کنترل آتش و جلوگیری از گسترش آن

کنترل آتش و جلوگیری از گسترش آن

فرمت: Pdf تعداد صفحات: 25

مقدمه

یکی از کارهای مهم برای جلوگیری از وقوع سوانح و خسارات، عبارت است از کنترل آتش و گسترش آن، در ابتدای بروز آتش سوزی. پدید آمدن آتش، مستلزم وجود سوخت اکسیژن و منبع انرژی است. این سه، به مقدار لازم، موجود باشد، آتش، پدید می آید. در ایجاد آتش، نسبت سوخت به اکسیژن، بسیار اهمیت دارد. چنانچه این نسبت بسیار زیاد یا بسیار کم باشد، هرگز آتش، ایجاد نمی شود. همچنین، ضرورت دارد که انرژی منبع اشتعال، از مقداری مشخص، بیشتر باشد

پنج خطر اصلی آتش سوزی عبارتند از، کمبود اکسیژن، ایجاد شعله / حرارت، ایجاد دود، احتراق گازهای ایجاد شده از آتش سوزی و نیز، ناتوانی سازه های ساختمان

طبقه بندی آتش سوزی

بر اساس نوع سوخت و وسیله لازم برای اطفای حریق، آتش سوزی، چهار مقوله ی اصلی دارد که عبارتند از:

آتش سوزی نوع (الف): از سوختن موادی جامد به وجود می آید که غالبأ آلى هستند و در نتیجه، اخگر سرخ، ایجاد می شود. چوب، کاغذ و زغال سنگ، از جمله این مواد است. برای اطفای این نوع از حریق، باید با استفاده از آب، حرارت را کاهش داد.

آتش سوزی نوع (ب): از سوختن مایعات یا جامدات قابل ذوب، رخ می دهد و دو نوع فرعی دارد:

• آتش سوزی نوع (ب 1): که از سوختن مایعات انحلال پذیر در آب، مثل متانول، وقوع می یابد. این نوع از آتش سوزی را می توان با دی اکسید کربن، پودر خشک، آبپاش، آب سبک و نیز، مایعات تبخیرپذیر، فرونشاند.
• آتش سوزی نوع (ب 2): از سوختن مایعاتی مانند نفت و روغن، ایجاد می شود که در آب، حل نمی شوند. برای اطفای آن، باید از کف، دی اکسید کربن، پودر خشک، آب سبک و نیز، مایعات تبخیرپذیر، استفاده کرد.

آتش سوزی نوع (ج): از سوختن گازها یا گازهایی مایع شده (مثل متان یا بوتان) پدید می آید که نشت کرده اند یا بر زمین ریخته اند. برای خاموش کردن آن باید از کف یا پودر خشک، استفاده کرد و همزمان، بر روی محفظه دارای نشتی، آب ریخت تا حرارتش پایین بیاید.

آتش سوزی نوع (د): از سوختن فلزاتی از قبیل آلومینیم یا منیزیم، وقوع می یابد. برای اطفای آن، باید از پودر خشک مخصوص استفاده کرد (مثلا، گرافیت یا تالک) و هرگز نباید در اطفای این نوع آتش سوزی، از وسیله دیگری استفاده کرد.

آتش سوزی های ناشی از برق، به سبب وجود برق در تجهیزات، رخ میدهد و باید برای مهار آن، از موادی مانند دی اکسید کربن، پودر خشک یا مایعات تبخیرپذیر، استفاده کرد. هرگز نباید برای اطفای آن، از آب کمک گرفت. جریان برق، علت آتش سوزی است و نه یکی از مقوله های آتش سوزی. به همین دلیل، آتش سوزی ناشی از برق را دیگر جزو مقوله های آتش سوزی، قرار نمیدهند.

لازم است در هر منطقه کار، براساس خطرات احتمالی، نوع صحیح از وسایل اطفای حریق، نصب و مصرف شود. جهت حفاظت محیط زیست، وسایل حاوی ماده پایه هالون برای اطفای حریق، دیگر به کار نمی رود.

حفاظت در برابر آتش

ایمنی حریق

برای حفاظت در برابر آتش و مهار کردن آن، سه راهبرد هست:

تدابیر احتیاطی در طراحی سازه ها: که در آن، برای ایجاد حفاظت، از عایق بندی و هماهنگ و پایدار کردن سازه ها (جهت ایجاد فرصت برای گریختن افراد) بهره می گیرند. پارتیشن بندی، کنترل دود و نیز، وجود مسیرهای بدون مانع برای گریز، از جمله این تدابیر است.

استفاده از ردیاب آتش و زنگ خطر: حسگرهای این وسایل، با ردیابی آتش، شعله، دود یا گاز اشتعال پذیر، وسایل مذکور را به کار می اندازد. ردیابی حرارت، ردیاب تابش و نیز، ردیاب دود، از جمله این وسایل است.

مهار آتش: که با استفاده از وسایل ثابت یا سیار اطفای حریق (به طور خودکار یا به طور دستی) به انجام می رسد.

