سوختگی با مواد شیمیایی و راههای درمان آن

سوختگی با مواد شیمیایی و راههای درمان آن

 فرمت: PDF    تعداد صفحات: 8

مواد شیمیایی می تواند اسیدی یا قلیایی باشد و به شکل هاي مختلف همچون مواد شوینده، پاک کننده و سفید کننده، مایع باتری اتومبیل، یا مواد آزمایشگاهی که در منازل و محل کار موجود است.

سوختگی با این مواد می تواند از نوع شدیدترین سوختگی ها باشد که تا عمق زیادی در بدن نفوذ میکند سوختگی های شیمیایی عمدتا در نتیجه اسید یا قلیا هستند.

• اولین اقدام در سوختگی شیمیایی خارج کردن عامل سوختگی است.ابتدا اگر ماده شیمیایی خشک است با برس زدن آن را باید از روي پوست برداشت و سپس ماده شیمیایی از روي سطح پوست شسته شود. براي اینکار باید آب خنک که به آرامی جریان دارد را بمدت 10 تا 20 دقیقه روی پوست ریخت. باید مراقب بود کاهش شدید دمای بدن(هیپوترمی) به دلیل استفاده از آب سرد ایجاد نشود. چشم دچار سوختگی هم فورا با آب شستشو داده شود. این اقدام اهمیت زیادی دارد.
• لباس یا جواهرات آلوده شده به ماده شیمیایی در آورده شوند.
• قسمت دچار سوختگی با یک پوشش خشک و استریل (در صورت در دسترس بودن) یا با یک پارچه تمیز بصورت شل بسته شود.
• اگر فرد، پس از شستشوي اولیه ناحیه دچار سوختگی، احساس افزایش سوزش دارد دوباره محل سوختگی با همان روش بالا شسته شود.
• استفاده از مسکن هاي ضد درد در صورت وجود درد. میتوان از یک مسکن معمولی استفاده کرد.این مسکن های ضد درد شامل آسپرین، ایبوپروفن (ادویل،ژلوفن) ،ناپروکسن و استامینوفن (تیلنول) هستند.مصرف آسپرین در کودکان و نوجوانان تا سن 21 سال در صورت ضرورت فقط طبق دستور پزشک صورت می گیرد. زیرا در این سنین خطر سندرم ري وجود دارد که بیماری خطرناکی است و بیشتر در کودکان مبتلا به آنفلولانزا یا آبله مرغان دیده می شود و معمولا کودک یا نوجوان مصرف کننده آسپرین باید با نظر پزشک واکسن آنفلولانزا دریافت کند.
• داروهایی مانند ، ایبوپروفن و ناپروکسن خطرات ایجاد ناراحتی گوارشی ،کلیوی، افزایش فشار خون و افزایش احتمال سکته دارند ودر بیماران با سابقه بیماری گوارشی ،کلیوی و فشار خون مصرف آنها باید با احتیاط و با نظر پزشک باشد. آسپرین در دوز پایین خطر قلبی عروقی و سکته قلبی و سکته مغزي را کم می کند اما خطر گوارشی دارد و در دوز بالا علاوه بر عوارض گوارشی، براي کلیه نیز ممکن است ضرر داشته باشد. آسپرین در کودک زیر 2 سال منع مصرف دارد.
• دریافت واکسن کزاز. سوختگی ها مستعد ابتلا به کزاز هستند. پیشنهاد شده که افراد هر 10 سال یکبار واکسن یادآوری کزاز را دریافت کنند. اگر بیش از 5 سال از دریافت واکسن کزاز گذشته باشد ،پزشک ممکن است تزریق واکسن را توصیه کند. سوختگی هاي خفیف شیمیایی معمولا بدون درمان اضافی بهبود می یابند.

در موارد زیر باید از اورژانس کمک گرفته شود.

