راهنمای تشخیص مسئولیت در حوادث

راهنمای تشخیص مسئولیت در حوادث

گردآوری و تدوین: عیلرضا حاجی حسینی

 فرمت:PDF    تعداد صفحات: 10

مقدمه

مسئولیت به معنای ضمانت و تعهد است. مسئولیت چیزی یا کسی بودن، یعنی به گردن او، در عهده او، در ضمان و پایبندی او بودن است . بنابراین هر گاه انسان متعهد به انجام کاری می شود در حقیقت مسئولیت انجام آن کار را پذیرفته است.

مسئولیت از جمله مفاهیمی است که همواره درباره انسان گفته می شود، به محض این که از انسان و رفتارش سخن گفته می شود این مفهوم نیز برجسته می گردد. هر فردی که در محیط خویش، ناگزیر به نحوی با این مفهوم سر و کار دارد. گاه نسبت به خودش، نسبت به خانواده اش و زمانی به جامعه و در همه احوال مسئول رفتار خود می باشد. انسان حتی نسبت به حیوانات و محیط زیست نیز مسئول است. بی توجهی به این مفهوم به گونه ای انسان را دچار خودخواهی کرده و پیوند خویش را در رابطه با عناصر و عواملی که به نحوی در سرنوشتش مؤثرند سست می نماید. مسئولیت پذیری افراد، امروزه به عنوان یک کلید واژه مهم در رشته های علوم انسانی از جمله علوم دینی، مدیریت ، روان شناسی ، جامعه شناسی ، علوم سیاسی و … به کار رفته و هر یک از جنبه ای خاص بدان می پردازند.

هر فردی از منظرهای مختلف تکالیفی بر دوش خود دارد و یا به تعبیر دیگر مسئولیتی بر عهده او است. از آنجا که انسان در ارتباط با سطوح مختلف از جمله ارتباط با خالق خویش، ارتباطات اجتماعی و ارتباط محیط زیستی است، نوع مسئولیتش نیز متفاوت است. در این گفتار مسئولیت انسان در مقابل جامعه از منظر حقوقی مورد بررسی قرار می گیرد:

انواع مسئولیت

مسئولیت از مصدر سؤال گرفته شده و سؤال به معنی پرسیدن، درخواست کردن و بازخواست کردن است که از این سه معنی، معنی سوم (بازخواست کردن) بیشتر به گفتار ما ارتباط دارد.

در یک تقسیم بندی کلی دو نوع مسئولیت وجود دارد :

1- مسئولیت اخلاقی ۲- مسئولیت حقوقی

1- مسئولیت اخلاقی و قلمرو آن

مسئولیت اخلاقی، از جمله مفاهیم مهمی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان اخلاق قرار گرفته است. برای اصطلاح «مسئولیت اخلاقی»، تعاریف گوناگونی ارائه شده است؛ مانند «قابلیت مدح و ذم اجتماعی» یا در معرض مجازات بودن» با مسئولیت در برابر خداوند که نتیجه آن مجازات و کیفر اخروی است». تعاریف فوق؛ تعریف حقیقت مسئولیت اخلاقی نیست، بلکه به نوعی، بیان لوازم و پیامدهای مسئولیت اخلاقی است که در تعریف مسئولیت اخلاقی گنجانده شده است. تعریف مسئولیت اخلاقی و تفکیک آن از سایر مسئولیت های انسان، با توجه به منشأ و هدف مسئولیت اخلاقی، امکان پذیر است؛ زیرا مسئولیت اخلاقی مانند هر مسئولیتی، مبتنی بر وظایف اخلاقی است؛ چون این وظیفه است که مسئولیت را با خود می آورد.

