ارزیابی ریسک در محیط کاری با استفاده از یک مدل چند معیاری فازی

ارزیابی ریسک در محیط کاری با استفاده از یک مدل چند معیاری فازی

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 15

علیرضا شهرکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، دانشکده تحصیلات تکمیلی، دپارتمان مهندسی صنایع، زاهدان
مجید علیزاده شرکت مهندسی پایش سیستم مهرIMS ، تهران
معصومه مرادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، دانشکده تحصیلات تکمیلی، دپارتمان مهندسی صنایع، زاهدان

چکیده

ارزیابی ریسک یک مرحله حساس از فرایند مدیریت ایمنی است. اساسا ارزیابی ریسک شامل ارزشیابی ریسک در انجام فعالیت های کاری تلقی می گردد بطوری که اطلاعات مناسب جهت پرداختن به اقدامات کنترلی مداخله ای را برای مدیران فراهم می نماید. مهمترین فعالیت در ارزیابی ریسک، انجام ارزشیابی ریسک می باشد اما علیرغم این اهمیت، هرگز مقررات ملی یا بین المللی یک متدولوژی استاندارد را برای پرداختن به این مهم، فرموله نکرده اند و لذا سازمانها جهت پذیرش یک رویکرد مناسب، آزادند. در نتیجه، عموما سازمان ها به استفاده از متدولوژی های ساده روی می آورند که مکررا قادر به تاکید بر کلیه جنبه های اصلی تاثیر گذار بر ریسک های محیط کار و ایجاد یک رتبه بندی دقیق از فعالیت های خطرناک نیستند. در این مقاله که معرفی یک متدولوژی جدید برای ارزشیابی ریسک است با هدف فائق آمدن بر محدودیت های رویکرد های سنتی بوده و روش جدیدی جهت رتبه بندی فعالیت های خطرناک با استفاده از تصمیم گیری چند معیاره را ارائه می نماید. متدولوژی پیشنهاد شده مبتنی بر یک رویکرد تخمینی براساس تئوری منطق فازی می باشد.

کلمات کلیدی: ارزشیابی، ریسک، فازی، چند معیاره، تاپسیس

مقدمه

هر ساله میلیون ها حادثه و بیماری ناشی از کار در دنیا اتفاق می افتد که برخی از این حوادث باعث مرگ و از کارافتادگی کلی یا جزیی می گردند. هزینه سالیانه ضررهای اقتصادی ناشی از این حوادث شغلی در حدود ۱۴۰ میلیارد دلار بر آورد شده است که شامل ۱۷ میلیارد دلار برای ارائه خدمات درمانی، ۶۰ میلیارد دلار هزینه کاهش تولید، ۵ میلیارد دلار هزینه های بیمه و ۶۲ میلیارد دلار برای کاهش کیفیت زندگی می باشد.[1] با توجه به گسترش تکنولوژی در محیط های کاری افزایش این آمار و ارقام در صورت عدم برنامه ریزی و ارائه طرح های جدید، دور از انتظار نمی باشد.

در چنین شرایطی سازمانها برای کنترل و مدیریت این حوادث، نیازمند مدیریت هوشمندانه سرمایه های سازمانی می باشند. از اینرو مدیریت ریسک سلامت و ایمنی بعنوان یک ضرورت اساسی برای کسب موفقیت کلیه سازمانها محسوب می گردد. یکی از عوامل اصلی در مدیریت سلامت و ایمنی تدوین و اجرا ارزیابی ریسک می باشد که وضعیت سازمان را به منظور کسب اطمینان از موفقیت آمیز بودن برنامه های سلامت و ایمنی اجرا شده آزمون می نمایند.[2]

مدیریت ریسک، ایجاد فرهنگ و زیرساخت به صورت منطقی و سیستماتیک است که از طریق برقراری بافت، شناسایی، واکاوی، ارزشیابی، کنترل، پایش و اطلاع رسانی، ریسک های مرتبط با فرایند، فعالیت و کارکردها، به طریقی که سازمان را قادر به کمینه کردن خسارات و بیشینه کردن منافع بنماید. [3]

ارزیابی ریسک، بخشی از مدیریت ریسک است. قبل از پرداختن به تعریف ارزیابی ریسک لازم است تعاریف خطر و ریسک بیان شود:

خطر: منبع بالقوه ایجاد آسیب. برای مثال الکتریسته، حمل و نقل دستی بار، داربست، خطر محسوب می شوند.

ریسک: ترکیبی از احتمال یک رخداد و پیامدهای آن.  در واقع به شانس یا احتمال اینکه کسی از خطر آسیب ببنند یا اموالی دچار صدمه گردد، ریسک اطلاق می شود. آسیب دیدن کمر در اثر بلند کردن بار، ریسک است. کار کردن روی یک داربست در ارتفاع، یک ریسک محسوب می گردد.

ارزیابی ریسک، به فرایند کلی برآورد نمودن میزان ریسک و تصمیم گیری در خصوص قابل تحمل بودن ریسک، ارزیابی ریسک گفته می شود. به ریسکی که میزان آن تا حد قابل تحمل توسط سازمان، با در نظر گرفتن الزامات قانونی و خط مشی ایمنی و سلامت حرفه ای کاهش یافته باشد، ریسک قابل تحمل گویند. ارزیابی ریسک بطور سیستماتیک تعیین می کند، چه خطراتی در محیط کار هستند و احتمال رخ دادن خطر چقدر است و چه آسیبی و با چه شدتی ممکن است، بوجود آید، که خود باعث می شود، راه حلهای کنترلی شناسایی شوند و در نتیجه باعث کاهش ریسک و اثراتش می شود. لذا ارزیابی ریسک، اطلاعاتی را جهت ایجاد یک سیستم ایمن فراهم می کند.

