گازهای حاصل از حریق

گازهای حاصل از حریق

آتش سوزی از جمله حوادثی است که هر روزه تعداد قابل توجهی از افراد و اموال قربانی آن می شوند در اثر سوختن مواد با توجه به نوع موادی که می سوزند  محصولات خطرناک حاصل از آن را می‌توان به چهار دسته شعله، گرما، دود و گازهای سمی تقسیم نمود. افرادی که در محل حریق محبوس شده باشند و یا آتش‌نشانی که بدون استفاده از دستگاه تنفسی وارد حریق شوند  در اثر تماس با گازهای حاصل از حریق دچار کاهش بینایی ، عدم توانایی فیزیکی اختلال درسیستم هماهنگی عضلاتی و اختلال در جهت یابی، وحشت و هراس و در نهایت اختلال در قضاوت می شوند. مجموعه عوامل ذکر شده  و باعث تاخیر یا عدم فرار از محل حادثه می‌شود .

 بنابر گزارش موسسه ملی پیشگیری و کنترل حریق (NFPA 53) قربانیان، استنشاق کنندگان تولیدات حریق می باشند و حتی 42% از کسانی که زنده به بیمارستان می رسند بر اثر جراحات این استنشاق تلف می‌شوند.

عمده ترین مواد تولیدی در حریق که با عث ایجاد خسارت غیر قابل جبران جانی می شود گازهای حاصل از حریق می‌باشد. گرچه گازهایی که در اثر احتراق مواد به وجود می‌آیند بسیار متنوع می‌باشند ولی به طور کلی می توان آنها را به دو گروه اصلی تقسیم نمود :

1. گازهای خفه کننده و مخدر
2. گاز های تحریک کننده

مخدرها در سم شناسی حریق اساساً به موادی گفته می‌شوند که قادر به ناتوان کردن سیستم اعصاب مرکزی همراه با بیهوشی و در نهایت مرگ هستند. اثرات مواد خفه کننده و مخدر در ایجاد مسمومیت بستگی به مقدار تجمع آنها در بدن دارد و به این معنی که در ارتباط با اثر این مواد ، هم غلظت ماده و هم زمان تماس با آن اهمیت داشته و شدت اثرات با افزایش دوز، افزایش می یابد ولی اثرات مواد محرک اساساً بستگی به غلظت آنها دارد و در واقع شدت اثرات در نتیجه افزایش زمان تماس افزایش نمی‌یابد.

تحریک چشمها یک اثر سریع است که بستگی به غلظت مواد محرک دارد و ممکن است باعث عدم فرار مصدوم از مکان آتش گرفته شود در اثر این مواد انتهای رشته های عصبی در شبکیه تحریک شده همراه با احساس درد موجب بسته شدن رفلکسی چشمها و اشک ریزش می‌شود. البته محرکهای شدیدتر ممکن است باعث آسیبهای بعدی چشم گردند و فرد مصدوم ممکن است چشمهای خود را بسته و بدین ترتیب این اثرات را تسکین دهد ولی بسته شدن چشم نیز موجب عدم فرار مصدوم از محل حادثه می‌گردد. مواد محرک موجود در هوا که وارد دستگاه تنفس فوقانی می‌گردند و اعصاب تنفسی را تحرک نموده و باعث ایجاد احساس سوختگی در بینی ، دهان و گلو به همراه افزایش ترشح می‌گردد.

بدنبال تحریک دستگاه تنفسی فوقانی تحریک دستگاه تنفسی تحتانی نیز صورت می‌گیرد.  این تحریک موجب انقباض برنشها و سرفه می‌گردد. صدمات و التهابات بافت ریوی و مرگ اغلب پس از تماس با غلظتهای بالا معمولاً بعد از 6 تا 48 ساعت اتفاق می افتد به علاوه به نظر می‌رسد که تحرکات ریوی حساسیت بافتها را نسبت به عفونتهای باکتریایی افزایش دهد برخلاف دستگاه تنفسی فوقانی ، تحریکات ریوی علاوه بر غلظت مواد به طول مدت تماس نیز بستگی دارد.

