تعاریف و مفاهیم ارگونومی

تعاریف و مفاهیم ارگونومی

کلمه ارگونومی از دو واژه یونانی Ergo به معنای کار و Nomos به معنای قاعده و قانون گرفته شده است. این واژه نخستین بار در سال ۱۸۵۷ میلادی توسط وویچک جاسترزبوفسکی در یک روزنامه لهستانی به کار رفت. پیشینه مطالعه علمی انسان و کار و مفهوم “رابط انسان-ماشین ” به مطالعات یک مهندس آمریکایی به نام فردریک دبلیو تیلور بر می گردد که در سال ۱۸۸۱، “مطالعه زمان ” را برای بهبود راندمان کار ارائه کرد. به دنباله روی از تلاشهای تیلور، فرانک بی گیلبرت، مطالعاتی انجام داد و در نهایت در اوایل قرن بیستم میلادی “مطالعه حرکت” را بسط داد. گیلبرت با همراهی همسرش لیلیان که یک روانشناس متخصص بود برای اولین بار از عکاسی و فیلمبرداری برای تجزیه و تحلیل وظایف مهارتی استفاده کرد. آثار پیشگامانه تیلور و گیلبرت ها توسط بارنس در سال ۱۹۵۸ میلادی منتشر و منجر به معرفی مفاهیم “مطالعه زمان و حرکت” و “مطالعه کار” شد. مطالعات مذکور سهم قابل توجهی در مطالعه علمی کار داشته اند.

در زمان جنگ جهانی دوم، نحوه ارتباط با محیط فیزیکی، سازمانی و اجتماعی به دغدغه و نگرانی اضطراری علوم کاربردی تبدیل شد زیرا در شرایط بحرانی جنگ، بهره وری حداکثری کارگران غیرنظامی به اندازه نیاز به کارآیی بالای سربازان جنگی ضرورت داشت. بسیاری این چالش را نقطه عطفی میدانند که ضرورت حضور ارگونومی در ارتش، صنعت و دانشگاه را برای همگان روشن کرد و آغازگر شکل گیری منسجم آن به عنوان یک رشته علمی شد.

تعاریف ارگونومی

چندین عبارت اصطلاح در تعریف ارگونومی وجود دارند که عبارتند از:

قواعد کار: معنی لغوی ارگونومی عبارتست از ” قواعد کار”. این واژه بار معنایی مثبت دارد زیرا هر کسی که این قواعد را بداند از مزایای آن منتفع خواهد شد. در این علم مجموعه ای از اصول مفهومی به عنوان راهنمای متناسب سازی محیط کار، ابزار و تجهیزات، محصولات و خدمات با نیازهای کاربران ارائه می شود. ارگونومی استراتژی های طراحی، مهندسی و فلسفه مدیریت شایسته را با هدف نیل به هدف اصلی ارگونومی یعنی برقراری تناسب بین کارکنان و فعالیتهای شغلی آنها تبیین می کند.

تناسب وظیفه با فرد: شاید عبارت “متناسب کردن وظیفه با فرد، نه فرد با وظیفه” معروف ترین تعریف ارگونومی باشد. در سطح پایه این تعریف، تناسب طراحی ابزار یا وظیفه کاری با انسان مطرح است ولی در سطح پیشرفته تر، منظور مطالعه نوع بشر و رفتار او از جنبه های آناتومیکی، فیزیولوژیکی و روانشناسی است تا به واسطه نتایج حاصله بتوان وظایف را متناسب با ویژگی های انسان طراحی کرد.

کار هوشمندانه تر، نه سخت تر: این عبارت بیانگر آرزویی است که دستیابی به آن از زمانهای قدیم آرزوی بسیاری از مردم بوده است. ارگونومی مشخصا روش هایی را برای یافتن راه های هوشمندانه تر انجام کار ارائه می کند. به بیان دیگر، ارگونومی کاربست اصول و فنونی را توصیه می کند که به واسطه آنها کارها آسان تر می شود.

کاربر-دوست بودن: واژه کاربر – دوستی را می توان مترادف با ارگونومی دانست. هر چیزی که ویژگی های کاربر – دوستی را احراز کند، ارگونومیک است. در مقابل، وسایلی که کاربر دوست نباشند، ارگونومیک نیستند. هر چیزی که به راحتی قابل یادگیری، قابل فهم و قابل استفاده باشد، کار کردن با آن رضایت بخش باشد و افراد را به اشتباه نیندازد، کاربر – دوست است. اگرچه این واژه در ابتدا با ظهور و رشد استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری رواج یافت ولی مفهوم آن قابل تعمیم به جنبه های مختلف زندگی انسان، چه در منزل و چه در شغل، می باشد. با این تعریف، می توان به ابزار کاربر – دوست، تجهیزات کاربر دوست، محیط اداری کاربر-دوست، صنایع تولیدی کاربر دوست، سیستم های بزرگراهی کاربر – دوست و حتی مراکز خرید کاربر – دوست اشاره کرد.