• اگر فرد علائم شوك مانند بی حالی و غش، رنگ پریدگی یا کاهش عمق تنفس را نشان می دهد.
  ماده شیمیایی لایه اول پوست را سوزانده و علائم سوختگی درجه دوم دیده می شود که قطر آن بیش از 7,6 سانتی متر ( 76 میلی متر) است.ممکن است تعیین درجه سوختگی شیمیایی دشوار باشد و سوختگی عمقی بنحو فریبنده اي ،سطحی بنظر برسد.
• سوختگی شیمیایی در چشم،دستها، پاها،صورت،ناحیه کشاله ران و با سن یا ناحیه تناسلی وجود دارد یا بر روي یک مفصل اصلی قرار گرفته است.
• فرد دچار سوختگی درد شدیدي دارد که با مصرف مسکن های معمولی قابل کنترل نیست.

اقدامات اولیه

بعد از تماس با چنین موادي بلافاصله محل سوختگی را با آب زیاد حداقل به مدت 10 دقیقه شستشو دهید اقدامات درمانی همانند سوختگی معمولی انجام می شود. در صورت بالا بودن شدت ضایعات، مصدوم را به بیمارستان منتقل کنید. به هیچ وجه براي خنثی کردن ماده شیمیایی از ماده شیمیایی دیگري استفاده نکنید و صرفاً با آب زیاد محل را شستشو دهید شست و شو با آب سرد؛ اولین اقدام درمانی در ابتلا به سوختگی هاي شیمیایی
سوختگی های شیمیایی در اثر تماس مستقیم با مواد شیمیایی اسیدی یا قلیایی ایجاد و باعث آسیب غیر قابل برگشت پوست می شوند

تماس مستقیم پوست با موادی مانند جوهر نمک و آب ژاول باعث ملتهب شدن پوست می شود که به صورت قرمز شدن پوست و در موارد شدیدتر تاول زدن محل تماس و در نهایت نکروزه شدن و سیاه شدن آن نمود پیدا می کند به عنوان سریع ترین اقدام درمانی پس از سوختگی توصیه می شود
ترجیحا آب . شستشوي فوري محل سوختگی با آب شیر معمولی که پرفشار است، می تواند کمک کننده باشد
.ولرم متمایل به سرد در این موارد توصیه می شود چرا که آب گرم التهاب پوست را بیشتر می کند این شست و شو موجب می شود این آلودگی شیمیایی تا حدي از سطح پوست پاك شود. پس از این اقدام مراجعه به پزشک ضروري است. بهتر است از خود درمانی پرهیز و از داروهایی که پزشک بر حسب وضعیت و آسیب پوست تجویز می کند، استفاده شود.

مواد و پمادهایی که بیماران روي پوست آسیب دیده خود قرار می دهند ممکن است با مواد شیمیایی که روي پوست است واکنش نشان داده و باعث بدتر شدن ضایعه شود که در نهایت درمان را مشکل تر می کند بهتر است موقع استفاده از موادي مانند اسید سولفوریک، اسید سیتریک، هیدروکسید سدیم، هیدروکسید پتاسیم، جوهر نمک و آب ژاول حتما از دستکش استفاده کرد و از کار در محیط های بسته که تهویه ندارد خودداري نمود تا از نظر تنفسی هم مشکلی براي فرد ایجاد نشود مواد قلیایی به مراتب از مواد اسیدی خطرناک تر هستند

مواد اسیدی وقتی با پوست تماس پیدا می کنند باعث انعقاد پروتئین هاي پوست شده و یک سد ایجاد می کنند که مانع از نفوذ بیشترشان به پوست می شود مانند اسید سولفوریک یا اسید سیتریک و مواد شوینده اي نظیر آب ژاول، ولی مواد قلیایی مانند هیدروکسید سدیم و پتاسیم و مواد شوینده اي نظیر جوهر نمک این خاصیت را ندارند و در نتیجه منجر به آسیب بیشتری به پوست می شوند

درمان اولیه سوختگی حاصل از بلع مواد سوزاننده شیمیایی اسیدی یا قلیایی :

