ضرورت استفاده از دستگاه تنفسی در اطفای حریق گاز هیدروژن سولفید H₂S

ضرورت استفاده از دستگاه تنفسی در اطفای حریق گاز هیدروژن سولفید H₂S

تهیه و تنظیم: مهندس رحیم بن حسن

گاز هیدروژن سولفید (H₂S) بدلیل خاصیت بسیار سمی و بوی تند و شبیه به تخم مرغ گندیده یکی از خطرناکترین آلاینده ها در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی محسوب می شود. این گاز نه تنها در شرایط نشت خطرناک است بلکه حتی در شرایط آتش سوزی (احتراق) نیز تهدیدی جدی برای سلامت جان پرسنل به شمار می آید. لیکن متاسفانه برخی دیدگاه ها معتقدند که هنگام آتش سوزی گاز H₂S، نیاز به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی از جمله دستگاه تنفسی نیست؛ اما بررسی مستندات و استانداردهای بین المللی نشان میدهد، این نگرش کاملاً نادرست و خطرناک است این مقاله را بخوانید:

حریق گاز هیدروژن سولفید (H₂S) را باید هم از نظر ایمنی آتش نشانی و هم ایمنی شیمیایی، به شدت جدی گرفت زیرا این گاز علاوه بر قابلیت اشتعال بسیار سمی و کشنده است. بیرنگ است و بویی شبیه تخم مرغ گندیده دارد اما حس بویایی در مواجهه با آن، خیلی زود از کار می افتد و نباید به بو اعتماد کرد . سمیت آن بسیار بالا بوده و حتی غلظت های پایین می تواند باعث اختلال در سیستم تنفسی و عصبی شود در غلظت های بالا، بیهوشی سریع و مرگ در چند دقیقه رخ میدهد. این گاز سنگین تر از هواست و در نقاط پایین یا فضاهای بسته تجمع می یابد محدوده اشتعال آن در هوا حدود ۴٫۳ تا ۴۵٫۵ درصد حجمی و دمای خود اشتعالی آن حدود ۲۶۰ درجه سانتیگراد است. محصولات احتراق شامل دی اکسید گوگرد (SO₂) و بخار آب بوده که SO₂ نیز گازی تحریک کننده و سمی است.

H₂S معمولاً در صنایع نفت و گاز فاضلاب و حفاری چاه ها یافت می شود. نشتی یا شکست خطوط لوله و تجهیزات می تواند باعث تجمع گاز و تشکیل مخلوط قابل اشتعال شود و حتی یک جرقه کوچک، گرمای اصطکاک یا سطوح داغ می تواند آن را مشتعل کند. در صورت حریق دود حاصل شامل SO₂ و باقیمانده H₂S می تواند مسمومیت شدید ایجاد کند. به دلیل چگالی بالا، خطر انتشار به محیط های بسته و کانال ها وجود دارد و حتی پس از خاموشی شعله نیز، احتمال وجود گاز خام باقی می ماند.

اقدامات ایمنی شامل تخلیه فوری افراد به سمت بالادست باد، استفاده از دستگاه تنفسی مستقل (SCBA) برای نیروهای عملیاتی پرهیز از استفاده مستقیم آب بر محل نشت و بهره گیری از پودر خشک، فوم مقاوم به الکل یا CO₂ برای اطفا است در موارد نشتی بدون آتش سوزی باید از ایجاد جرقه جلوگیری و تجهیزات را خنک کرد. در بسیاری از شرایط اجازه دادن به سوختن کنترل شده گاز تا زمان قطع منبع ایمن تر از خاموش کردن آن است.

طبق مقررات OSHA حد مجاز تماس (PEL) با این گاز حداکثر ppm 20 و طبق NIOSH غلظت خطرناک برای سلامتی (100ppm (IDLH است. بر اساس استاندارد 704 NFPA، طبقه بندی H₂S بدین صورت است: سلامت: ۴ اشتعال پذیری: ۴ واکنش پذیری .

بدعت نادرست

با اینکه گاز هیدروژن سولفید (H₂S) بدليل خاصیت بسیار سمی یکی از خطرناکترین آلاینده ها در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی محسوب می شود و نه تنها در شرایط نشت خطرناک است بلکه حتی در شرایط آتش سوزی (احتراق) نیز تهدیدی جدی برای سلامت و جان پرسنل به شمار می آید، لیکن متاسفانه برخی دیدگاه ها معتقدند که هنگام آتش سوزی گاز H₂S نیاز به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی از جمله دستگاه تنفسی نیست که بررسی مستندات و استانداردهای بین المللی نشان میدهد، این نگرش کاملاً نادرست و خطرناک است.

