آيين‌نامه سيستم اتصال به زمين (ارتينگ) مصوبه 1385 شورای عالی حفاظت فنی

آيين‌نامه سيستم اتصال به زمين (ارتينگ) مصوبه 1385 شورای عالی حفاظت فنی

آيين‌نامه سيستم اتصال به زمين (ارتينگ)

 

فصل اول ـ تعاریف

این فصل به تعریف اصطلاح ها و کلمه‌های بکار رفته در آئین‌نامه می‌پردازد.

1ـ زمین (ارت)¹: رسانندگی جرم زمین را در صورتی که پتانسیل الکتریکی در هر نقطه از زمین به صورت قراردادی برابر صفر در نظر گرفته شود، زمین (ارت) می‌نامند.

2ـ سیستم اتصال به زمین (ارتینگ)²: یک یا چند الکترود همراه با سیمهای ارت را که قابلیت اتصال به ترمینال اصلی داشته باشند، سیستم اتصال به زمین (ارتینگ) می‌نامند.

3ـ الکترود ارت (زمین)³: رسانا یا گروهی از رساناهای متصل به هم است که اتصال الکتریکی به زمین را فراهم می‌کنند.

4ـ مقاومت الکترود ارت⁴: مقاومت بین ترمینال اصلی زمین و کره زمین است.

5 ـ امپدانس حلقه اتصال به زمین⁵: امپدانس حلقه جریان اتصالی زمین است که شروع و پایان آن نقطه اتصالی است و با ZS نشان داده می‌شود.

حلقه اتصالی زمین در سیستم های مختلف به شرح ذیل است:
الف ـ سیستم های TN: نقطه شروع (محل اتصالی)، از بدنه دستگاه به ترتیب به سیم ارت، شینه ارت، شینه نول، نقطه ترانس، سیم‌پیچ ترانس، سیم فاز اتصالی و نقطه اتصال به بدنه.
ب ـ سیستم های TT  و IT: نقطه شروع (محل اتصالی)، سیم اتصال به زمین، الکترود زمین، زمین، الکترود سیستم، شینه نول، نقطه صفر ترانس، سیم فاز اتصالی و نقطه اتصالی.

6 ـ اتصالی: حالتی از مدار است که جریان در مسیری غیرعادی یا بدون اینکه پیش‌بینی شده باشد یا در نظر گرفته شود، جاری می‌شود. این جریان امکان دارد از نقص در عایق‌بندی یا از بستهای به کار رفته بر روی عایق رساناها ناشی شود.

7 ـ جریان اتصال به زمین (جریان اتصال کوتاه)⁶ : اضافه جریانی است که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی قابل چشم‌پوشی بین هادیهای با پتانسیلهای مختلف در شرایط عادی کار برقرار شود.

8 ـ جریان نشتی زمین⁷ : جریان جاری به زمین یا رساناهای دیگری را که مدار الکتریکی آنها به زمین راه دارد، جریان نشتی زمین می‌نامند. در صورت استفاده از خازن در مدارها، امکان دارد جریان مذکور دارای مقدار جزء خازنی هم باشد.

9ـ سیم اتصال به زمین (سیم ارت)⁸ : سیم حفاظتی را گویند که ترمینال اصلی ارت تأسیسات را به الکترود ارت یا سایر قسمتهای اتصال به زمین وصل می‌کند.

10ـ سیم خنثی (نول)⁹ : سیمی متصل به نقطه خنثی در سیستم (صفر زمین) که قادر است انرژی الکتریکی را انتقال دهد.

11ـ هادی‌ حفاظتی (PE)¹⁰ : در بعضی از اقدامات حفاظتی برای تأمین ایمنی در برابر برق‌گرفتگی لازم است با استفاده از هادی حفاظتی قسمت های زیر به همدیگر وصل شوند:

• بدنه‌های هادی؛
• قسمت های هادی بیگانه؛
• ترمینال اصلی زمین؛
• الکترود زمین؛
• نقطه صفر ترانس (نقطه خنثی)؛

12ـ سیم غلافدار فلزی به منظور زمین کردن: یک نوع سیستم سیم‌کشی است که در آن سرتاسر طول یک یا چند سیم عایق‌دار توسط نوار یا غلاف فلزی پوشانده شده و مانند هادی PEN  عمل می‌کند.

13ـ سیم مشترک ارت ـ نول  (PEN)¹¹: سیمی را که به طور مشترک، هم کار سیم اتصال به زمین و هم کار سیم نول را انجام دهد، سیم PEN می‌نامند.

14ـ قسمت های بی‌حفاظ (روباز) هادی: قسمت بی حفاظ از تجهیزات را که قابل لمس بوده و حامل برق نیست، اما امکان برقدار شدن در شرایط اتصالی را دارد، قسمت بی‌حفاظ هادی می‌نامند.

15ـ ترمینال اصلی اتصال به زمین (ارتینگ)¹² : ترمینال یا شینه‌ای را گویند که برای اتصال به سیم های محافظ تهیه شده و سیم های هم‌ پتانسیل‌ کننده و سیم های اتصال به زمین (ارت)، یا هر وسیله‌ای که به عنوان اتصال به زمین (ارتینگ) به کار می‌رود، به آن وصل می‌شوند.

16ـ قسمت های برقدار¹³ : سیم یا قسمت هایی از رسانا را که برای استفاده‌های معمولی برقدار شده‌اند، قسمت های برقدار می‌نامند. سیم نول نیز شامل این قسمت هاست، اما طبق قرارداد، سیم PEN (سیم مشترک ارت ـ نول) به عنوان قسمت برقدار محسوب نمی‌شود.