در هر حال تنوع موادی که میتوانند به عنوان مواد سمی در مبحث سموم ناش از احتراق مواد مورد مطالعه قرار گیرد بسیار گسترده است.عمده ترین موادی که در جریان آتش سوزی تولید می شود عبارتند از :

اگر چه هر یک از گازهای حاصل از حریق اثرات فزیولوژیکی کاملاً متفاوتی را به وجود می‌آورند ولی زمانی که در یک مخلوط حضور دارند ،ممکن است هریک درجات معینی از یک اثر را ایجاد نمایند به عبارت دیگر ممکن است این موارد در کنار یکدیگر اثرات افزایشی داشته باشند به عنوان مثال کاملاً مشخص شده است که منواکسید کربن و سیانید هیدروژن اثرات افزایشی دارند بنا براین منطقی به نظر می رسد که برای برآورد شرایط خطر باید مقدار آنها را با هم جمع نمود.

بر اساس مطالعات سم شناسی تجربی دیده شده است که هیدروژن‌کلراید در جوار منواکسیدکربن بسیار خطرناکتر است ویا برعکس در حضور هیدروژن‌ کلراید مسمومیت با منواکسیدکربن بسیار شدیدتر خواهد بود . همچنین دیده شده است که اثرات هیدروژن‌کلراید و سیانیدنیتروژن نیز افزایشی است بویژه در ایجاد مرگ این موارد در کنار هم قادرند در غلظتهای کمتر ایجاد مرگ نمایند که اغلب پس از چند روز رخ می‌دهد.

دی‌اکسیدکربن سمیت کمی را داراست و در سم شناسی حریق اهمیت چندانی ندارد ولی قادر است تنفس را تحریک نموده و باعث افزایش میزان تنفس در یک فرد شود علاوه بر این دیده شده است که شیوع مرگ و میر در اثر منواکسید کربن در جوار دی‌اکسیدکربن افزایش بیشتری دارد این افزایش می تواند در اثر توام شدن اسید دوز تنفسی(بوجود آمده به وسیله دی‌اکسید کربن) و اسید دوز متابولیک (بوجود آمده توسط منواکسید کربن) باشد .

بر گرفته از کتاب : مواد خطرناک در آتش سوزیها / علیرضا قاسم خانی

این مطلب بروزرسانی شد و توضیحات زیر اضافه شد

خطرات ناشی از دود، حرارت و گازهای سمی ناشی از حریق

خطرات ناشی از دود، حرارت و گازهای سمی ناشی از حریق

واژه گاز حالت فیزیکی ماده ای را بیان می نماید که شکل و حجم معینی از خود نداشته٬ ولی در صورتیکه به یک ظرف یا محدوده بسته وارد گردد شکل آن ظرف یا محدوده را به خود می گیرد و در مقایسه با تعریف مایعات و یا جامدات متوجه میشویم که مایعات حجم معینی داشته ولی شکل مشخصی ندارند و یا اینکه در جامدات شکل و حجم جامد مشخص می باشد.

خواص و رفتار گازها با علم به اینکه گازها از ذرات فوق العاده کوچک که دارای حرکت ثابتی می باشند بهتر شناخته می گردد و هر چه حرارت افزایش یابد حرکت این ذرات سریعتر می شود.

گازهای سمی :

بعضی از گازها هنگامی که در فضا رها می گردند ٬ تولید خطرات جدی برای سلامتی می نمایند. این گازها در صورت تماس ٬ تنفس و بلع ٬ سمی و محرک می باشند بعضی از این گازها عبارتند از : دی اکسید کربن, منو اکسید کربن, کلر, سولفید هیدروژن, آمونیاک و …

وجود این گازها در آتش سوزی ها موجب انتشار گازهای سمی نموده و کنترل آتش سوزی و عملکرد نامطلوب گروه آتش نشانان که در معرض این گازها قرار گرفته اند می شود.

