بررسی سلامت شغلی در کودکان کار
بررسی سلامت شغلی در کودکان کار
بررسی سلامت شغلی در کودکان کار
تهیه و تنظیم: مهندس پیام خانلری
او را می شناسیم نه به نام، که به شانه های نحیف و جسمی ضعیف که فقر و نداری او را به کاری مشغول کرده است که اگر چه با تقویم شناسنامه ای و توانایی جسمی اش در تضاد است اما فشارهای زندگی او را هم به میدان آورده و قامت کوتاهش را خم کرده است. مشکلات اقتصادی در خانواده های ضعیف باعث شده تا کودکان برای کمک به چرخه اقتصاد خانواده درس را رها کرده و اقدام به حمل کالاهای سنگین در بازارها کنند. مسئله کار کودکان پدیده ای جهانی است و در همه کشورها کم و بیش وجود دارد، این پدیده ابعاد مختلف و پیامدهای متعددی برای فرد و جامعه دارد. سازمان بین المللی کار در سال ۲۰۰۲ میلادی به منظور آگاهی بخشی و ایجاد جنبش جلوگیری از کار کودکان روز ۱۲ ژوئن (۲۲ خرداد) را به نام روز جهانی علیه کار کودکان نام گذاری کرد.
این روز که در طی قطعنامه شماره ۱۳۸ سازمان بین المللی کار به رسمیت شناخته شد در نظر دارد تا همه اشکال کار کودکان را محو نماید. در کشور ما نیز در پی عواملی چون مشکلات اقتصادی و مهاجرت و خانواده های آسیب دیده، با رشد روزافزون کودکان کار در سال های گذشته مواجه بوده ایم. از طرفی پای دلالان بی انصاف و فرصت طلب مدت هاست که به حوزه کودکان کار و خیابان باز شده است و ماجرای بکار گیری و سوء استفاده از این کودکان در مشاغل سخت همچنان ادامه دارد. در سایه غفلت و بی توجهی مسئولان مربوطه در امر نظارت بر نحوه بکارگیری کارگران و عملکرد شرکت ها و پیمانکاران در حوزه حمل و جابجایی بار، کارت هایی که به عنوان مجوز برای افراد بالای ۱۸ سال صادر شده است در حال حاضر به کودکانی واگذار می شود که برای ورود به مشاغلی چون حمل بار بسیار کوچک و ناتوان هستند.
کودکانی که به دلیل فقر مالی حاکم بر خانواده خود مجبور هستند به انواع مشاغل سخت و کم درآمد تن بدهند تا لقمه نانی پر زحمت را به سفره خانواده شان برسانند. توجه به این نکته ضروری است که کودکان کار به دلیل عدم توانایی در مراقبت از خود نیازمند حمایت نهادهایی هستند که ویژه حمایت از آنها در این حوزه تاسیس شده اند. از طرفی کودکان کار در معرض ریسک فاکتورهای شغلی خطرناکی قرار دارند که سلامت آنها را تهدید می کند.
عوامل زیان آور شغلی در کودکان کار
در تمام مشاغل عوامل و فاکتورهای زیان آوری وجود دارند که می توانند افرادی را که به آن شغل اشتغال دارند دچار بیماری کنند. به این بیماری ها، بیماری ناشی از کار با بیماری شغلی می گویند. فاکتورهای زیان آور در محیط کار افراد به چند گروه تقسیم می شوند که عبارتند از:
١. عوامل فیزیکی: این عوامل کمیت های فیزیکی هستند که در محیط کار وجود دارند. خصوصیات این عوامل از قوانین مربوط به خود در علم فیزیک پیروی می کند. این عوامل به نوبه خود می توانند آثار زیان بار و برگشت ناپذیری بر روی شاغلین در معرض بگذارند. این عوامل عبارتند از: گرما، سرما، سرو صدا، ارتعاش و اشعه های یونیزان و غیر یونیزان. متاسفانه باید گفت که کودکان کار در مواجهه با بیشتر این عوامل زیان آور قرار می گیرند. کودکانی را در نظر بگیرید که بر سر چهارراه از صبح تا شب کار می کند، این کودکان در معرض صدای ترافیک، سرما در زمستان و گرما در تابستان قرار دارند و بی توجهی به این عوامل باعث مشکلاتی مانند، کاهش شنوایی، سرمازدگی و گرمازدگی، مشکلات فیزیولوژیک و سایر آسیب های برگشت ناپذیر می شود.
