استاندارد تقسیم بندی مناطق خطر و تجهیزات ضد انفجار

چکیده: چرخه ی تولید در بخش های مختلف واحدهای عملیاتی با توجه به نوع مواد به کار رفته در آنها دارای توان بالقوه‌ی خطر است. از این رو ارزیابی میزان خطر آفرینی مواد و طبقه بندی فضاهای عملیاتی در صنایع اهمیت فراوانی دارد. در این راستا، از سال ۱۹۹۰ میلادی به منظور شناسایی و تعیین مناطق قابل اشتعال و انفجار، استفاده از استانداردهای آیین نامه ها و دستورالعمل های سازمانهای بین المللی آغاز گردید. از طرفی طیف وسیع استفاده از تجهیزات الکتریکی در صنایع، لزوم تعیین و تطابق این گونه از تجهیزات به ویژه برای استفاده در مناطق با ریسک بالای اشتعال و انفجار را ایجاب کرده است. چرا که کم ترین عدم اطمینان و اعتماد به طبقه بندی مناسب مناطق پرخطر و تجهیزات الکتریکی مورد استفاده در آنها علاوه بر تحمیل خسارات های جبران ناپذیر به صنایع، ایمنی کارکنان و محیط زیست را با مخاطرات جدی روبرو خواهد کرد.

در این مقاله ضمن تعریف مناطق پرخطر، به ویژگی های معرفی شده توسط استاندارد IEC و دستورالعمل اتکس در خصوص شناسایی و طبقه بندی فضاهای عملیاتی و پرخطر و سیستم علامت گذاری و کلاس حرارتی تجهیزات ضد انفجار پرداخته شده است.

۱- مقدمه: فضاهای عملیاتی واحدهای صنعتی به لحاظ نوع فرآیندهای موجود در آنها، همواره با مخاطرات خاصی هم چون اشتعال و انفجار مواجه هستند. از این رو طبقه بندی و تقسیم بندی نواحی و گروه بندی مواد مورد استفاده در عملکردهای واحدهای عملیاتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ چراکه کم ترین عدم انطباق در شناسایی و دسته بندی نواحی پر خطر و تجهیزات و لوازم الکتریکی موجود در آنها می تواند زیان ها و آسیب های جبران ناپذیری را به صنایع، محیط زیست و کارکنان به همراه داشته باشد. در این میان، استفاده از استانداردها، آیین نامه ها و دستورالعمل های معتبری هم چون IEC، NEC ، API و اتکس که از فراگیری بیشتری برخوردار هستند می تواند راهنمای مناسبی در جهت شناسایی و کلاس بندی مناطق پر خطر و تعیین نوع حفاظت بدنه تجهیزات الکتریکی و کلاس حرارتی تجهیزات باشد. در این راستا، تعیین نوع فضاهای کارکردی تجهیزات از لحاظ سطحی (رو زمینی) و زیر سطحی (معدنی)، شناسایی، دسته بندی و طبقه بندی مواد و درجه خطر آفرینی آنها، تعیین نوع حفاظت بدنه و تناسب کلاس حرارتی تجهیزات با ناحیه و فضای عملیاتی گام های مؤثر انتخاب تجهیزات جهت مناطق پر خطر است.

هدف این مقاله معرفی و آگاهی بخشی در خصوص مناطق و مواد پر خطر موجود در صنایع و استفاده از استاندارد IEC و دستورالعمل اتکس با رویکرد انتخاب مناسب و اقتصادی تجهیزات ضد انفجار است. در این راستا، ضمن تعریف مناطق پرخطر و طبقه بندی و دسته بندی آن ها، سیستم علامت گذاری و کلاس حرارتی تجهیزات ضد انفجار نیز بیان شده است. هم چنین با استفاده از جدول ها و تصاویر مناسب، مفاهیم نواحی و فضاهای حفاظتی و دسته بندی و تقسیم بندی مختص آنها نشان داده شده است.

٢- مناطق پرخطر

مناطق پرخطر (Hazardous Area)، مکان هایی هستند که احتمال وجود غلظت در محدوده ی انفجار گازها، بخارها و ذرات ریز قابل انفجار وجود دارد. هم چنین در تعریفی دیگر، می توان به مناطقی که به دلیل امکان وجود اتمسفر قابل انفجار نیازمند اقدامات احتیاطی ویژه ای برای حفاظت از سلامت و ایمنی انسان ها باشد اشاره کرد. از آنجایی که مناطق پرخطر در شرایط غیر نرمال دارای پتانسیل بالایی برای انفجار هستند؛ لذا شناخت و شناسایی این گونه از مناطق به خصوص برای صنایع هیدروکربنی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از طرفی، طبقه بندی این گونه از مناطق تنها با رویکرد استفاده از استانداردها، آیین نامه ها و دستورالعمل های جهانی قابل عرضه و استناد است. در این راستا، از دهه ی ۱۹۴۰ میلادی به بعد استاندارد IEC، دستورالعمل اتکس و آیین نامه ی ملی برق ایالات متحده آمریکا (NEC) به جهت شناسایی و طبقه بندی و جلوگیری از مخاطرات مناطق پرخطر تدوین و به صنایع کشورهای مختلف عرضه شد.

۳- استانداردها، آیین نامه ها و دستورالعمل های جهانی طبقه بندی مناطق پرخطر

شناسایی و طبقه بندی فضاهای عملیاتی در صنایع و به ویژه صنایع هیدروکربنی در استانداردهای مختلف جهانی تحت نام AREA CLASSIFICATION و یا CLASSIFICATION OF LOCATIONS مطرح است. از طرفی در مورد طبقه بندی فضاهای عملیاتی در صنایع از نقطه نظر آتش سوزی و انفجار، استانداردها، آیین نامه ها و دستورالعمل هایی هم چون IECEx ،NEC ،CEC ANZex ،AUSEX BS ،ATEXAPI، NFPA و NFC مورد استفاده قرار می گیرند که در این میان استاندارد IEC و دستورالعمل اتکس (ATEX) و آیین نامه ملی برق ایالات متحده آمریکا از فراگیری بیشتری برخوردار است. همچنین از آن جایی که در استاندارد IEC تنها طبقه بندی فضاهای مختلف مطرح گردیده است و در خصوص محدوده ی فیزیکی و ابعاد فضاهای تجهیزات و تاسیسات حاوی هیدروکربن اطلاعات مشخصی ارائه نگردیده است؛ از این رو دستورالعمل هایی توسط انجمن ها یا سازمانهای مرتبط با صنایع هیدروکربنی هم چون API در آمریکا و آE در انگلستان و اتکس در اتحادیهی اروپا تدوین و عرضه شده است. در کشور ایران نیز طبقه بندی نواحی صنعتی با استفاده از استاندارد ۶۰۰۷۹ IEC و منطبق با دستورالعمل API (مندرج در نشریه ی ۵۰۵ RP) توصیه و پیشنهاد شده است.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ایمنی تجهیزات الکتریکی در محیط های گازی قابل انفجار

⇐ استاندارد تجهیزات ضد انفجار

⇐ محیط های گازی و ابرهای گرد و غبار قابل انفجار