در میان گازهای سمی ناشی از آتش سوزی و احتراق ناقص اکسید و کربن مهمترین عامل در بروز حوادث و تلفات جانی می باشد. بعضی از گازهای سمی دیگر ممکن است بمراتب خطرناکتر باشند. ولی از آنجایی که در هر آتش سوزی یافت نمی شوند در مراحل بعدی از لحاظ خطرات احتمالی قرار گرفته اند. بعد از گاز دی اکسید و کربن گاز کربنیک به نسبت زیاد در محل آتش سوزی عامل مهمی به شمار میرود. البته در شرایط مختلف گازهای متفاوت دیگری بوجود می آید که هر کدام به تنهائی می تواند خطرناک باشد.

بعضی مواقع وجود دو یا چند گاز و بخارات مختلف تواما می توانند شرائطی مرگ آور بوجود آورند. بویژه وجود گاز کربنیک به مقدار زیاد موجب تحریکات شدید تنفسی و بالا بردن میزان استنشاق درتنفس گازهای سمی می گردد.

با توجه به بررسی دقیقی که از طرف کارشناسان امور حریق و NFPA در مورد علل حوادث ناشی از آتش سوزی ها بعمل آمده گازهای نامبرده در زیر عامل بروز حوادث و تلفات جانی بوده اند.

اکسید کربن ( CO ): وجود 28/1 درصد از این گاز در هوا تولید بیهوشی کرده و در کمتر از 3 دقیقه انسان را از بین میبرد.

گاز کربنیک ( CO2 ): وجود درصد زیادی از این گاز در هوا تولید تحریکات شدید تنفسی و مقدار 10 درصد از این گازدر مدت کمتر از چند دقیقه انسان را از بین میبرد.

هیدروژن سولفوره ( H2S ): وجود این گاز در اثر سوخت ناقص موادی که دارای گوگرد می باشند تولید می گردد وجود این گاز را تا میزان 0.2 درصد میتوان تشخیص داد.

اکسید گوگرد ( SO2 ): وجود این گاز به نسبت 0.5 تا یک درصد برای مدت 5 دقیقه می تواند صدمات شدید تولید نماید. این گاز شدیدا تحریک کننده مجرای تنفسی می باشد.

آمونیاک ( NH3 ): وجود این گاز از 0.5 تا یک درصد در هوا بمدت یک ساعت تولید مرگ می نماید. این گاز موجب تحریکات چشم ٬ بینی و مجرای تنفسی و ریه و حتی در سطح پوست نیز تولید سوختگی شیمیائی می نماید.

سیانید هیدروژن ( HCN ): این گاز شدیدا سمی است و در اثر تماس آب و با اسیدها بر روی سیانید ها بوجود می آید. این گاز در اثر سوختن تعدادی از مواد محتوی نیتروژن مانند: پشم ٬ ابریشم و بعضی از انواع پلاستیک تولید میگردد.

اکسید نیتروژن ( NO,N2O,N2O3,… ): اکسید نیتروژن یا پراکسیدها شدیدا سمی میباشند و در اثر تجزیه و سوختن نیترات سلولز و یا نیترات آمونیوم تولید می شود وجود این گاز در آتش سوزی ها می توان با رنگ شعله قهوه ای قرمز رنگ است تشخیص داد. این گاز در اثر تماس اسید نیتریک با فلزات نیز تولید می شود. وجود 10 تا 40 واحد در میلیون را می توان متحمل کرد و از 200 تا 700 PPM خطرناک است.

گازهایی که به آنها اشاره شد معمولی ترین و فراوان ترین انواع موجود در آتش سوزی ها می باشند ولی باید انتظار انواع گازهای شیمیایی از قبیل اسیدها – پراکسیدها هالوژنها و غیره را در آتش سوزیها پیش بینی کرده و آمادگی و آگاهی کامل در مقابل خطرات احتمالی داشته باشند و هر گونه سهل انگاری در این موارد و عدم آگاهی از نوع خطرات ممکن است به قیمت جان خود یا دیگران تجربه گردد.