مطالعات انجام شده، نشان داده است که در حال حاضر بیش از هفتاد نوع روش مختلف کیفی و کمی برای ارزیابی ریسک در دنیا وجود دارد. سازمانها در حال حاضر هیچ فرمت استاندارد شده ای چه در مقیاس ملی یا بین المللی جهت ارزیابی ریسک ندارند.

در روش عمومی ارزیابی ریسک رتبه ریسک (R) در این روش بر اساس دو عامل ریسک یعنی شدت وقوع (S)، احتمال وقوع (2) محاسبه می شود. R=S×P اگر چه این روش ارزیابی به دلیل سادگی، بسیار کاربرد دارد ولی دارای معایب زیر نیز می باشد:

• عدم صراحت برآورد احتمال
• وابستگی بیش از حد به قضاوت های افراد

عدم در نظر گرفتن وزن عامل های ریسک که این سبب می شود ترکیب های مختلفی از شدت، احتمال و میزان تماس به نتایج یکسان منجر شود.

با توجه به مشکلات اشاره شده، ارائه یک روش جدید جهت بهبود نتایج حاصل از ارزیابی ریسک و متعاقباً مدیریت موفق ریسک های سلامت و ایمنی ضروری بنظر می رسد. روش موردنظر در ابتدا، تعداد معیارهای ارزیابی ریسک را افزایش میدهد یعنی علاوه بر معیارهای عمومی ارزیابی ریسک، عوامل دیگری را نیز بعنوان عوامل ارزیابی با استفاده از روش گروه اسمی (NGT)، معرفی می کند. روش گروه اسمی (NGT) فرآیند گروهی سازمان یافته ای است که در آن علاوه بر خلق ایده ها، ارحجیت ایده ها نسبت بهم نیز مشخص می شود. با افزایش معیارهای ارزیابی، دقت برآورد احتمال وقوع با تکیه بر این عوامل افزایش می یابد.

املماویچ و جلزناد (2002) اشاره می کنند که چطور فاکتور های ارزیابی ریسک تحت تاثیر انواع مختلف عوامل مبهم و نامعین می باشند و سپس با استفاده از مجموعه های فازی به رفع ابهام فرایند ارزیابی می پردازند. [6]

پس از تعیین معیارهای ارزیابی، مرحله بعدی ارائه روش ارزیابی ریسک بر اساس معیارهای تعیین شده می باشد. رویکرد موردنظر با استفاده از تصمیم گیری چند معیاره، روش تاپسیس را معرفی می نماید، این روش در محیط فازی قادر است با غلبه بر وجود ابهام در قضاوت ها، رتبه بندی از خطرات و ریسک ها را با در نظر گرفتن قضاوت های تیم ارزیابی ریسک ارائه نماید.

محققین بسیاری به کاربرد مجموعه های فازی در ارزیابی ریسک پرداخته اند. مور و همکاران (2009) در مقاله ای از روش های فازی جهت ارزیابی ریسک حوادث شغلی در شرکت فولاد بهره برده است، ایشان در روش ارزیابی شان از قوانین فازی استفاده نمودند. [7] تی و لیم رویکردی را جهت RPN فازی ارائه کردند که از قوانین فازی وزن دار شده استفاده می کند به طوری که هر قانون فازی مرتبط با یک وزن جهانی باشد. [8]

در زمینه بکارگیری روشهای تصمیم گیری چند معیاره در ارزیابی ریسک نیز تحقیقاتی شده است که به تعدادی از آنها اشاره می نمائیم. گورکانلی و موگنا (2009) در مقاله ای مجموعه قوانین فازی را جهت تجزیه و تحلیل ریسک ایمنی شغلی در سایت های ساختمانی بکار بردند، ایشان ابتدا ساختار سلسله مراتبی را جهت حوادث در سایتهای ساخت و ساز تنظیم کردند و سپس با بهره گیری از روش AHP به وزن دهی شاخص ها و زیر شاخص ها می پردازند و سپس برای تحلیل ایمنی و تعیین سطح ریسک از قوانین فازی استفاده کرده اند.[9] بر گلیاها و همکاران روشی را جهت اولویت بندی حالات خرابی با استفاده از تاپسیس ارائه کرده اند. در این روش کاربرد منطق فازی را جهت ارزیابی S,O,D و وزن اهمیتشان نشان داده اند. [10] گارسیا و همکاران در مقاله ای روش DEA فازی در FMEA ارائه نمودند و در رتبه بندی حالات خرابی نوعی راکتور آبی تحت فشار بکار بردند.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ شاخص های ارزیابی ریسک در فاز طراحی فرایندهای شیمیایی

⇐ ارزیابی ریسک آلاینده های هوا در محیط کار

⇐ نقش سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست (hse) در بهبود فرایندهای صنعتی و کاهش حوادث

⇐ روش ها و فنون مدیریت و کاهش ریسک