سنجش محیطی و بررسی بیولوژیکی

سنجش محیطی و بررسی بیولوژیکی

روش های سنجش محیطی میزان تماس

داشتن برخی اطلاعات در مورد روشهای سنجش میزان تماس با مواد خطرناک و آسیب زا در محیط های کار کاملا اساسی است تا تصمیم گیری شود که کدامیک از آنها در معاینات تندرستی و محافظتی دوره ای مورد نیاز بوده و میدان عمل ودوره تناوب آنها انتخاب گردد. گرچه چنین روش های اندازه گیری معمولا توسط کادر معاینات پزشکی در معاینات دوره ای تندرستی پیشگیرانه انجام نمیشود و آشنایی با آنها در این زمینه برای تمام کسانی که در معاینات شغلی فعالیت می کنند، کاملا ضروری است.

اهداف سنجش میزان تماس

هدف اصلی در سنجش تماس وجود دارد :

1. تعیین سطح تماس کارگران با عوامل آسیب زا
2. بررسی موارد نیاز به اندازه گیریهای کنترلی
3. اطمینان از کارآئی روشهای مورد استفاده کنترلی

تحقق یافتن این ۳ اصل بستگی زیادی به روشهای انتخابی جهت نمونه برداری و تجزیه دارد چرا که گاهی اوقات ناکامیهایی در این روش های به چشم می خورد که ناشی از عواملی، به عنوان مثال حساسیت ضعیف روش های تجزیه ای موجود می باشد.

روش های سنجش میزان تماس

سنجش خطرات موجود در محیط کار مشتمل بر

الف) تعیین سطوح عوامل آسیب زا در محیط کار

ب) تطبيق نتایج حاصله با محدوده های تماس اتخاذ شده .

ج) شامل اشکال مختلفی از اندازه گیری و تجزیه است:

1. اندازه گیری سطوح عوامل آسیب زا نظیر سر و صدا (noise) و تشعشع
2. اندازه گیری های عوامل محیطی نظیر درجه حرارت، رطوبت و جریانهای هوایی
3. اندازه گیری غلظت های ذرات آلوده کننده معلق در هوا (مثلا بخارات، گازها و ذرات ریز)
4. جمع آوری نمونه های هوا برای تجزیه های بعدی در آزمایشگاه (مثل اشکال ویژه ای از ذرات غبار و مواد شیمیایی). در تطبیق غلظت های اندازه گیری شده با محدوده های تماس تعیین شده بایستی به این نکته توجه داشت که تنها تعداد مشخصی از این محدوده های تماس برپایه اطلاعات معتبر می باشد. اکثر این محدوده ها تثبیت شده و قطعی نبوده و مرتبا با اطلاعات جدید که حاصل می شود، تغییر می یابند.

مراحل سنجش میزان تماس

اولین اقدام، تعیین هویت عوامل آسیب زا با مشاهده دقیق مراحل کاری ، ماشینی ، مواد خام مورد استفاده، فرآورده های جانبی، عوامل بالقوه آسیب زا، روش های کار و… می باشد. اقدام بعدی طراحی روشهای نمونه برداری، تقدم دادن به مهمترین عوامل آسیب زا در مورد میزان سمیت یا توانایی آن عامل در ایجاد صدمات بدنی ، احتمال تماس و تعداد کارگرانی که در معرض هستند) و اخذ نمونه های مربوطه است. در کارخانجاتی که تولید بطور مداوم صورت می گیرد، تغییر سطح عوامل آسیب زا در طول شیفت های کاری کمتر است. در مقایسه با صنایعی که بخش ها، چرخشی، تناوبی یا نامنظم است و یا وقتی که برنامه های تولیدی متغیر است، کمتر می باشد. در مورد اخیر، غلظت های تماس و مدت های زمانی تماس کارگران با عوامل آسیب زا، ذرات آلوده کننده معلق در هوا متغیر است زیرا، برای مثال پیدایش تغییر در شرایط آب و هوایی و یا تغییرات حاصله در مراحل کار وجود دارند. این عوامل در روشهای اندازه گیری طراحی شده مورد توجه و محاسبه قرار گرفته و در تکنیک هایی که برای نمونه برداری و تجزیه، انتخاب مکان و زمان و مدت نمونه برداری و تعداد دفعات اندازه گیری یا نمونه برداری بکار می روند، مدنظر می باشند.