٢. عوامل شیمیایی: این عوامل به طور گسترده در صنعت استفاده وجود دارند و سبب به وجود آمدن اکثر بیماری ها و مسمومیت های ناشی از کار می شوند. مواد شیمیایی، گازها و بخارات، گرد و غبار و آلودگی هوا در این دسته از عوامل زیان آور دسته بندی می شوند. این مواد می تواند مشکلات پوستی ایجاد کنند یا از طریق دستگاه تنفس جذب شوند و اثراتی در این زمینه داشته باشند. کودکان کار خیابانی و یا کودکانی که در محیط های دارای عوامل زیان آور شیمیایی کار می کنند مستعد ابتلا به بیماری های تنفسی، پوستی، عصبی، سرطان و … هستند.
٣. عوامل مکانیکی و ایمنی: عوامل مکانیکی شامل انواع و اقسام ماشین های مختلفی است که انسان با پیشرفت صنعت آنها را به کار گرفته و برای افزایش تولید از آنها استفاده می نماید. در ایمنی صنعتی در مورد چگونگی استفاده و کاربرد ماشین آلات صنعتی به نحوی که سلامت کارگران تأمین گردد بحث می شود. استفاده از ابزار و ادوات دستی در بعضی از اشخاص که عادت به این کارها ندارند و همچنین فشارهای مکرر بر روی مفاصل در اثر نحوه انجام کار سبب بروز ناراحتی هایی مانند پینه بستن و کرامپ های عضلانی می شود که این آسیب ها در کودکان بیشتر از بزرگسالان است چرا که ماشین ها برای افراد بزرگسال طراحی می شوند. از طرفی کودکانی که بر سر چهارراه ها کار می کنند در معرض تصادف قرار دارند و جان ها هر لحظه در معرض تهدید قرار دارد.
۴. عوامل زیان آور روانی و ارگونومی: علم ارگونومی جهت کاهش فشارهای جسمانی و روانی در محیط کار به کار برده می شود. عوامل زیان آور روانی محیط کار شامل عواملی مانند عدم امنیت شغلی، عدم درآمد کافی، استرس و … می باشند که می توانند سلامتی ذهنی و روانی شاغل را به خطر اندازند. عوامل ارگونومیکی زیان آور محیط کار شامل وضعیت نامطلوب بدن در حین کار، فشار وارد شده بیش از حد به یک اندام خاص، ابزار کار نامناسب، نوبت کاری، عدم تطابق کار با انسان و نبود تناسب جسمی و روحی انسان و کار می شود و بی توجهی به آنها عواقب زیان باری را برای افراد به همراه دارد. طبق اصول ارگونومی بلند کردن بار بیش از حد توان و یا حمل بار به شیوه های نامناسب سبب اختلالات اسکلتی عضلانی در افراد می شود و این آسیب ها در کودکان که هنوز از لحاظ جسمی به خوبی رشد نکرده اند بیشتر خواهد بود. یک بررسی سیستماتیک از مطالعات مبتنی بر جمعیت در کودکان و نوجوانان شیوع درد اسکلتی عضلانی را بین ۹ تا ۴۰ درصد با فراوانی بیشتر در زانو، پشت و گردن تخمین زده است، با این وجود هیچ مطالعه ای در خصوص آسیب های اسکلتی عضلانی در کودکان کار وجود ندارد و با توجه به ماهیت فعالیت هایی که دارند، این آسیب ها در کودکان کار به مراتب بیشتر از همسالانشان است.
بر اساس مطالعات انجام شده کودکان کار به ویژه کودکان کار خیابانی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کمتری نسبت به سایر کودکان برخوردار هستند و میزان بالایی از مشکلات عاطفی، رفتاری و تکلمی در میان این کودکان گزارش شده است. به طور مثال ۸۵- ۳۵٪ آنها دارای مشکلات عاطفی و رفتاری از قبیل اعتماد به نفس پایین، افسردگی و ارتباطات اجتماعی ضعیف هستند. مشاغلی را که در معرض چندین عامل زیان بار قرار دارند و میزان مواجهه با عوامل ذکر شده بیش از حد مجاز باشد را جزو مشاغل سخت طبقه بندی می کنند. از این رو می توان گفت که کودکان کار نیز جزو مشاغل سخت و زیان آور طبقه بندی می شوند چرا که شدت عوارض ایجاد شده در اثر این عوامل در کودکان به مراتب بیشتر است و به واسطه شرایط جسمی ضعیفی که دارند این عوارض زودتر و با شدت بیشتری خود را نشان می دهند. مسئولان باید در راستای کاهش آسیب های ناشی از حضور کودکان در مشاغل سختی مثل باربری کار در کوره های آجرپزی و جمع آوری و فروش ضایعات، مداخلات و حمایت مورد نیاز را لحاظ کنند، زیرا غفلت از حضور و فعالیت کودکان کار در این قبیل مشاغل سبب آسیب های شغلی و بیماری های ناشی از کار در آن ها می شود. با توجه به این مشکلات، در قانون نیز محدودیت هایی برای کار کودکان در نظر گرفته شده است.