در اخلاق نیز مسئولیت با وظایف اخلاقی مرتبط است؛ یعنی مسئولیت به معنای مورد بازخواست قرار دادن شخص در موارد وظایف اخلاقی است. شخص در مقابل وظایف اخلاقی ای که بر عهده او است مواجه با سؤال و بازخواست است، اگر وظایف خود را به درستی انجام دهد مستحق مدح است و گرنه مستوجب مذمت و نکوهش. روشن است که مستوجب مدح و ذم بودن از پیامدهای مسئول بودن او است.

نتیجه آن که: مسئولیت در جایی معقول است که مسئوله نسبت به امر مورد سؤال، وظیفه و تکلیفی داشته باشد. به همین جهت، مفهوم مسئولیت در قبال انجام با ترک وظیفه مطرح می گردد پس می توان گفت: مسئولیت اخلاقی، تعهدی است در برابر وظایف اخلاقی.

مکاتب اخلاقی غیر دینی حوزه های اخلاقی را به سه دسته «فردی، اجتماعی و زیست محیطی تقسیم می کنند. در نتیجه تکالیف و وظایف اخلاقی به سه دسته تکالیف اخلاقی در رابطه با خود، تکالیف اخلاقی در رابطه با دیگران و تکالیف اخلاقی در مواجهه با محیط زیست تقسیم می شوند. از آنجا که مسئولیت اخلاقی با وظیفه اخلاقی همنشین است، قلمرو مسئولیت اخلاقی نیز به سه دسته مسئولیت در برابر خود، مسئولیت در برابر دیگران و مسئولیت در قبال محیط زیست، وسعت می یابد.

اما در اخلاق دینی و با حضور ایمان و شرع، تکالیف اخلاقی فرد از سه حوزه دیگر فراتر رفته و فرد علاوه بر وظایف اخلاقی در برابر سه حوزه پیشین؛ در برابر خداوند نیز دارای تکالیف اخلاقی می شود. از اینجا است که بین مسئولیت اخلاقی و شرعی ارتباط تنگاتنگ ایجاد می شود؛ چرا که خدای متعال هر گونه مسئولیت انسان در برابر خالقش را در قالب شریعت قرار داده است.

٢- مسئولیت حقوقی (قانونی) و انواع آن

از مسئولیت حقوقی تحت عنوان مسئولیت قانونی نیز نامبرده می شود. مسئولیت قانونی می تواند به دو شکل قرداردی یا عهدی و خارج از قراردار با عهدی نیز تعریف شود. مسئولیت قراردادی (ضمان عهدی) عبارت از تعهدی است که در نتیجه تخلف از قرارداد خصوصی معتبر برای اشخاص ایجاد می شود، بر عکس مسئولیت (ضمان) قهری هنگامی مصداق می یابد که بر اثر نقض تکلیف و وظیفه قانونی، زبانی به کسی برسد. در این جا هیچ پیمانی در بین نیست و ریشه این مسئولیت، تخلف از تکلیف قانونی است که در آن مورد وجود دارد.

نظریه های مختلفی در مورد مسئولیت قانونی وجود دارند اما وجه مشترک همه آنها در این است که ابتدا باید شرایطی در مورد یک فرد (اعم از فرد حقیقی یا حقوقی) اثبات شود تا بتوان او را به صورت قانونی مسئول دانست. مثلا نظریه «اهمال» چنین می گوید که برای این که کسی بابت اهمال کاری مسئولیت قانونی پیدا کند باید ثابت شود که وی (1) وظیفه ای بر عهده داشته، (۲) آن را انجام نداده، (۳) انجام ندادنش باعث خسارت به کسی دیگر شده، و (4) این خسارت قابل جبران است. این نظریه بیشترین کاربرد را در تعيین مسئولیت های مرتبط با ایمنی و بهداشت کار در کارگاه ها دارد.

حتما بخوانید:

⇐ مسئولیت حقوقی و کیفری حوادث ناشی از کار

⇐ حوادث ناشی از کار (پیامدها و مسئولیتها)

⇐  شاخص های تعیین تقصیر در حوادث ناشی از کار

⇐ رهبری و مهندسی عوامل انسانی در فرماندهی حوادث