ملاحظات بالا به عنوان ارزیابی الاینده های معلق در هوا اطلاق می شوند. برای عوامل فیزیکی، میزان تمام اقدامات مشابهی در ارزیابی نمونه های تماس دنبال شده و بایستی اختلاف بین 2 نوع ارزیابی میزان تماس (عوامل شیمیایی و فیزیکی مورد توجه واقع شود مکان نمونه برداری بستگی به نوع عامل خواهد داشت. اگر کارگران مورد سنجش واقع می شوند، نمونه ها بایستی در محدوده تنفسی آنان گرفته شود (منطقه تعریف شده که شامل محدوده جلو به شمال 30 سانتی متر از فضای اطراف سرکارگر) می باشد. اگر هدف از اندازه گیری، تعیین محل و ارزیابی منابع آلودگی و یا تعیین کارآیی روشهای کنترل است ، نمونه هایی از تمام مناطق محیط کار بویژه از محل های مناسب گرفته می شود (نمونه برداری میدانی ).

نمونه برداری انفرادی یا شخصی

نمونه برداری فردی

یک روش انتخابی برای ارزیابی تماس های فردی است در این روش، وسيله نمونه برداری روی کارگر نصب می شود. این وسیله معمولا شامل یک پمپ است که روی جيب با کمربند کارگر قلاب می شود و انتهای وسیله نمونه برداری شامل یک وسیله جمع کننده است (مثلا تیوب جاذب یا فیلتر) که روی لباس کارگر سنجاق می شود .اخیر نمونه گیری غیر فعال یا طراحی شده اند و بطور گسترده ای در برخی کشورها مورد استفاده قرار گرفته است این نمونه گیرها شامل یک لوله جمع کننده است که اجازه میدهد گاز یا بخارات سمی در آن منتشر شوند در مواقعی که نمونه برداری انفرادی میسر نباشد، این امکان هنوز وجود دارد که با استفاده از مقادیر تقریبی، تمام کارگران با جمع آوری نمونه های میدانی در محدوده تنفسی کارگر، این مقدار اندازه گیری شود.

در مواردی که کارگر در نقاط مختلف و در زمان های متناوب کار می کند، عمل نمونه برداری بایستی در مواضع مختلف انجام شده و نمونه گیر متصل به کارگر در محدوده تنفسی او حمل شود. در شرایط باز (مزارع و….) این کار بسیار مشکل است. معمولا در محیط های کاری مخلوطی از عوامل آسیب زا وجود دارند. پس از اینکه تک تک این عوامل شناسایی شدند، اهمیت سنی آنها در آسیب رسانی ، همان طوری که شدت آسیب توام آنها ارزیابی می شود، معلوم می گردد. برای ارزیابی تماس با آئروسل ها (یعنی ذرات ریز معلق در هوا) لازم است که میزان انتشار و توزیع ذرات براساس آنها تعیین شود بویژه در مورد ذرات کوچکتر از 5 میکرومتر (بخش ها و اجزاء قابل استنشاق ).

در تداخل همزمان چندین عامل تماسی ، نحوه عمل این فاکتورها بایستی بررسی گردد. گرچه نحوه تداخل عمل این عوامل با یکدیگر بسیار پیچیده است؛ ولی چندفرضیه خلاصه شده مورد قبول واقع شده است. اگر تأثيرات عوامل آسیب زای مختلف به عنوان یک کمیت قابل جمع در نظر گرفته شود، مجموع غلظت ها (Cn) هر یک از مواد، سنجش بر محدوده نمایش هرکدام (Tn) نبایستی از 1 تجاوز نماید:

فرمول محاسبه غلظت الاینده های مجاز

این حالت در مورد خاصی از تماس، برای مثال ترکیبی از حلال های آلی که دارای تأثیرات تخدیری هستند، می تواند مورد استفاده واقع شود. وقتی تأثیرات اصلی حاصل از ترکیبات آسیب رسان مختلف به عنوان کمیت قابل جمع نباشند ولی مستقل باشند، میزان تماس با مقایسه غلظت های واقعی هر یک با محدوده تماس هر کدام از آنها انجام می شود:

غلظت هر آیلاینده کمتر از یک

این وضعیت برای مثال در این مورد بکار می رود که ذرات غبار و مونواکسیدکربن بطور همزمان با هم وجود داشته باشند. سایر تداخل اثرها نیز امکان دارد اما بطور کلی بایستی اذعان نمود که بیماری ناشی از یک عامل گاهی اوقات پایداری کمتری نسبت به سایر عوامل آسیب رسان و مضر دارد.