قانون کار برای کودکان کار
قانون کار مصوب ۱۳۶۹، کار کودکان زیر ۱۵ سال را کلا ممنوع اعلام کرده است. در مبحث پنجم این قانون در مواد ۷۹ تا ۸۴ به این موضوع پرداخته است:
مبحث پنجم – شرایط کار نوجوانان
ماده ۷۹: به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع است.
ماده ۸۰: کارگری که سنش بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد، کارگر نوجوان نامیده می شود و در بدو استخدام باید توسط سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایش های پزشکی قرار گیرد.
ماده ۸۱: آزمایش های پزشکی کارگر نوجوان، حداقل باید سالی یکبار تجدید شود و مدارک مربوط در پرونده استخدامی وی ضبط گردد. پزشک در باره تناسب نوع کار با توانائی کارگر نوجوان اظهارنظر می کند و چنانچه کار مربوط را نامناسب بداند کارفرما مکلف است در حدود امکانات خود شغل کارگر را تغییر دهد.
ماده ۸۲: ساعات کار روزانه کارگر نوجوان، نیم ساعت کمتر از ساعات کار معمولی کارگران است. ترتیب استفاده از این امتیاز با توافق کارگر و کارفرما تعیین خواهد شد.
ماده ۸۳: ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.
ماده ۸۴: در مشاغل و کارهایی که بعلت ماهیت آن با شرایطی که کار در آن انجام می شود برای سلامتی یا اخلاق کار آموزان زیان آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود. تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.
ماده ۸۰ کودکان ۱۸-۱۵ سال را کارگر نوجوان نامیده و تا ماده ۸۴ به بیان شرایط خاص کار این گروه سنی پرداخته است. مثلا این که ساعت کار آنها نیم ساعت کمتر از ساعت کار دیگر گروه ها باشد و نوع کار به گونه ای باشد که صدمه به جسم و روح آنها وارد نیاید.
پیمان نامه جهانی حقوق کودک: طبق کنوانسیون حقوق کودک که به عنوان معتبر ترین سند حقوقی شناخته می شود و ایران نیز از سال ۱۳۷۲ با حق تحفظ به این کنوانسیون ملحق شد، هر فرد شاغل زیر ۱۸ سال، کودک کار محسوب می شود و این افراد نباید در مشاغل سخت به کار گرفته شوند.
ماده ۳۲ پیمان جهانی حقوق کودک می گوید، کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند، حمایت شود و دولت ها باید حداقل سن کار و شرایط کار کودکان را مشخص کنند.
بر اساس ماده ۲۶ این پیمان، هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شود. همچنین ماده ۲۷ پیمان جهانی حقوق کودک تاکید می کند، کودکان باید از سطح زندگی که تامین کننده رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها است، برخوردار شوند.
جمع بندی
در این مقاله عوامل زیان آور شغلی و قانون های مرتبط با کار در کودکان به صورت علمی و مستند مورد بررسی قرار گرفت. متاسفانه با ادامه پیدا کردن و افزایش فشار اقتصادی بر اقشار ضعیف، روز به روز شاهد افزایش تعداد کودکانی هستیم که به خاطر لقمه ای غذا و دستیابی به نیاز های اولیه زندگی، درس و مدرسه را رها کرده و با حقوق ناچیز در مشاغل مختلفی به کار گرفته می شوند. این کودکان در معرض عوامل زیان آور شغلی بسیاری قرار دارند که سلامت آنها را به طور جدی تهدید می کند و بی توجهی به این موضوع سلامت جامعه را نیز به خطر می اندازد. البته به لحاظ قانونی ضوابطی را در کشور برای حمایت از کودکان در شرایط کار داریم که اگر همین ها به درستی اجرا شود بخش زیادی از مشکلات این کودکان حل می شود. امیدواریم این مقاله مورد توجه اتحادیه های کار، انجمن های صنفی، دانشجویان بهداشت حرفه ای و ارگونومی، دولت، NGO ها، مردم و سایر نهاد های مربوطه قرار گیرد و برای رفع این مشکل بزرگ اقداماتی صورت گیرد.
حتما بخوانید:
⇐ بررسی اپیدمیولوژیک حوادث کودکان
⇐ پیشگیری از اختلالات اسکلتی – عضلانی کودکان در کشاورزی
منابع:
- مجله علمی اجتماعی ارگونومی، ویرایش پنجم، پاییز 99
- کلیات مهندسی بهداشت حرفه ای
- قانون کار جمهوری اسلامی ایران
- باشگاه خبرنگاران جوان
- بررسی سلامت اجتماعی کودکان کار مراجعه کننده به مراکز مردم نهاد حمایت از حقوق کودکان تهران در سال ۱۳۹۳.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)