روش های کیفی ارزیابی ریسک
روش های کیفی ارزیابی ریسک
روش های کیفی ارزیابی ریسک
فرمت: Pdf تعداد صفحات: 42
فهرست:
- روش Checklist
- روش What-If + نمونه
- روش PHL + نمونه
- روش SSHA) Subsystem Hazard Analysis wigs)
- روش O&SHA) Operating and Support Hazard Analysis wigs)
- روش (System Hazard Analysis (SHA
- روش HHA) Health Hazard Assessment)
- روش HAZOP + نمونه
در روش کیفی ارزیابی ریسک، تلاش بر این است که از یک نگرش کیفی برای برآورد پیامد، تکرارپذیری حوادث و در نهایت ارزیابی ریسک آنها استفاده شود که از این رویکرد تحت عنوان «ارزیابی کیفی ریسک» نام برده می شود. همانطور که از نام این دسته از روش ها مشخص است، معیار تصمیم گیری در خصوص سطح احتمال و شدت، بر مبنای بازه های تعیین شده در جداول مخصوص است که در هر سازمان بطور جداگانه قابل تدوین است. در این روش از ابزار سودمندی به عنوان ماتریس ریسک در راستای ارزیابی نتایج استفاده می شود. با توجه به نوع فعالیتهای سازمان و درجه مخاطرات و حساسیت های موجود، ماتریس های مورد نظر می تواند ۳ تایی و بیشتر باشد. در ادامه ریسک کیفی را تعیین نمود. در این ماتریس با توجه به تکرارپذیری و شدت پیامد هر حادثه (سناریو)، یک خانه در ماتریس مدنظر به آن سناریو اختصاص می یابد که موقعیت این خانه سطح ریسک کیفی حادثه تحت بررسی را برآورد می کند.
در نهایت با توجه به پیامد و تکرارپذیری کیفی در نظر گرفته شده می توان نسبت به تعیین سطح ریسک اقدام نموده و با دقت به تعریف در نظر گرفته شده برای این سطح ریسک وضیعت جاری را ارزیابی کرد (تعریف سطح ریسک، متناسب با مرجع مورد استفاده متفاوت است).
یکی از بهترین ماتریس های ریسک توسط شرکت DNV به صنعت ارائه شده است (شکل 1). این ماتریس از یک سطر و یک ستون اصلی تشکیل شده است. ستون اصلی ماتریس ریسک، میزان تکرارپذیری سناریوی حوادث رو تعیین می کند و سطر اصلی آن مشخص کننده شدت آن حادثه می باشد. با توجه به میزان تکرارپذیری حوادث، سناریوها به پنج کلاس مختلف تقسیم می شوند. به طوری که از سناریوهایی که مکررا اتفاق می افتند شروع شده و به آنهایی که بسیار به ندرت رخ می دهند، ختم می شوند. شدت هر سناریو نیز براساس میزان اثرات نامطلوب بر پرسنل به شش کلاس از (K1 تا K6) طبقه بندی می گردد. به این ترتیب با تعیین این دو مشخصه یک خانه از ماتریس ریسک به هر سناریو تعلق می گیرد. با آگاهی از میزان تکرارپذیری و تعداد تلفات ناشی از رخ دادن سناریوی مورد ارزیابی می توان با استفاده از ماتریس ریسک مکان و موقیعت آن را مشخص نمود.
شكل 1: ماتریس ارائه شده توسط شرکت DNV
در این روش ماتریس ریسک، به سه قسمت اصلی تقسیم می شود. قسمتی که با رنگ تیره و سایه مشبک مشخص شده است. بخش ریسک بالا نام دارد. هر سناریویی که در این بخش قرار بگیرد، خطرناک بوده و باید به عنوان یک وضعیت اضطراری و مهم برای کاهش ریسک آن اقدام صورت گیرد. خانه های با رنگ زرد و بدون سایه وسط ماتریس بخش ریسک متوسط می باشند و در صورتی که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد باید برای کاهش آن ریسک اقدام نمود. خانه های با رنگ سبز و هاشور پایین ماتریس بخش ریسک پایین می باشد و نشان دهنده ی ریسک قابل قبول در آن سناریو است. در ادامه به معرفی برخی از روش های کیفی ارزیابی ریسک می پردازیم:
روش Checklist
چک لیست های راهنما، روش سودمندی برای حصول اطمینان از شناسایی و ارزیابی کلیه خطرات سلامت، ایمنی و محیط زیست می باشند، هر چند استفاده از این چک لیست ها نباید موجب محدود شدن دامنه هرگونه بازنگری شود. چک لیست ها معمولا از استانداردها و تجارب عملیاتی استخراج می شوند. در نتیجه بر حوزه هایی که پتانسیل اشتباه زیاد است یا مواردی که در گذشته دچار مشکل شده است، تمرکز دارند. چک لیست ها توسط نیروهای مجرب آشنا به طراحی و عملکردها و رویه ها و استانداردهای سازمانی تهیه میشوند. چک لیست ها به طور منظم و به منظور لحاظ کردن تجربیات جدید شامل نتایج بررسی حوادث یا رویدادها، بازنگری و به روزآوری شده و ممکن است بسته به کاربرد مورد نظر کلی یا جزئی باشد.
بعنوان مثال جدول 1 یکی از چک لیست های مورد استفاده در شناسایی مخاطرات محیط کار است. البته چک لیست مورد استفاده برای شناسایی مخاطرات باید متناسب با نوع فعالیت سازمان باشد تا بتواند با صرف کمترین زمان و هزینه به هدف خود دست یابد. در مرحله اول چک لیست زیر در قالب سوالات کلی طرح گردیده و در مرحله بعد همین سوالات در قالب سوالاتی با پاسخ بله اخیر تدوین می گردد تا تعداد سوالات بدون کاربرد به حداقل خود برسد. سوالات با پاسخ بله خیر باید به گونه ای طرح شوند که پاسخ مطلوب (وضعیت ایمن) همواره «بله» باشد.
جدول 1: برخی از سوالات برای اجرای مرحله اولیه Checklist
عنوان فعالیت | |
محل انجام کار | |
روش انجام کار: |
الف) خطراتی در توسط مواد در طول فرآیند ایجاد می شود.
ریسک پس از استفاده از ابزارهای کنترلی کم / متوسط / زیاد |
ابزارهای کنترلی پیشنهادی | ریسک فعلی
کم / متوسط / زیاد |
خطرات و نام موادی که خطرات را ایجاد می کنند |
ارزیابی ریسک باید بر اساس مبنا و معیار تعیین شده توسط سازمان باشد. در صورتی که ابزارهای کنترلی، ریسک را تا حد پایین کاهش دهند، ارزیابی ریسک تمام شده، و اگر همچنان ریسک بالا یا متوسط باشد لیست های زیر باید تکمیل گردد.
ب) افراد چگونه در معرض تماس با مواد هستند؟
خوردن |
تنفس | چشم | جذب پوستی |
پوست |
پ) ابزارهای کنترلی مهندسی
کنترل های مهندسی که برای انجام کار مورد نیاز است در این جدول درج می گردد.
ت) لوازم حفاظت فردی
لوازم حفاظت فردی که برای انجام کار مورد نیاز است از قبیل کفش ایمنی، دستکش ایمنی، حفاظ صورت و … در این جدول درج می گردد.
ث) پایش سلامتی افراد
آیا پایش های دوره ای سلامتی برای انجام کار مورد نیاز است؟ |
بله | خیر |
آیا پایش بیولوژیکی علاوه بر پایش سلامتی دوره های مورد نیاز است؟ | بله |
خیر |
ج) آموزش
آموزش هایی که قبل و حین کار باید برای کارکنان به منظور انجام صحیح کار برگزار گردد در این جدول درج می گردد.
چ) نظارت
چه سیستم / سیستم های نظارتی برای انجام بی خطر کار مورد نیاز است؟
ح) ویژگی های اولیه کارکنان
کارکنانی که بری انجام کار تعیین و انتخاب می شوند باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟
خ) روش های واکنش در شرایط اضطراری
همانطور که از ماهیت روش مشخص است، قدرت روش چک لیست به جامعیت تدوین و سهولت تکمیل آن است. هر خطری که در چک لیست بدان اشاره نشده باشد، قطعا در مراحل ارزیابی ریسک مد نظر قرار نخواهد گرفت.