تدابیر احتیاطی در سازه ها و در طراحی

می توان برای رفع احتمالی وقوع آتش سوزی، یکی از مؤلفه های آتش را به یکی از روش های زیر، از محیط حذف کرد.

(الف) حذف منبع اشتعال: حرارت، رایج ترین منبع اشتعال است و از موارد زیر، به وجود می آید:

• اصطلاحات: در قطعاتی از ماشین آلات که باید به نحو مناسب، روغن کاری می شوند
• سطوح داغ: مانند صفحات ماشین آلات که باید از طریق طراحی، عایق بندی و یا تعمیرات و نگهداری، خنک شوند.
• جریان برق: که باعث ایجاد قوس الکتریکی با انتقال حرارت می شود. می توان با انتخاب یا طراحی محافظ مناسب برای وسایل برقی، این منبع اشتعال را حذف کرد.
• الکتریسیته ساکن: که به سبب حرکت کردن یا جداسازی نسبی دو ماده ی مختلف یا به سبب هر دو امر مزبور، ایجاد می شود. برای رفع آن، باید از به زمین بندی، فضای مرطوب، وسایل فشار قوی یا تبادل یون، بهره گرفت.
• استعمال دخانیات: زیرا ممکن است دخانیات مصرف شده را درست خاموش نکنند. برای رفع این مشکل، می توان استعمال دخانیات را ممنوع ساخت یا آن را به محل هایی مشخص، محدود کرد.

روش انتقال یافتن حرارت، عبارتند از، تابش، رسانش و نیز، همرفت.

ب) کنترل میزان سوخت: لازم است مقدار مواد مورد استفاده در کار یا موجود در مناطق ذخیره سازی، به حداقل ممکن برسد. منابع اصلی سوخت (مؤلفه ی آتش) عبارتند از:

• ضایعات، debris و مواد ریخته شده بر زمین
• گازها و مایعات تبخیرپذیر
• مایعات اشتعال پذیر
• گازهای فشرده و گازهای مایع شده اشتعال پذیر
• مایعات افشانده (اسپری شده)
• ذرات غبار

وسایل ردیابی آتش و اعلام خطر آتش سوزی

طراحی سیستم های اعلام حریق

می توان آتش یا فضای اشتعال پذیر را به طریق ذیر، ردیابی کرد:

ردیابی حرارت: که در آن، حسگر ردیاب، از طریق ذوب شدن یک فلز (در ردیاب دارای فیوز ذوبی) یا از طریق انبساط یک جامد، مایع یا گاز (در ردیاب انبساط حرارتی)، حرارت را شناسایی می کند.

ردیابی تابش: که در آن، سلول های نورابرقی (فوتوالکتریک)، پرتو زیر قرمز  / فرابنفش متصاعد شده از آتش را ردیابی می کند.

ردیابی دود: با استفاده از تابش های یونساز، پراکندگی نور (که در آن، دود، باعث تغییر جهت پرتوی از نور می شود) یا انسداد در مسیر نور (که در آن، دود، وارد ردیاب می شود و از رسیدن نور به یک سلول نورابرقی، جلوگیری می کند).

ردیابی گازهای اشتعال پذیر: که در آن، مقدار گازهای اشتعال پذیر محيط، اندازه گیری می شود و مقدار به دست آمده، مورد مقایسه با مقداری مرجع، قرار می گیرد.

ضرورت دارد صدای زنگ خطر، قابل تشخیص باشد و در همه بخش های محیط کار شنیده شود. ضروری است که همه افراد بدانند که در هنگام شنیدن صدای زنگ خطر، باید چه کار کنند. ممکن است زنگ خطر، خودکار باشد یا با دست، به کار بیفتد.

مهار آتش

برای اطفای حریق، لازم است یکی از سه مؤلفه آتش را مهار کنیم یا از محیط، حذف سازیم. می توان برای این کار، مانع از رسیدن اکسیژن به سوخت شویم، از جاری شدن سوخت، جلوگیری کنیم، منبع سوخت را از محیط، دور سازیم با سوخت را در جایی، محصور کنیم. برای مثال، اگر روی آتش را با ماده مناسب بپوشانیم، دیگر اکسیژن به سوخت نمی رسد و نیز، اگر حرارت را با آب، پایین بیاوریم، منبع اولیه اشتعال (یعنی، حرارت) رفع می شود. همچنین، می توان به کمک فرایندی شیمیایی، مانع از وقوع فرایند احتراق شد. جهت انتخاب وسیله مناسب اطفای حریق، لازم است منبع آتش سوزی و نوع آتش سوزی را بدانیم.

لازم است در کوچکترین ساختمانها نیز برنامه ای برای عمل در آتش سوزی، موجود باشد و مورد تمرین ادواری قرار گیرد. مأموران آتش نشانی، با استفاده از همین برنامه، قادر خواهند بود محل مواد اشتعال پذیر و خطرناک را در ساختمانها شناسایی کنند. همچنین، ضرورت دارد بخشی از این برنامه، در خصوص روش تخلیه ساختمان ها باشد و به طور ادواری، تمرین شود.

