حوادث صنعت نفت؛ علل و راهکارها

حوادث صنعت نفت؛ علل و راهکارها

فرمت: PDF  تعداد صفحات: 10

نویسنده: شهرام احمدی – معاون ایمنی و آتش نشانی اداره کل بهداشت، ایمنی، محیط زیست و پدافند غیرعامل وزارت نفت

صنایع نفت بیش از صد سال قدمت دارد و در مقاطع مختلف، شاهد بروز فجایع ناگوار بوده است. فاجعه بوپال یا سکوی پایپر و فاجعه زیست محیطی خلیج مکزیک نشان داد توسعه صنایع نفت با ریسک های بزرگی همراه است.

کشور ما هم از این قاعده مستثنی نبوده و هر ساله شاهد وقوع حوادث فرایندی بزرگ در بخش های مختلف صنعت نفت هستیم؛ نظیر انفجار خط انتقال گاز شمال شرق در سال ۱۳۸۹ با فوت ۱۶ نفر؛ انفجار سایت میترینگ پتروشیمی بندر امام در سال ۱۳۹۱ با فوت هشت نفر؛ آتش سوزی مخزن پتروشیمی بوعلی سینا در سال ۱۳۹۵ با خسارت چند ده میلیون دلاری فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید در سال ۱۳۹۶ با فوت دو نفر از کارکنان دکل و خسارت مالی قابل توجه و دو مورد آخر یعنی آتش سوزی مخازن SLOPS پالایشگاه تهران و انفجار خط انتقال نفت چشمه خوش که متأسفانه در حادثه اخیر سه نفر از کارکنان صنعت نفت جان خود را از دست دادند.

به مدد رسانه ها، شبکه های مجازی و کانال های تخصصی صنعت نفت، به محض وقوع حوادث، اخبار آن به طور گسترده منتشر و تحلیل های مختلفی در خصوص چرایی وقوع و ریشه های آن منتشر می شود که به شخصه برای نگارنده این یادداشت، از منظر حرفه ای موجب مسرت است و در ارتقای سطح HSE مؤثر می داند. معمولا پس از وقوع حوادث؛ پیکان انتقادها به جهت های مختلف نشانه می رود و موضوعات HSE ، شاه بیت همه این انتقادها است. گرچه این امر موجب حساسیت بیشتر مدیران به حوادث شده ولی متأسفانه بعد از گذشت زمان کوتاهی همه چیز به فراموشی سپرده می شود. در این یادداشت، به چرایی وقوع چنین حوادثی نه با نگاه سیاسی بلکه با نگرش حرفه ای پرداخته می شود.

نظام مدیریت HSE چیست؟

نظام مدیریت HSE را می توان سیستمی یکپارچه از عناصر پیشگیرانه، آینده نگر و کنترلی به منظور کاهش حوادث و آسیب های معنوی و مادی ناشی از آن به انسان و طبیعت و نیز کاهش آسیب های ناشی از فعالیت صنعتی در محیط زیست دانست. پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حوادث موجب شده نگرانی افکار عمومی نه فقط در خصوص اثرات کوتاه مدت – که بر زندگی آنها مستقیما تأثیر می گذارد بلکه در خصوص پیامدهای دراز مدت فعالیت های اقتصادی شرکت های حوزه صنعت نفت افزایش یابد. فاجعه انتشار گاز سمی متیل ایزوسیانات از کارخانه شرکت یونیون کارباید در شهر بوپال با ۲۵۰۰ کشته و ۱۲۰۰۰ مصدوم در سال ۱۹۸۵ یا فاجعه سکوی پایپر شرکت اکسیدنتال در دریای شمال با ۱۶۷ کشته در سال ۱۹۸۷ نمونه های بارز خسارتهای غیر قابل جبران اجتماعی هستند.

صنعت نفت با ریسک های ایمنی، زیست محیطی، بهداشتی، مسئولیتی و نهایتا آبرویی مواجه است و مدیریت این ریسک ها، حلقه اصلی موفقیت بلندمدت کسب و کار این شرکت هاست. عدم قطعیت در علل (مثلا خطر ذاتی ماده شیمیایی)، عدم قطعیت در معلول (مثلا آسیب ناشی از ماده شیمیایی) و عدم قطعیت در رابطه بین علت و معلول در ارزیابی جنبه های مختلف ریسک به عنوان عامل اصلی پیامدهای نامطلوب صنایع فرآیندی شناخته می شود و نظام موفق سلامت، ایمنی، محیط زیست باید بتواند بر حوزه عدم قطعیت اثربخش باشد.

هدف اصلی نظام مدیریت HSE و پدافند غیرعامل پیشگیری و کاهش خسارت و پایداری عملیات است. دستیابی به این هدف نیازمند اتخاذ رویکردها و راهبردهای چند وجهی و میان مدت است. بنابراین اگر سازمانی موفق به کنترل نرخ وقوع رویدادها شود تا حدود زیادی موفق به کنترل خسارت شده است و دستیابی به آن نیازمند دو سازوکار اصلی مدیریت ریسک و مدیریت دارایی های فیزیکی است. بنابراین مهمترین ابزار دستیابی به اهداف HSE، نگاه راهبردی به HSE و توسعه متوازن آن در فرایندهای سازمان و نیازمند تعهد عمیق و مشهود مدیران ارشد و کارکنان سازمان به HSE است که از آن به عنوان فرهنگ HSE یاد می شود. سهم عوامل برون سازمانی در موفقیت HSE پررنگ است که از آن جمله می توان به وجود مقررات رگولاتوری و نظارتی بالادستی HSE و مطالبه ذینفعان اشاره کرد.

در صنعت نفت کشور نیز نظام HSE با قدمتی ۲۰ ساله بر اساس الگوی انجمن بین المللی تولید کنندگان نفت و گاز در اواخر سال ۸۱ ابلاغ و از بالاترین سطح وزارت نفت تا شرکت های تابعه، مناطق و حتی تأسیسات، طرح ریزی و ساختاردهی شده است. این نظام اگر چه رشد خوبی داشته است، اما با بهترین عملکردهای جهانی و بین المللی فاصله دارد و نیازمند فرهنگ سازمانی، حمایت ویژه مدیران و اتخاذ راهبردها و رویکردهای متعدد HSE برای دستیابی به عملکردی در تراز بین المللی است.

چرا حوادث رخ می دهد؟

اصولا حادثه علت واحد ندارد و نتیجه زنجیره ای از علل است. در بررسی حوادث به طور کلی دو دسته علل مد نظر قرار می گیرد؛ اول) عوامل مستقیم که بی واسطه منجر به وقوع حادثه شده است، مثلا در حادثه انفجار یک مخزن در اثر افزایش فشار، علت مستقیم حادثه، افزایش فشار درونی مخزن به سطح غيرقابل قبول است و دوم) علل ریشه ای که زمینه بروز علت مستقیم را فراهم کرده و در اثر نقص در لایه های حفاظتی ایمنی شامل ارزیابی ریسک، طراحی، تضمین کیفیت، دارایی های فیزیکی، مدیریت تغییر و رفتار کارکنان شکل می گیرد. در حوادث فرایندی، ردپای نقص در همه این لایه ها قابل مشاهده است که البته نقص در یک یا چند لایه بارزتر است.

نکته دیگر این که زنجیره صنعت نفت از استخراج تا پالایش، توسط انسان کنترل می شود و بروز خطا در این فرآیندها محتمل است. در بررسی شرکت شورون، مشاهده شد علل اصلی بیش از ۸۰ درصد حوادث، نقص در اجرای رویه های ایمن کار (همان فرهنگ ایمنی و علل شایع بعدی به ترتیب نقص در ارزیابی ریسک، ایمنی پیمانکاران، ضعف در سر پرستی، آموزش و صلاحیت بوده است. در بررسی دیگر در شرکت توتال، عوامل اصلی وقوع به ترتیب نقص در یکپارچگی عملیاتی (۵۶٪)، تجهیزات (۲۶/)، طراحی (۱۵٪) و ساختمان و نصب (۳٪) بوده است. تحلیل علل حوادث منجر به فوت صنعت نفت در شرکت های تابعه و واگذار شده به بخش غیر دولتی نیز مؤید همین موارد است و نشان می دهد علل اصلی عمده حوادث، نقص در رعایت رویه های عملیاتی و عدم نظارت مؤثر در لایه های سرپرستی مستقیم است.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ آسیب شناسی حوادث مربوط به زیرساخت های حوزه نفت و گاز و پتروشیمی

⇐ بروز و پیشگیری از حوادث در صنعت نفت

⇐ علل رخداد حوادث در نفتکش ها

⇐ گزارش دهی حوادث