روش What-If
در تاریخ دوم اکتبر سال ۱۹۹۸، یک آنالیز خطر «What-if?» روی ابزار سی وی دی ABC جهت تعیین پتانسیل انحراف طراحی سیستم که می تواند سبب افزایش ریسک خطر شود، انجام شد. این روش آنالیز خطر توسط انجمن مهندسی شیمی امریکا (AICHE) در راهنمای پروسه ی ارزیابی خطر مورد بحث قرار گرفته است. در این آنالیز، در مورد طراحی یا قصد انجام عملیات سیستم بحث شده است و سوالات (که عموما با «چه می شود اگر؟» شروع می شدند) درباره ی انحرافات احتمالی از هدف طراحی پرسیده شده، و عواقب بالقوه هر کدام از انحرافات مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته اند. البته ساختار سوالات مطرح شده است با توجه به سلایق فردی مطالعه کنندگان متفاوت باشد.
تکنیک آنالیز What if روشی برای آنالیز خطراتی است که به طور مستقیم از اسمشان مشخص هستند. در استفاده از آنالیز What if، تیم یک سوال در قالب What if مطرح می کند. برای مثال «چه می شود اگر آب سرد کننده ی محفظه متوقف شود؟». سپس تیم شروع به تعیین کردن خروجی این سوال خواهند شد (با فرض اینکه هیچ محافظی وجود نداشته باشد). در مورد این نمونه سوالات خروجی می تواند بیش از حد داغ شدن محفظه، سوختن المنت، فرآیند بد و غیره باشد. از این به بعد تیم به تعیین این شرایط می پردازند که سیستم ها و محافظ هایی برای جلوگیری از این حوادث موجود باشند. دوباره با در نظر گرفتن این نمونه سوال، محافظ می تواند این کار را انجام دهد، «جریان آب خنک کننده زمانی که به زیر XX برسد فرآیند را متوقف می کند» یا «قفل امنیتی دمای بیش از حد زمانی که دما به XX درجه سلیسیوس برسد منبع حرارتی محفظه را خاموش می کند». همانطور که می توان دید، این تکنیک تمرین خیلی کمی را می طلبد و می تواند به صورت رسمی یا غیر رسمی توسط گروه های کوچک یا بزرگ انجام شود.
گردآوری تیم
همان قدر که تکنیک آنالیز خطر مهم است، تیم آنالیز کننده نیز به همان مقدار اهمیت دارد. در روش What if، تیم باید با تجهیزات و سیستم های آن آشنا باشند. چون این روش بر اساس سوالات مطرح شده توسط تیم است و تاثیر آنالیز به کیفیت سوالات مطرح شده توسط تیم بستگی دارد. تیم باید خطرات اصلی دستگاه ها را بداند، مثل خطرات محتمل و تاثیر شناسایی تک خطاهایی که می تواند به یک ریسک خطر منجر شوند.
چون جامعیت و کیفیت آنالیز خطر بسیار به تیم بستگی دارد، گردآوری تیم با تجربه ها و زمینه های کاری مختلف می تواند بسیار تعیین کننده باشد. همچنین تمام قواعد بحرانی باید ارائه شوند. برخی از تمرین های تکنیکی که باید ارائه شود شامل این موارد است: مهندسی برق، مهندسی شیمی یا فرآیند و مهندسی مکانیک یا سازه. مهندسی تاسیسات نباید نادیده گرفته شود. اغلب، تیم های طراحی درک کمی از اینکه چه اتفاقی بعد از نصب می افتد دارند.
انتخاب تسهیل کننده
تسهیل کننده می تواند خروجی آنالیز خطر را دیکته کند. یک تسهیل کننده که سازماندهی نداند، نمی تواند گروه را در مسیر نگه دارد یا نمی تواند تیم را به یک پایان موفقیت آمیز برساند. یک تسهیل کننده باید مکانیزم تکنیک آنالیز خطر انتخاب شده و همچنین تیم را بشناسد. تسهیل کننده باید اجازه همکاری را به شرکت کنندگان داده، و زمانی که نیاز است بتواند شرکت کننده را از تیم خارج کرده و در مجموع یک مربی خوب باشد. در هر حالت، انتخاب صحیح تسهیل کننده کلید موفقیت آنالیز است.
ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید:
ورود یا ثبـــت نــــام + فعال کردن اکانت VIP
مزایای اشتراک ویژه : دسترسی به آرشیو هزاران مقالات تخصصی، درخواست مقالات فارسی و انگلیسی، مشاوره رایگان، تخفیف ویژه محصولات سایت و ...
حتما بخوانید:
⇐ جایگاه و مقدمات شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک
⇐ تکنیک های ارزیابی ریسک دکتر مهدی پروینی
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)