در صورت خوردن ماده شیمیایی هرچه سریعتر باید به اورژانس یا مرکز درمانی مراجعه شود.
درمان فوري شامل خوراندن ماده خنثی کننده براي جلوگیری از افزایش آسیب سوختگی شیمیایی است. برای اینکه این عمل موثر باشد باید در اولین ساعت سوختگی انجام شود. مواد قلیایی را می توان با سرکه رقیق شده یا آبلیموی رقیق شده یا آب پرتقال خنثی نمود. اسیدها را میتوان با استفاده از شیر،سفیده تخم مرغ یا آنتی اسید (سوسپانسیون آلومینیم ام جی) خنثی کرد. از جوش شیرین (بیکربنات سدیم) نباید استفاده کرد زیرا گاز کربنیک تولید می شود که می تواند خطر پرفوراسیون (سوراخ شدن ) را داشته باشد. نباید داروي استفراغ آور مصرف شود زیرا برگشت مواد سوزاننده از معده به مري سوختگی را تشدید می کند و اگر اسید یا قلیا قوي باشد حتی موجب پرفوراسیون می شود.

هر گونه شکی در مورد خطرات مواد شیمیایی باید از مراکز سم شناسی سوال شود. هنگام مراجعه به مراکز درمانی،بردن ظرف ماده شیمیایی یا توصیف دقیق آن براي درمان لازم است .

آسیب های شیمیایی چشم

آسیب های چشم ناشی از سوختگی با مواد شیمیایی

آسیب شیمیایی چشم یک وضعیت اورژانس است. آسیب میتواند ظرف 1 تا 5 دقیقه رخ دهد. البته بیشتر آسیبهاي شیمیایی چشم تنها سبب یک تخریب سطحی شده و با از دست دادن دید همراه نیستند. مواد شیمیایی سوزاننده (قلیایی) نظیر آمونیاک، لوله بازکنها، پودر ماشین ظرف شویی و گاز پاکن ها بیشترین آسیب را ایجاد می کنند.

علائم آسیب شیمیایی

علائم آسیب شیمیایی عبارتند از : احساس سوزش در چشم ،اشک ریزش شدید ، درد ، قرمزي چشم و سطح پلک. مدت علائم و آسیب به چشم به نوع ماده شیمیایی و مقداري که به چشم وارد شده بستگی دارد

پیشگیری

بهترین راه پیشگیری استفاده از عینکهای محافظ است. مهمترین نکته اي که باید در هنگام ورود مواد شیمیایی به چشم به خاطر سپرد شستشوي فراوان و مستمر با آب است

درمان

مهمترین درمان شستشوي چشم با آب فراوان در اسرع وقت است. قبل از مراجعه به پزشک و بلافاصله پس از بگیرید و با آب فراوان بشویید. بهتر است از آب سرد استفاده کنید این کار را حداقل 10 دقیقه به صورت مستمر ادامه دهید هر چند توصیه میشود شستشو را تا زمان مراجعه به چشم پزشک ادامه دهید. براي شستشو باید با دو انگشت یک دست پلکها را باز نگه دارید و صورت خود را بصورت کج زیر شیر آب بگیرید به طوری که چشم مبتلا پایین و چشم سالم بالا قرار گیرد و آب از روي قسمت بالایی بینی به روي چشم مبتلا بریزد. این وضعیت باعث میشود چشم سالم آلوده نشود.

در صورتی که هر دو چشم دچار آسیب شده باشند میتوان چشم ها را یکی در میان شستشو داد و یا صورت را بگونه ای زیر آب گرفت که هر دو چشم شستشو شوند. در صورتی که امکان گرفتن صورت زیر شیر آب وجود نداشته باشد میتواند از یک نفر دیگر کمک گرفت تا آب را روي چشم بریزد و بیمار پلک خود را باز نگه دارد.

حتی بعد از شستشو هم از مالیدن چشم خودداری کنید. پس از مراجعه به چشم پزشک، وي شستشو را با محلول نرمال سالین ادامه خواهد داد. معمولاً قبل از آن با استفاده از قطره بیحس کننده چشم بیحس می شود. چشم پزشک ممکن است پلکها را با وسیله مخصوصی باز نگه دارد.