وسایل اطفای حریق

بررسی انواع سیستم های اطفاء حریق اتوماتیک

پیش از این، درباره انتخاب وسایل مناسب برای اطفای حریق، بحث کردیم. لازم است همه وسایل سیار اطفای حریق و نیز، قرقره ها و شیلنگ ها، به طور ادواری، مورد بازرسی قرار گیرد تا هرگونه خسارت یا آسیب دیدگی در آنها رفع شود و نیز، اطمینان یابیم که این وسایل، نه تخلیه شده و نه به کار رفته باشد. عمر مفید وسایل مزبور، 20 سال است. ضرورت دارد این وسایل را هر سال، سرویس کنیم و همچنین، هر پنج سال یک بار مورد سرویس کاری دقیق قرار دهیم.

نصب علائم و آموزش عملی کارکنان

هدف از نصب علائم، عبارت است از تعیین نحوه عملکرد، در آتش سوزی مسیرهای گریز از آتش و نیز، محل تجهیزات اطفای حریق. لازم است کارکنان، در خصوص استفاده از سیستم ها و تجهیزات موجود برای اطفای حریق، آموزش ببینند تا در صورت بروز آتش سوزی، میزان رفتار نامطلوب و به ظاهر، غیرمنطقی، به حداقل ممکن برسد.

مسیرهای گریز از آتش

مقصود از مسیر گریز، آن است که افراد مواجه با آتش بتوانند در جهت مخالف پیشروی آتش و با گذر از خروجی طبقه، راه پله حفاظت شده یا خروجی ساختمان یا با گذر از همه این موارد، از ساختمان، خارج شوند و به سطح زمین در فضای آزاد برسند. ضرورت دارد هیچ کدام از مسیرهای گریز از آتش، متکی به تجهیزات امدادی ادارهی آتش نشانی نباشد.

به طور کلی، مسیرهای گریز از آتش، به جز در مورد ساختمان یک طبقه، در همه ساختمانهای دیگر، از سه منطقه تشکیل می شود که عبارتند از:

• همه نقاط منتهی به راه پله
• مسیر پایین رفتن از راه پله
• مسیر موجود از پای پله ها تا فضای آزاد و موجود در خارج ساختمان.

اساسأ، دو منطقه فیزیکی زیر، مرتبط است با مسیرهای گریز از آتش:

• منطقه ای که در آن، افراد در حال گریز از آتش، در معرض خطر احتمالی هستند (که منطقه حفاظت نشده نام دارد)
• مناطقی که در آنها، میزان خطر احتمال، به حداقل قابل قبول، رسیده باشد (که مناطق حفاظت شده، نامیده می شوند). ضرورت دارد مناطق حفاظت شده را با استفاده از دیوار یا پارتیشن مقاوم در برابر آتش، کاملا حفاظت کنیم.

لازم است در مناطق تاریک و مناطق مورد استفاده در هنگام شب، از نورپردازی لازم برای گریز در مواقع اضطراری، استفاده کنیم. خصوصیات ضروری این نورپردازی اضطراری، از قرار زیر است:

• به وضوح، نشان دادن مسیر گریز
• ایجاد نور در سراسر مسیرهای گریز
• معلوم کردن محل های به کار انداختن زنگ خطر و تجهیزات اطفای حریق.

تعیین مسیرهای مناسب برای گریز از آتش

عوامل تأثیرگذار در تعیین مسیر مناسب جهت گریز از آتش، بدین قرار است:

• خصوصیات افراد ساکن: یعنی تعداد و توانایی جسمی آنها
• کاربری های ساختمان: مسکونی، تجاری، تولیدی، تفریحی و جز اینها
• خصوصیات سازه های ساختمان
• مدت لازم برای تخلیه
• نحوه حرکت افراد ساکن.

ادامه مطالب زیر را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

• سرسرا (lobby) و راه پله ی حفاظت شده
• آسانسور و پله برقی
• عرض و ظرفیت مسیرهای گریز از آتش
• درهای ضد آتش و خروجی ساختمان
• نحوه عملکرد در صورت بروز آتش سوزی
• اطلاعیه هایی برای کارکنان و دیگران
• ارزیابی خطرات احتمالی آتش سوزی
• کاهش دادن منابع اشتعال، باالقوه سوخت، منابع اکسیژن
• ردیابی آتش و اعلام خطر آتش سوزی
• مسیرهای بی خطر برای گریز از آتش
• وسایل اطفای حریق
• تعمیرات و نگهداری و آزمایش تجهیزات مورد استفاده در هنگام آتش سوزی
• وارسی های روزانه جهت حصول اطمینان از ایمنی در برابر آتش سوزی
• فهرست بازبینی جهت وارسی آموزشی عملی و برنامه مواقع اضطراری
• نمونه هایی از ارزیابی خطرات احتمالی ناشی از آتش سوزی

حتما بخوانید:

⇐ ایمنی، حوادث و آتش سوزی

⇐ سامانه های تهویه, تخلیه و کنترل دود

⇐ سمینار آموزشی آتش نشانی و اطفاء حریق

⇐ آموزش اصول و مبانی آتش نشانی