زمان نمونه برداری

این زمان بستگی به نوع و روش کاری خواهد داشت. عوامل زیر در تصمیم گیری برای زمان نمونه برداری بایستی مورد توجه واقع شوند:

الف) نوع روش های تولید

ب) وجود بخش های تناوبی (مثلا تعمیرات ، بازسازی)

ج) تعییرات موجود در شرایط آب و هوایی (مثلا درجه حرارت ، جریان های هوایی

د) تمرکز وانتقال کارگران

و) روش معمول کاری در تماس با عواملی که تأثیرات آنها مزمن است و یا جمع شونده است (مثلا غبار سیلیس ، سرب و …) نمونه برداری طولانی مدت (چندین ساعت یا در تمام شیفت کار) مورد نیاز است.

وقتی کار زیاد با مواد باعث بروز مسمومیت حاد میشود، نمونه برداری بایستی طوری طراحی شود که پیک یا حداکثر غلظت موجود را تعیین نماید. نمونه برداری کوتاه مدت استفاده از ابزار قرائت مستقیم اگر امکان داشته باشد) برای این منظور توصیه می شود مدت زمان نمونه برداری نیز بستگی به حداقل مقدار ماده مورد نظر که برای روش تجزیه لازم است خواهد داشت. نتایج حاصله از اندازه گیری های تکرار شده ، نه تنها در نتیجه نوسانات موجود در غلظت های محیطی آلوده کننده ها، بلکه در نتیجه جمع آوری ناقص وتجزیه نمونه ها با یکدیگر تفاوت خواهند داشت. در صورت بروز اختلافات زیاد بین مقادیر اندازه گیری های تکراری، به تعداد زیادی نمونه جهت محاسبه غلظت میانگین صحیح نیاز می باشد. بایستی به این نکته توجه داشت که درستی ودقت ارزیابی محیطی درارتباط با رعایت اصول و اهداف ارزیابی است در محیط های کاری که غلظت های مورد نظر در 10 بار اندازه گیری متناسب با محدوده های تماس بوده اند، نیازی به صرف دقت بسیار زیاد جهت اندازه گیری و متولوژی بسیار دقیق و اندازه گیری های تکمیلی ندارد.

حتی اگر غلظت واقعی همراه با مقداری خطا تخمین زده شده باشد، استنتاج عملی مقادیر بدست آمده هنوز مورد نیاز است. در هر حال با وجودی امروز عوامل آسیب زا بهتر کنترل شده و در محیط های کار ، محلهای خاصی در نظر گرفته شده که غلظت ها کمتر بوده یا غیرقابل اندازه گیری هستند، تجهیزات بسیار دقیق، روش های با حساسیت بالا و روش های آماری بیشتر و بیشتر مورد نیاز هستند. اکثر کشورها دارای محدوده های تماسی تثبیت شده ای هستند که بر اساس غلظت های میانگین (زمانی / وزنی) است (یعنی میانگین غلظت در طی 5 دوره 8 ساعته کاری در یک هفته) و بالاخره اینکه برای تماس های شدید، محدوده های تماسی کوتاه مدت (معمولا 15 دقیقه) در نظر گرفته شده است.

مقررات نمونه برداری که در تطبیق دادن غلظت های واقعی با محدوده های تماس کمک کننده هستند، در تعاریف محدوده ها مورد توجه واقع شوند. در نظر داشتن انتقال و جابجایی کارگران از جایی به جایی و تماس های احتمالی پیش بینی نشده شامل مواردی که در بیرون از محل کار اتفاق می افتند، حائز اهمیت است اگر امکان داشته باشد بایستی ارزیابی محیطی یا سنجش های بیولوژیکی تکمیل گردد بویژه اگر ثابت شده باشد که عوامل مورد نظر از راه هایی غيراز تنفس وارد بدن می شوند، نظیر راه های بلع یا جذب پوستی مورد نظر یک عامل مهم در سنجش بیولوژیکی است داشتن اطلاعاتی در مورد مسیرهای متابولیکی، عامل خطرناک در انتخاب ماده حد واسط مناسب جهت آزمایشات بیولوژیکی مفید می باشد. برای مثال مواد شیمیایی خاص یا متابولیت های آنها در ادرار بسیار راحتتر از خون آزمایش می شوند.

حتما بخوانید:

⇐ نمونه برداری فردی و محیطی با پمپ و فیلتر غشایی PVC

⇐ راهبردهای نمونه برداری در بهداشت صنعتی

⇐ روش ها و تجهیزات نمونه برداری آلاینده های شیمیایی هوای محیط کار

⇐ کاربرد فیلترهای بیولوژیکی در تصفیه گازها (بیوفیلتراسیون)