادیر حد تراکم مجاز برای مدت های کوتاه (TLV-STEL)

11. مقادیر تراکم مجاز برای یک لحظه (سقفی ) Threshold Limit Value-Ceiling (TLV-C)

12. مقادیر حد تراکم مجاز برای مخلوط مواد شیمیایی

13. مقادیر حد تراکم مجاز مخلوط مایعات
14. زمان مجاز تماس با مواد آلوده کننده
15. واحد TLV عوامل شیمیایی محیط کار
16. شاخص ھای تماس بیولوژیکی (Biological Exposure Indices (BEI

حتما بخوانید:

⇐ جزوه عوامل شیمیایی دکتر گلبابایی

⇐ جزوه عوامل شیمیایی محیط کار

⇐ درسنامه جامع عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار

⇐ فایل شناسایی و ارزیابی آلاینده های شیمیایی در محیط کار