در سال ۲۰۰۰ میلادی، سازمان بین المللی ارگونومی تعریف خود از این دانش را چنین ارائه داد:

” ارگونومی یا فاکتورهای انسانی رشته ای تخصصی با موضوع بررسی تعاملات بین انسان ها با دیگر مولفه های یک سیستم است که در آن از اصول، نظریات، اطلاعات و روش های موجود برای طراحی کار در جهت حصول آسایش و بهزیستی بیشینه و عملکرد بهینه سیستم استفاده می شود. ”

متخصصان ارگونومی در طراحی و ارزیابی وظایف کاری، مشاغل، محصولات، محیط و سیستم ها مشارکت می کنند تا آنها را با نیازها، توانمندی ها و محدودیت های مردم تطبیق دهند.”

از تعریف فوق به وضوح آشکار است که هدف دانش ارگونومی در وهله اول، طراحی است ولی در حقیقت طراحی در ارگونومی دستمایه ای است برای تحقق هدف غایی این رشته که عبارت است از:

1. صیانت از نیروی انسانی (کارگران / کاربران در جهت تامین سلامتی، رضایت و ایمنی
2. بهبود عملکرد و بهره وری کل سیستم.

باید دانست که ارگونومی به خودی خود یک “هدف” نیست بلکه الگوهای طراحی را برای دستیابی به سلامتی، ایمنی، رضایت مندی و بهره وری ارائه میدهد. ارگونومی یک دانش بین رشته ای است که از مبانی و مهارت های علوم مختلف زیستی، انسانی و مهندسی بهره می گیرد و به بررسی روابط متقابل بین انسانها با محیط کاری پیرامونشان اختصاص دارد. در اینجا محیط معنای وسیعی دارد و شامل ماشین آلات، وظایف کاری، محیط فیزیکی، ابزار آلات و … می شود. با این مضمون، ارگونومیست به عنوان یک متخصص تلاش می کند تا همه اجزاء موجود در یک سیستم کاری را با قابلیت ها و محدودیت های افراد مطابقت دهد و می کوشد تا از طریق بهینه سازی تعامل انسان-ماشین، عملکرد کل سیستم را بهبود بخشد. به عبارت دیگر، ارگونومیست به دنبال بهبود بخشیدن ارتباطی است که فی مابین انسان و سیستمی که با آن در تعامل است وجود دارد؛ گاه ممکن است این سیستم در یک ابزار دستی خلاصه شود و گاه یک خط تولید کامل را در برگیرد. بدین ترتیب، هر اقدامی که به اصلاح موثر طراحی واسطه بین کاربر با ابزار کار (برای مثال دسته آچار) یا وظیفه کاری (برای مثال تغییر فرآیند) یا عوامل محیطی (برای مثال سروصدا یا گرمای شدید) بیانجامد، در حوزه ارگونومی قرار می گیرد.

یک ارگونومیست هرگونه تعامل انسان با اجزاء موجود در محیط پیرامونش را در حوزه ارگونومی می بیند و هر چیزی که به بهبود توانایی بشريا غلبه بر محدودیت هایش کمک کند بخشی از این دانش محسوب می شود. شکل ۱ به طور مختصر قلمرو ارگونومی را به تصویر می کشد.

رویکرد ارگونومی

رویکرد ارگونومی رویکردی سیستماتیک است. این به آن معناست که ارگونومی تمام جنبه های مربوط به شاغل / محیط کار را مد نظر قرار میدهد تا مشکلات را شناسایی و راهکارهای مناسب را پیدا کند. چنین رویکردی در یافتن ریشه های علی مشکلات موثر است.

در رویکرد ارگونومی موارد ذیل مطالعه می شوند:

1. چگونه افراد کار می کنند؟
2. چه حرکات و وضعیت های بدنی هنگام کار اتخاذ می شود؟
3. از چه ابزارهایی برای انجام کار استفاده می شود؟
4. کار چگونه برنامه ریزی شده است؟

موارد ذیل برای تجزیه و تحلیل سیستماتیک مورد توجه قرار می گیرند:

1. ١. نیروهای اعمال شده برای انجام وظایف (بیومکانیک)
2. پوسچرهای کاری مشکلات عضلانی – اسکلتی)
3. انرژی مصرفی برای انجام دادن وظایف شغلی (خستگی)
4. شرایط محیطی (گرما، سرما، سرو صدا، روشنایی)
5. ساعات کاری: مدت زمان کار (خستگی)
6. تعامل انسان – ماشین
7. تعاملات اجتماعی، سازمان بندی کار، نوع مدیریت سازمانی (استرس)
8. بارکاری، تصمیم گیری، نگرش

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ارگونومی چیست و مفاهیم کلیدی آن

⇐ مبانی ارگونومی

⇐ مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی)