جایگاه و مقدمات شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک

جایگاه و مقدمات شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک

فرمت: Pdf تعداد صفحات: 32

در این مقاله از سایت تخصصی دانشجویان بهداشت حرفه ای با موضوعات زیر آشنا خواهید شد:

• اهمیت حوادث ناشی از کار

• مفهوم خطر و حادثه و ارتباط میان آنها

• اهمیت شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

• مقدمات شناسایی خطرات

• شناسایی خطرات در مرحله طراحی (پیش از راه اندازی و بهره برداری)

• شناسایی خطرات پس از راه اندازی و بهره برداری

• جایگاه شناسایی خطرات در استانداردهای مدیریتی

• ارزیابی ریسک

  • مکانیزم ارزیابی ریسک
  • برآورد میزان ریسک
  • روش اجرا

• روش های ارزیابی ریسک و مقایسه آنها

در کتب لغت واژه «حادثه» به معنای رویداد، واقعه و یا پیشامد در نظر گرفته می شود و منظور از آن عمل و یا اتفاق ناخوشایند و خارج از نظمی می باشد که ممکن است خسارات مالی و یا جانی در بر داشته باشد. بنابر عقیده برخی، حادثه اتفاقی پیش بینی نشده و ناگهانی است که بدون دخالت خود شخص و در اثر یک نیروی خارجی بوجود می آید. به عبارت دیگر آنچه انسان را ناخواسته از مسیر زندگی طبیعی منحرف ساخته و برای او ایجاد ناراحتی جسمی و روانی و یا خسارات مالی نماید، حادثه نامیده می شود. به عقیده «دیویس»، حادثه را می توان «ضعف در جوابگویی و فرار از حالات مخصوص» تعریف نمود.

با توجه به تعریف حادثه در دایره المعارف سازمان بین المللی کار، حادثه عبارت است از یک اتفاق پیش بینی نشده و خارج از انتظار که سبب صدمه و آسیب گردد. علاوه بر تعریف کلی برای حوادث مختلف که در بالا بدانها اشاره شده در تعریف حادثه ناشی از کار، می توان به آنچه در قانون کار و تأمین اجتماعی آمده است اشاره نمود:

«حوادث ناشی از کار عبارت از حوادثی است که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه، موسسات وابسته، ساختمان ها و محوطه آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه مأمور انجام کاری می شود. ضمنا اوقات رفت و آمد بیمه شده از منزل به کارگاه و یا بلعکس جزو این اوقات محسوب می شوند. همچنین حوادثی که حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان آسیب دیده و مساعدت به آنان اتفاق می افتد حادثه ناشی از کار محسوب می گردد.»

اهمیت حوادث ناشی از کار

هر ساله میلیونها حادثه ناشی از کار در دنیا اتفاق می افتد. برخی از این حوادث باعث مرگ و برخی دیگر موجب از کار افتادگی موقت می شوند که ممکن است ماهها دوام داشته باشند. حوادث ناشی از کار سبب ناراحتی افراد و زیان های اقتصادی می گردند و جامعه متحمل خسارات فراوان می شود. به همین جهت جلوگیری از این حوادث وظیفه ای مهم و اساسی است.

امروزه نیز در جهان ده ها میلیون کارگر قربانی حوادثی می شوند که منجر به کشته شدن و یا از کار افتادگی تعداد کثیری از آنها می گردد و بسیاری از فجایع صنعتی در همین کشورهای توسعه یافته روی داده است که نشان از عدم پیش بینی برخی از حوادث است، جایی که فرایندهای شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک جایگاه ویژه ای پیدا می کند. طبق آمار منتشر شده در کشورهای پیشرفته صنعتی سالانه از هر ده هزار نفر کارگر، یگی دچار سانحه شده و در نتیجه اینگونه سوانح ۵ درصد از روزهای کاری به هدر می رود. از این رو حوادث ناشی از کار از سویی سبب ناراحتی خود کارگر و یا افراد خانواده وی شده و از سوی دیگر موجب از بین رفتن سرمایه و تزلزل بنیان اقتصادی جامعه می گردد. لذا اینگونه حوادث از جنبه های زیر دارای اهمیت زیادی می باشند:

1. از نظر انسانی: هرگونه حادثه ناشی از کار، حتی جزئی، سبب درد و ناراحتی شخص کارگر و افراد خانواده اش گردیده و در صورتیکه حادثه شدید بوده و منجر به مرگ یا از کارافتادگی دائمی شود، این مسئله اهمیت بیشتری پیدا می کند.
2. از نظر اجتماعی: از آنجا که پیشرفت و ترقی هر جامعه بستگی به نیروی کار آن جامعه دارد، لذا محصول کار هر کارگر نه تنها مایه امرار معاش زندگی خود و خانواده اوست، بلکه سرمایه و پشتوانه اقتصاد یک جامعه نیز می باشد. بصورت تخمینی نزدیک به ۵۰ تا ۶۰ درصد افراد هر جامعه را افراد در سنین کار تشکیل میدهند، ولی در اصل افراد فعال جامعه، مخصوصا در کشورهایی با رشد جمعیت کم، در حدود یک چهارم کل جمعیت میباشد. حال اگر بخشی از این افراد نیز به علت حوادث ناشی از کار نتوانند کار خود را انجام دهند، این امر سبب تزلزل در وضعیت اجتماعی جامعه می گردد.
3. از نظر اقتصادی: حوادث به هر صورت و درجه ای که باشد برای کارگر، کارفرما و جامعه زیان های اقتصادی در بردارد. از جمله این زیانها می توان به خسارات ناشی از وقفه در کار به علت حادثه، هزینه های درمانی و بالاخره خسارات پرداختی در مورد کارافتادگی موقت، دائم و یا فوت اشاره نمود.

آنچه همواره باید در سازمانها مورد توجه قرار گیرد، آنست که حوادث ناشی از کار ناشی از اعمال و شرایط ناایمنی است که پیش بینی آنها می تواند منجر به تدوین برنامه ها و انجام اقدامات پیشگیرانه گردد. برد طی تحقیقات خود و با بررسی حوادث مختلف در 21 نوع صنعت و فعالیت مختلف، 1.8 میلیون حادثه و 3 میلیارد نفر ساعت کار، نسبت رویدادهای ناشی از نقص و کوتاهی در انجام وظایف و خطاهای انسانی را با حوادث بزرگ بدست آورد که نتیجه آن را در شکل 1 مشاهده می نمایید.

شکل 1 نشان می دهد که چگونه شناسایی مخاطرات و خطاها می تواند حوادث بزرگ را پیش بینی و سازمان را برای پیشگیری و مقابله آماده کند.

نتایج حاصل از تحقیق آقای برد در نسبت نقص، کوتاهی و خطا با حوادث بزرگ

شکل 1: نتایج حاصل از تحقیق آقای برد در نسبت نقص، کوتاهی و خطا با حوادث بزرگ

آنچه در خصوص حوادث ناشی از کار از اهیمت ویژه ای برخوردار است، لزوم بررسی و شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک هریک از خطرات پیش از زمانی است که خسارات متعدد آن گریبانگیر جامعه گردد.

مفهوم خطر و حادثه و ارتباط میان آنها

از آنجایی که تعریف یکسانی برای مفاهیم خطر، حادثه با رویداد ناگوار و ریسک وجود ندارد، در ادامه به ارائه برخی از تعاریف ارائه شده در منابع مختلف پرداخته شده است.

رویداد ناگوار (Mishaps)

1. یک حادثه ناخواسته (تعریف فرهنگ لغات)
2. یک رویداد ناخوشایند یا مجموعه اتفاقاتی که منجر به مرگ، جراحت، بیماری شغلی، آسیب به تجهیزات و یا از دست دادن آنها و یا آسیب به محیط زیست گردد (مطابق با تعریف MIL-STD-882D)
3. یک رویداد ناخوشایند، مجموعه اتفاقات یا حادثه ای که منجر به مرگ، جراحت، بیماری شغلی، آسیب به تجهیزات و یا از دست دادن آنها و یا آسیب به محیط زیست گردد (مطابق با تعریف MIL – STD – 882C)

خطر (Hazard)

1. ریسک کردن، در معرض خطر بودن یا آسیب و جراحت (تعریف فرهنگ لغات)
2. هر وضعیت یا شرایط واقعی و یا دارای پتانسیل منجر به جراحت، بیماری یا مرگ پرسنل، آسیب به سیستم، تجهیزات یا قابلیت های آنها و یا آسیب به محیط زیست گردد (مطابق با تعریف MIL-STD- 882D).
3. هر وضعیتی که شرایط ایجاد حادثه را فراهم نماید (مطابق با تعریف 16-385- Arany-AR)

ریسک Risk

1. خطر کردن (تعریف فرهنگ لغات)
2. یک عبارت از آسیب به عنوان تابعی از احتمال و شدت وقوع رویداد (مطابق با تعریف MIL-STD-882D)

اگر چه در تعاریف فوق تفاوت چندانی میان حادثه (Accident) و رویداد ناگوار (Mishaps) مشاهده نمی شود، ولی استاندارد  MIL-STD-882D عبارت «رویداد ناگوار» را به عبارت «حادثه» ترجیح می دهد. برای درک بهتر بین خطر (Hazard) و رویداد ناگوار (Mishaps) می توان شکل 2 را مشاهده کرد.