دودهای حاصله در آتش سوزی :

دود از مواد بسیار ریز و قطرات متعلق مایع که بعنوان آئروسل ( ذرات معلق در هوا ) شناخته می شود تشکیل شده است. از سوختن ناقص اکثر مواد ٬ ذرات کربن دار حاصل می شود ٬ مواد آلی که بطور ناقص سوخته می شوند در تشکیل آئروسل و در نتیجه تولید دود نیز سهیم می باشند. در سوخت مواد معمولی مانند چوب مقداری بخار آب٬ گازکربنیک و کمی اکسید کربن متصاعد می شود. موادی که از مشتقات نفت می باشند جهت تشکیل مواد کربن دار یا دوده نقش عمده ای دارند ٬ اگر تحت شرایط خاص عمل سوختن بطور کامل انجام گیرد ٬ در این حالت تولید مواد قابل رویت که همان دوده است نمی گردد.

وجود دوده همراه آتش مانند وجود شعله همراه با حریق است. دود سبب ایجاد اثرات فیزیکی و فیزیولوژیکی میگردد. از آنجائیکه دود اغلب موجب مانع عبور نور می شود ٬ بنابراین مانع از یافتن علائم و یا دربهای خروجی می شود.

در بسیاری از موارد دود اعلام کننده و هشدار دهنده خوبی برای وقوع حریق در مراحل اولیه آتش سوزی می باشد ٬ ولی با این وجود بواسطه ایجاد تاریکی و اثر سوزانندگی خود باعث ترس و وحشت نیز می گردد.

ذرات دود معلق در هوا در صورت تنفس می توانند خطرناک باشند همانطور که حرارت و شعله و گازهای سمی می توانند تولید صدمات در دستگاه تنفسی بنمایند.

ذرات دود موجب سوزش چشم و جمع شدن اشک در آن گردیده و بدین طریق عمل دید را مختل می سازد. در صورتیکه ذرات دود به مقدار کافی و مدت طولانی ادامه داشته باشد در بینی و گلو سبب ایجاد سرفه و عطسه می شوند و از طرفی چون شخص در این هنگام به تمرکز فکر احتیاج دارد ٬ عمل سرفه یا عطسه موجب ضعف در تمرکز فکر می گردد. همچنین ذرات دود بعلت کوچکی وارد ریه ها و برونش ها شده و چون حامل سموم مختلف نیز می باشند موجب آسیب دیدگی اعضاء مختلف می گردند.

در صورتی که میزان و نسبت اکسیژن در هوای مرطوب از مقدار معمولی ( 21% ) به پانزده درصد برسد ٬ ماهیچه های بدن قدرت خود را از دست می دهند و در صورتیکه به 10% برسد انسان ممکن است بیهوش شود و به حیات ادامه دهد ولی در قوه ادراک و قضاوت او اثر می گذارد و معمولا خود را نمی شناسد. اگر درصد اکسیژن به میزان 6% تقلیل یابد شخص کنترل خود را از دست داده و بی حال سقوط می کند که البته در چنین شرایطی با دریافت هوا و اکسیژن کافی بحال طبیعی باز می گردد.

نظر به اینکه در عملیات اطفاء حریق بدن در اکثر فعالیت فیزیکی می باشد در نتیجه به مقدار بیشتری اکسیژن نیاز دارد و همین موضوع خطر تنفس گازهای سمی ٬ بخارات مضرو ذرات دود را به مراتب زیادتر می کند.

باید به این نکته توجه داشت که حرکت دود در هر ساعت هزار متر است و در یک دقیقه 16 متر حرکت دارد. فشار دود داخل اطاق بیش از خارج است و از لابه لای درزها به خارج نفوذ می کند.

حتما بخوانید:

⇐ جزوه دوره سیستم اعلام و اطفاء حریق

⇐ صفر تا 100 ایمنی حریق (جامع)

⇐ ایمنی تخصصی گازها