ترکیبات حاصل از احتراق و خطرات محیطی

هنگام سوختن، این گاز عمدتاً به دی اکسید گوگرد (SO₂) و آب تبدیل می شود. دی اکسید گوگرد گازی سمی و محرک است که می تواند سبب التهاب و آسیب به سیستم تنفسی شود. علاوه بر این در فرآیند احتراق کامل نیز تمام H₂S نمی سوزد و احتمال وجود H₂S نسوخته در اطراف محل آتش سوزی وجود دارد. این موضوع باعث می شود محیط اطراف همچنان بسیار خطرناک و کشنده در وضعیت (IDLH (Immediate Danger to Life or Health باقی بماند.

الزامات حفاظت تنفسی مرور مستندات و استانداردها

راهنمای NIOSH برای گاز هیدروژن سولفید

مرکز جامع کنترل و پیشگیری بیماریهای آمریکا (NIOSH) در Pocket Guide to Chemical Hazards اعلام می کند:

“At concentrations that are IDLH (immediately dan- gerous to life or health), or where the concentration is unknown, a self-contained breathing apparatus (SCBA) must be worn.”

یعنی هر زمان که غلظت گاز H₂S در حدی باشد که جان و سلامتی را تهدید کند یا غلظت دقیق مشخص نباشد، باید از تجهیزات تنفسی مجهز به منبع هوای مستقل استفاده کرد.

استاندارد 1910.134 OSHA – حفاظت تنفسی

استاندارد OSHA در بخش 1910.134 که مربوط به حفاظت تنفسی است، در بندهای مهم خود تصریح می کند:

“Respirators provided only for escape from IDLH atmos- pheres shall be NIOSH-certified for escape from the atmosphere in which they will be used.”

“All oxygen-deficient atmospheres shall be considered IDLH.”

براساس این بندها محیط های دارای H₂S یا SO₂ ناشی از احتراق به عنوان محیط IDLH شناخته می شوند که نیاز به تجهیزات تنفسی تخصصی SCBA دارد.

استاندارد ACGIH در مورد TLVها

ACGIH که مرجع جهانی تنظیم حد آستانه مجاز تماس با مواد شیمیایی ،است درباره گاز H2S تأکید دارد:

“Exposure to H2S must be controlled below the TLV- STEL of 5 ppm. In any uncontrolled release, combus- tion, or unexpected emission, supplied-air respirators must be used.”

یعنی در هر شرایط انتشار ناخواسته یا احتراق گاز استفاده از دستگاه تنفسی با هوای تأمین شده الزامی است.

دستورالعمل 55 API صنعت نفت

در مستندات API که مرجع تخصصی در صنعت نفت است، این موضوع بیان شده:

“Where burning H2S or flaring sour gas is taking place, workers near the flare stack or the leak must wear SCBA because of the risk of exposure to unburned H2S or produced SO2 gas.”

یعنی در شرایطی که گاز H₂S در حال سوختن است یا در عملیات فلرینگ (سوزاندن گازهای ترش)، پوشیدن دستگاه تنفسی تأمین هوا، بدلیل احتمال تماس با گازهای سمی و کشنده الزامی است.

بحث و نتیجه گیری

بررسی جامع و علمی منابع معتبر نشان میدهد که دیدگاه سهل انگارانه ای که معتقد است هنگام آتش سوزی H₂S نیازی به استفاده از تجهیزات حفاظت تنفسی نیست فاقد پایه علمی و عملی است و می تواند پیامدهای جبران ناپذیر کشنده داشته باشد، بنابراین در تمام شرایطی که گاز H₂S نشت می کند یا در حال احتراق است رعایت کامل اصول ایمنی به خصوص استفاده از دستگاه تنفسی تأمین هوا (SCBA)، امری حیاتی و غیر قابل چشم پوشی است.

منابع:

1. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards: Hydrogen Sulfide
2. OSHA Respiratory Protection Standard, 29 CFR 1910.134
3. ACGIH TLVs and BEIs Book
4. API RP 55 – Recommended Practices for Oil and Gas Production

حتما بخوانید:

⇐ پاورپوینت خطرات سولفید هیدروژن و ایمنی آن

⇐ ایمنی گاز سولفید هیدروژن (H2S)

⇐ MSDS هیدروژن سولفید (Hydrogen Sulfide)