اثرات نور درخشان بر چرخه ترشح هورمون کورتیزول و ملاتونین بزاق و زمان واکنش توجه متمرکز و پراکنده در کارگران نوبت کار

فرمت: Word   تعداد صفحات: 13

چكيده مقاله

زمینه و هدف: در بسیاری از مطالعات تغييرات دوره اي سيركادين در دوره زماني 24 ساعته در مورد نوبت كاران گزارش شده است و در همین دوره شاخص هاي نظام آهنگين مانند دماي بدن، ميزان ترشح هورمون کورتیزول و ملاتونين مورد ارزيابي قرارگرفته است . هدف از اين مطالعه مداخله اي بررسي تاثير نور درخشان ( 4500 لوکس)  بر میزان ترشح هورمون کورتیزول و ملاتونین و میزان زمان واکنش توجه متمرکز  و توجه پراکنده در ساعتهای مختلف 24 ساعته شبانه روز درجامعه كارگري نوبت كاریکی از صنایع الکتریک بوده است.

روش بررسي: این مطالعه توصيفي- تحليلي مقطعی در سال 1391 انجام شده است . 44 نفر کارگر نوبت کار و 44 نفر کارگر صبح کار ثابت پس از محاسبه حجم نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و نمونه های بزاق آنها در 24 ساعت شبانه روز (ساعت های 16-19-22-1-4-7-10-13) جمع آوری و در همان ساعت ها نیز آزمون توجه متمرکز و توجه پراکنده توسط نرم افزار کامپیوتری انجام شده است و پس از مداخله و تابش نور درخشان (4500 لوکس) مجددا نمونه های بزاق جمع آوری و پس از آنالیز نمونه ها به روش الیزا داده های بدست آمده توسط نرم افزار آماری SPSS19 و با استفاده از روش آماری T-test مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است همچنین آزمون توجه متمرکز و پراکنده نیز توسط نرم افزار مربوطه مورد بررسی قرار گرفته است.

يافته‌ها: داده های جمع آوری شده نشان میدهد بین میانگین هورمون کورتیزول و ملاتونین بزاق و همچنین بین میانگین زمان واکنش آزمون توجه متمرکز و توجه پراکنده در دو گروه کارگران صبح کار ثابت و نوبت کار در شرایط استفاده از نور معمولی با 95 درصد اطمینان از لحاظ آماری (P>0.05)  ارتباط معنی دار وجود ندارد و  پس از مداخله و استفاده از نور درخشان (4500 لوکس ) بین میانگین هورمون کورتیزول و ملاتونین بزاق و همچنین بین میانگین زمان واکنش آزمون توجه متمرکز و توجه پراکنده در دو گروه کارگران نوبت کار در شرایط استفاده از نور معمولی و نور درخشان با 95 درصد اطمینان از لحاظ آماری (P<0.05) ارتباط معنی دار وجود دارد.

نتيجه‌گيری: یافته‌های مطالعه حاضر نشان می دهد میزان غلظت هورمون ملاتونین در ساعاتی از شبانه روز بیشتر شده و موجب خواب آلودگی و کمتر شدن میزان توجه متمرکز و پراکنده و بالا رفتن زمان واکنش کارگران نوبت کار شده است و با استفاده ازتابش نور درخشان (4500 لوکس) به عنوان دوش نور بر میزان ترشح هورمون کورتیزول و ملاتونین آنها اثر گذار بوده و میزان توجه متمرکز و پراکنده بیشتر شده است.

كليد واژه‌ها: نور درخشان، زمان واکنش، هورمون کورتیزول و ملاتونین،ریتم سیرکادین

مقدمه

حدود 20 درصد از کارگران در کشورهای صنعتی نوبت کار هستند و بیشتر مشکلات کارگران نوبت کار که به صورت چرخشی و یا در شیفت شب کار می کنند اختلالات خواب، خستگی، بیماریهای گوارشی و اختلالات در کار بوده و مهمترین مشکلات همراه با نوبت کاری به دلیل عدم تطابق ریتم سیرکادین، برنامه خواب می باشد بنابراین کارگران مجبورند در زمانی کار کنند که در اثر عادت و بر اساس ریتم سیرکادین نیاز به خواب و استراحت دارند و در موقع کار خواب آلود بوده و میزان راندمان کار پایین آمده و افراد در این شرایط کاری  مستعد حوادث می باشند[1].