نکته: پیش آگهی آسیب شیمیایی چشم متغیر بوده و به ماهیت و شدت تماس ماده شیمیایی با چشم بستگی دارد. ممکن است. بیشتر بیماران کاملا بهبود می یابند. البته عوارضی نظیر گلوکوم، آسیب قرنیه ، و خشکی چشم و در موارد خیلی شدید آسیب شیمیایی ممکن است با از دست رفتن بینایی یا حتی چشم همراه باشند در تماس با مواد شیمیایی اسیدي چه باید کرد

آب درمان اولیه

ضرورت توجه به مقوله پیشگیری بهتر از درمان از عمده ترین موضوعاتی است که جوامع مختلف نسبت به آن اهتمام ویژه داشته و البته هریک به نوعی اجرا کننده آن هستند .به همین منظور نکاتی را در خصوص تماس با مواد شیمیایی اسیدی به اطلاع می رسانیم.

شستشوي محل آسیب دیده از اسید ،بهترین اقدام اولیه اصابت مواد شیمیایی یا اسید یا قلیا با بافت پوست باعث آسیب به بافت ها و متلاشی شدن و برهم زدن شکل پوست می شود . یکی از انواع سوختگی های شیمیایی ،سوختگی با تیزاب یا اسید سولفوریک است و مکانیزم صدمه زنی هم مانند فرایند سوختگی می باشد .

در لحظه اول برخورد پوست با این ماده خطرناک حرارت و احساس سوزش ایجاد می شود و بهترین اقدام به محض چنین حادثه ایی شستشوي محل با آب فراوان است آن هم بدون توقف و حدود 30 دقیقه.

تماس دست با محل برخورد با اسید اشتباه است
مواد شیمیایی در اسرع وقت باید با آب شسته شوند.بعضی از اسیدها پودري هستند که این نوع را باید سریع با جریان باد (فوت کردن ) از محل اصابت دور نمود.ضمن اینکه در شستشوي ماده شیمیایی اسید سولفوریک با آب به هیچ عنوان نباید دست با محل درگیر تماس داشته باشد زیرا باعث عمیق تر شدن تحلیل پوست و تشدید ضایعه می گردد.
اسید سولفوریک ماده شیمیایی خورنده و واکنش دهنده است و در فهرست موادي که از نظر سلامت جسمانی داراي خطرات خاص هستند قرار دارد .
تحریک شدید و سوختگی پوست و چشم ها و ایجاد ضایعات چشمی و حتی نابینایی از عوارض جانبی حاد اسید سولفوریک است . بهترین راه براي حفاظت از سیستم تنفسی استفاده از ماسک می باشد اما به طور صحیح زیرا استفاده غلط از ماسک به نوبه خود می تواند منجر به صدمات جبران ناپذیری گردد. در محیط هایی که غلظت 1میلی گرم در متر مکعب بیشتر است استفاده از ماسک هایی که تمام صورت را می پوشاند توصیه / آلاینده از 0 می گردد.
همانطور که گفته شد به محض تماس اسید با بدن تا رسیدن به مرکز درمانی باید سریعا محل را با آب شست به سرعت لباسهاي آلوده به اسید از بدن فرد آسیب دیده خارج گردد باز هم شستشو با آب انجام و بلافاصله به پزشک مراجعه گردد. فرد از محل اصابت دور گردیده و چنانچه تنفس فرد قطع شد تنفس هاي کمکی شروع شود اگر عملکرد قلب نیز متوقف گردید مصدوم نیازمند احیای قلبی است.