رابطه بین خطر و رویداد ناگوار

شکل ۲: رابطه بین خطر و رویداد ناگوار

اهمیت شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک

یکی از ملاحظات بسیار مهم در زمینه بهداشت و ایمنی صنایع، تصمیم گیری در مورد صرفه اقتصادی سرمایه گذاری بر روی ایمنی فرآیند است. به بیان دیگر با توجه به تعداد زیاد حوادث محتمل در یک واحد فرایندی و نیز محدود بودن بودجه، تعیین معیاری برای تصمیم گیری و اولویت بندی مخاطرات ضروری بنظر می رسد. قاعدتا هر گونه سرمایه گذاری بر روی مخاطراتی که از ریسک پایین تری برخوردار هستند، معقول نمی باشد و ارزیابی ریسک محقق نمی شود تا زمانی که مخاطرات به شکل اصولی شناسایی شوند.

به بیان دیگر، شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک علاوه بر اینکه مکانیزمی برای کاهش مخاطرات محیط کار است، بلکه مبنایی برای اولویت بندی اقدامات کاهش ریسک می باشد.

در هر صورت با بکارگیری تکنیک های ایمنی می توان حوادث را کنترل، و از وقوع آنها پیشگیری نمود. پیشگیری موفق حادثه، حداقل نیاز به مطالعه و بررسی همه جانبه محیط کار دارد.

مطالعه و بررسی همه جانبه محیط کار

مطالعه و بررسی عمیق کلیه بخش های محیط کار، عملیات و فرایند تولید در جهت شناسایی عوامل ایجاد کننده خطرات، مهمترین اقدام پیشگیرانه برای کاهش حوادث ناشی از کار به شمار می آید. پس از مطالعه و بررسی و شناخت کامل این خطرات، اقدامات بعدی شامل ارزیابی و تجزیه و تحليل مخاطرات شغلی می باشد. این تجزیه و تحلیل ها، به عنوان روشی برای افزایش دانش پیشگیری از حوادث مورد استفاده قرار می گیرند.

1- تشخیص و شناسایی خطرات

مرحله ابتدایی در پیشگیری از وقوع حادثه، شناسایی خطرات موجود در محیط کار می باشد. بطور کلی دو نوع خطر در هر محیط کاری موجود است.

الف – خطرات آنی که آثار آن سریعا قابل مشاهده بوده و منجر به بروز حوادث ناشی از کار می گردد.

ب- خطرات آتی که آثار آن سریعا قابل مشاهده نبوده و منجر به بروز بیماری های شغلی می گردد.

خطرات دسته اول را عموما تحت عنوان خطرات ایمنی و خطرات دسته دوم عموما با عنوان خطرات بهداشتی شناخته می شوند. همچنین عوامل ایجاد کننده خطر نیز شامل موارد ذیل می باشد:

عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، فیزیولوژیکی و بیولوژیکی، ارگونومیکی و عوامل روانی، که در هر مورد چنانچه میزان عامل تولید کننده خطر بیش از حد مجاز و استاندارد باشد، مشکلات عدیده ای در محیط کار بوجود می آید.

شناسایی خطرات بالقوه محیط کار مبتنی بر بررسی ها و مراقبتهای شغلی و تجزیه و تحلیل دقیق خطرات می باشد. نکته قابل توجه آنست که در حین شناسایی خطرات، بهتر است از موارد جزئی صرف نظر نموده و توجه خود را بر روی خطراتی که ممکن است منجر به آسیب های جدی شوند، معطوف نماییم.

۲- ارزیابی خطرات

منظور از ارزیابی خطرات شغلی، برآورد ویژگیهای کمی و کیفی خطر در محیط کار بوده و هدف از آن، کاهش حوادث و بیماری های شغلی است که شامل مراحل زیر میباشد:

۲-۱- شناسایی افراد در معرض خطر:

برخی از افراد همواره بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند که شامل افراد زیر هستند:

الف – کارگران جوان ، کارگران جديد الاستخدام و کارآموزان

ب – کارگران نظافتچی، ارباب رجوع، پیمانکاران، کارگران بخش تعمیرات و بطور کلی افرادی که به طور دائمی در محیط کار حاضر نیستند و به دلیل شناخت کمترشان از محیط کار و خطرات آن، در معرض حوادث بیشتری قرار دارند.

۲-۲ – ارزیابی اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه موجود:

در این مرحله، باید بررسی گردد که چگونه هر یک از خطرات ممکن است سبب آسیب دیدگی افراد شود. به این ترتیب مشخص خواهد شد که آیا برای کاهش ریسک به انجام اقدامات اساسی تری نیاز است یا خیر. همچنین باید مشخص شود که ریسک های موجود بعد از انجام اقدامات احتیاطی، تا چه حد باقی خواهند ماند.

۲-۳- ثبت یافته ها:

یافته های مهم حاصل از ارزیابی باید ثبت گردند. این یافته ها شامل خطرات عمده و مهمی است که افراد در معرض آنها قرار داشته و نتایج ارزیابی های صورت گرفته بر مبنای آنها می باشد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ دانلود دوره شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

⇐ شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک (PPT)

⇐ شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک برای مهندسین

⇐ شناسایی خطرات در بیمارستان و ارزیابی ریسک به روش FMEA