از بین حدود 15 میلیون کارگر در ایالات متحده آمریکا حداقل 4 میلیون کارگر بطور منظم در شیفت شب کار میکنند و حدود 3.5 میلیون نفر در نوبت کاری فعالیت دارند[2]. کارگران نوبت کار معمولا با ریتم سیرکادین تطابق نداشته و در هنگام کار کردن در شب خواب آلود بوده و میزان هوشیاری و توجه پایین بوده و در روز نیز خواب کوتاه و غیر عمیق بوده و استراحت بطور کامل انجام نخواهد شد. يكي از مسائل اصلي در مورد نوبت كاران موضوع انطباق با ساعات کار و مقابله با ریتم طبیعی و ساعات بیولوژیکی بدن می باشد[4]. مطالعات نشان داده است در ریتم سیرکادین اعمال فیزیولوژی بدن از جمله دمای بدن، تولید هورمون ها بویژه کورتیزول و ملاتونین، چرخه خواب و بیداری و مواردی مثل فشار خون در چرخه 24 ساعته معروف به سیرکادین اتفاق می افتد و این ریتم به صورت انطباق یافته روی اعمال فیزیولوژیک بدن اثر گذار است و در ساعاتی از شب به دلیل ترشح هورمون ملاتونین دمای بدن، فشار خون و فعالیت های گوارشی کم شده و چشم ها تمایل به خوابیدن دارند و در روز با ترشح هورمون کورتیزول که به هورمون هیجان نیز معروف است علایم حیاتی فوق نیز بالا رفته و افراد میل به خوابیدن ندارند[5].

مطالعات نشان میدهد در برنامه های نوبت کاری در نزد افرادی كه نمي توانند با ریتم سیرکادین انطباق داشته باشند، سلامتی آنها در معرض خطر قرار می گیرد و علاوه بر مشکلات اجتماعی، ناراحتی های عصبی، ناراحتی های گوارشی، ناراحتی های قلبی و عروقی را بدنبال خواهند داشت[6]. نوبت کاری همیشه با تعدادی از مشکلات سلامتی شامل بیماری قلبی و عروقی، اختلال در متابولیسم گلوکز و چربی، اختلالات روده ای و معده ای، مشکلات دستگاه تولید مثل و همچنین سرطان سینه همراه بوده است و حتی کارگرانی که از برنامه نوبت کاری راضی هستند به دلیل عدم تطابق ریتم سیرکادین اختلالاتی را در مورد هورمون های ملاتونین و کورتیزول و هورمون محرک تیرویید داشته اند[7].

در پستانداران هورمون ملاتونین از غده پینه ال ترشح شده و در شب بیشترین مقدار ترشح و در روز کمترین مقدار ترشح را در طول شبانه روز دارد و ریتم ترشح هورمون ملاتونین به عنوان یکی از عوامل اثر گذار جهت مطالعه ریتم سیرکادین کار برد دارد[8]. مطالعات نشان میدهد كه روشنايي درخشان (4500 لوكس ) قادر است بر فعالیت های 24 ساعته و تعدادي از شاخص هاي ريتم سيركادين از جمله هورمون های کورتیزول و ملاتونین کارگران نوبت کار اثر گذار باشد و موجب ارتقای تطابق در ریتم سیرکادین شود و برای ایجاد تطابق کارگران نوبت کار در شب روش های مختلفی وجود دارد و یکی از روشها تلاش برای به تاخیر انداختن فعالیت های هورمونی ریتم سیرکادین توسط استفاده از نور درخشان در شب می باشد[9]. روشنایی به عنوان یکی از عوامل محیطی بر روی ترشح هورمون ملاتونین اثر گذار بوده و هم در روشنایی روز و هم در روشنایی درخشان مصنوعی میزان ترشح هورمون ملاتونین را در شب کاهش خواهد داد[10]. مطالعات نشان میدهد كه با تغییر هورمون کورتیزول میزان زمان واکنش توجه متمرکز و توجه پراکنده نیز تغییر کرده و میزان هوشیاری افراد با افزایش هورمون کورتیزول در ساعاتی از شبانه روز افزایش می یابد[11].

اگرچه اثرات نوبت کاری بر روی ریتم سیرکادین را نمیتوان  بطور کامل حذف کرد ولی با طراحی و استفاده از نور درخشان (4500 لوکس) می توان در ساعاتی از شبانه روز از ترشح هورمون ملاتونین که موجب خواب آلودگی و بالا رفتن زمان واکنش توجه متمرکز و پراکنده و در نهایت موجب کاهش توجه و تمرکز خواهد شد جلوگیری کرده و با تابش نور درخشان به عنوان دوش نور و نوعی نور درمانی و با ایجاد تطابق ،کاهش هورمون ملاتونین، کم شدن میزان زمان واکنش توجه متمرکز و پراکنده و بالا بردن میزان هوشیاری در افراد نوبت کار از اثرات زیان آور نوبت کاری جلوگیری نمود. همچنین با تهیه برنامه صحیح نوبت کاری و ایجاد تطابق در نزد کارگران نوبت کار از مشکلات مربوطه جلوگیری نمود.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ تأثیر شوک نور درخشان بر خواب و تطبیق کارگران شبانه یک بیمارستان در ایران