سوختگی درجه 2 عمیق ناشی از اسید درمان قطعی ندارد چه باید کرد؟

سوختگی با اسید

1. مصدوم ممکن است کاملا ناآرام و مشوش باشد. او ممکن است به خاطر از دست رفتن بینایی، اصلا شما را نبیند و تصور کند که شما همان فرد آسیب رسان هستید، سعی کنید با عباراتی آرامش بخش و واضح به او اطمینان بدهید. به او اعلام کنید که قصد یار ياش را دارید و حتما به او بگویید که چه می خواهید بکنید.
2. در حد امکان عامل آسیب رسان را از بدن بیمار دور کنید. ممکن است در کارگاهها پودر فشرده قلیا روي بدن مصدوم ریخته باشد، در این صورت قبل از هر کاري باید پودر را از بدن مصدوم بزدایید.
3. آب و فقط آب!
4. خمیردندان، جوش شیرین، پانسمان کردن را فراموش کنید. آب را به بدن بیمار برسانید. نیازي نیست که شما در خارج بیمارستان از سرم شستشو استفاده کنید. آب معدنی، آبی که برای ریختن در رادیاتور حمل می کنید، می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
5. اگر دسترسی به جریان آب لوله کشی شیر دارید، جریان ملایم آب را روي سطح بدن بیمار برقرار کنید. در غیر آن صورت با همان ظرف آب خودتان جریانی ملایم و مداوم را برقرار کنید. بیمار باید حدود 30 دقیقه با این آب شستشو شود. لازم نیست که با دست روي محل دچار آسیب بکشید.
   همزمان به اورژانس اطلاع بدهید و تا پیش از آمدن آمبولانس، کار را متوقف نکنید. حتی اگر سوختگی به نظر خودتان و مصدوم جزئی باشد، همچنان به کارتان ادامه بدهید . در مورد سوختگی چشم، بهترین و ساده ترین نوع شستشو آن است که شخص، چشمش را در ظرف آبی بنهد و باز و بسته کند.
6. لباس و زیورآلات بیمار را از تنش خارج کنید: لباسهاي آغشته به مواد شیمیایی همه زحمات شما را به باد میدهند. شما از یک سو بیمار را شستشو می دهید و از سوی دیگر، اسید یا باز کم کم دوباره روي بدن بیمار نشت می کنند.

به یاد داشته باشید که مصدوم ممکن است همیشه آسیب خالص سوختگی شیمیایی نداشته باشد. مثلا ممکن است کسی راننده یک محموله مواد شیمیایی باشد و بعد از واژگونی هم دچار سوختگی شیمیایی شود و هم آسیب های دیگری مثل خونریزی، شکستگی، آسیب ستون مهره ها. یا ممکن است محفظه یک ماده شیمیایی در کارگاهی منفجر شود و کارگر مصدومیت های همراه دیگر هم داشته باشد.

همین اقدامات ساده بالا، بیشتر مواقع مهمتر از همه کارهای پیشرفت های هستند که در بیمارستانها ممکن است براي بیمار انجام شوند.
پانسمان، دبریدمان، تزریق مسکن، آنتی بیوتیک، واکسن کزار، ارزیابی حدت بینایی، ارزیابی نوع ماده سوزاننده، محاسبه وسعت سوختگی و میزان تجویز سرم، ارزیابی همولیز یا هموگلوبینوری و هایپو کلسمی و جراحی های ترمیمی را به پزشکان واگذار کنید.

چیز مهم واکنش منطقی، خونسردانه، سریع شما در لحظات و دقایق اولیه بروز حادثه است.

پیشگیری های فردی

اما مثل همیشه پیشگیری مهمتر از درمان است.

• مواد شیمیایی را از دسترس کودکان دور نگه دارید و در محل مناسب نگهداري کنید.
• مواد شیمیایی باید در جایی نگهداري شوند که تهویه مناسبی دارند.
• برچسب درست و واضح روي ظرف های مواد شیمیایی بزنید.
• تا جایی که ممکن است بی جهت از مواد شیمیایی استفاده نکنید. مثلا موردی که زیاد مشاهده میشود مخلوط کردن سفیدکننده و جرم زداها براي تمیز کردن سرویسها و حمام ها، آن هم بدون ماسک و با پنجره بسته است.
• از لباس و دستکش و عینک های محافظ چشم در هنگام استفاده از مواد شیمیایی استفاده کنید.

منابع مورد استفاده:

• Brunner.Suddarths Texthbook of medical-Surgical nursing.2009
• گردآوري کننده: خ –ابراهیمی فرد کارشناس پرستاري مهر 1393

حتما بخوانید:

⇐ سوختگی های ناشی از برق

⇐ داروهای مورد نیاز در محیط کار

⇐ اطفای حریق و خروج اضطراری

منبع: دانشجویان بهداشت حرفه ای