17ـ پتانسیل زمین (ارت)¹⁴ : پتانسیل الکتریکی ایجاد شده نسبت به جرم موجود زمین یا نسبت به سطح زمین اطراف الکترود ارت را هنگامی که جریان الکتریکی از الکترود به زمین جاری شود، پتانسیل زمین می‌نامند.

18ـ کرادیان پتانسیل (در یک نقطه از زمین)¹⁵ : اختلاف پتانسیل اندازه‌گیری شده بر واحد طول یک نقطه را در جهتی که پتانسیل بیشترین مقدار را داشته باشد، گرادیان پتانسیل می‌نامند.

19ـ دستگاه های سیار (قابل حمل) ¹⁶ : دستگاه های الکتریکی را می‌نامند که در حال حرکت کار می‌کنند یا اینکه می‌توانند به آسانی از محلی به محل دیگر حرکت داده شوند. در حالی که به پست توزیع برق متصل هستند.

20ـ قسمت هایی که به طور همزمان با هم قابل دسترسی هستند¹⁷ : سیم ها یا قسمت های رسانا که به طور همزمان در موقعیت های مخصوصی قابل لمس هستند. این قسمتها شامل بدنه‌های برقدار، قسمت های بدون حفاظ (روباز)، هادی های بیگانه، سیم ارت و الکترودهای ارت هستند.

21ـ دستگاه پس ماند جریان RCD¹⁸ : دستگاه سوئیچینگ مکانیکی یا مجموعه‌ای از دستگاه ها که در شرایط مشخصی سبب بازنگه‌داشتن اتصالات در مواقعی می‌شوند که پس‌ماند جریان به مقدار معینی رسیده باشد.

22ـ هادی بیگانه: قسمتی از رساناها را که احتمال ایجاد پتانسیل، به ویژه پتانسیل ارت در آنها وجود دارد و قسمت های شکل‌ یافته‌ای از تجهیزات الکتریکی نیستند، هادی بیگانه می‌نامند.

23ـ وسایل قطع و وصل و کنترل¹⁹ (قبل یا بعد از تابلو): تجهیزاتی است که برای وصل یک مدار الکتریکی با هدف ذیل پیش‌بینی می‌شود:

• حفاظت
• کنترل
• جدا کردن
• انجام عملیات قطع و وصل

24ـ تابلو²⁰ (مجموعه‌ای از تجهیزات قطع و وصل و کنترل): ترکیبی است از فیوزها، لوازم قطع و وصل و رله‌های کنترل که کلیه اتصالات الکتریکی و مکانیکی بین آنها و نیز وسایل اندازه‌گیری مانند آمپرمتر یا ولت متر را نیز شامل می‌شود.

25ـ حصار ²¹ : حفاظی است که از تماس مستقیم با ولتاژهای خطرناک جلوگیری می‌کند. مانند حصار ترانس پست برق فشار قوی.

26ـ باتری²² : یک سیستم الکتروشیمیایی است که قادر به ذخیره انرژی الکتریکی دریافتی به صورت شیمیایی است و آن را از طریق تبدیل، باز پس می‌دهد.

27ـ کانال کابل²³ : محفظه یا پوششی است که بالای زمین یا داخل آن قرار دارد و در بعضی موارد دارای تهویه است و ابعاد آن اجازه ورود افراد را به داخل آن نمی‌دهد، ولی امکان دسترسی به هادی ها یا کابل ها در تمامی طول آن امکان‌پذیر است.

28 ـ سینی کابل²⁴ :
تکیه‌گاه پایه داری برای کابل است که لبه‌های آن برگشته و بدون پوشش است و ممکن است دارای منافذ پرس شده باشد.

29ـ تونل کابل²⁵ : محفظه‌ای است به شکل راهرو و آدم‌رو، حامی سازه‌های نگهدار برای هادیها یا کابل ها و مفصل ها که دسترسی آزاد برای افراد در تمام طول آن ممکن باشد.

30ـ مدار (برقی دریک تأسیسات) ²⁶ : مجموعه‌ای از تجهیزات الکتریکی که از منبعی واحد تغذیه کنند و در برابر اضافه جریانها به کمک وسیله واحدی حفاظت شوند.

31ـ مدار توزیع (از یک تأسیسات)²⁷ : مداری است که یک تابلوی برق را تغذیه می‌کند.

32ـ کلید خودکار²⁸ : وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر است در شرایط عادی مدار جریانها را قطع یا وصل کند و در شرایط غیرعادی مانند اتصال کوتاه، جریانی را به مدت کوتاه از خود عبور دهد یا قطع کند.

33ـ جریان طراحی (یک مدار)²⁹ : شدت جریانی است که پیش‌بینی می‌شود در حالت عادی از مدار عبور کند.

34ـ جریان مجاز حرارتی (یک هادی)³⁰ : حداکثر شدت جریان است که می‌تواند به طور دایم و در شرایط معین از هادی عبور کند، بدون آنکه دمای دایمی آن از مقدار مشخص تجاوز کند.

35ـ اضافه جریان³¹ : هر شدت جریانی که از مقدار اسمی تجاوز کند. در مورد هادی ها مقدار اسمی برابر جریان مجاز حرارتی است.

36ـ جریان اضافه بار (یک مدار) ³² : اضافه جریان در مداری است که خرابی الکتریکی ندارد.

37ـ شدت جریان عملیاتی قراردادی (مربوط به یک وسیله حفاظتی)³³ : شدت جریان معینی است که سبب می‌شود وسیله حفاظتی در مدت مشخصی که به آن زمان قراردادی گویند، عمل کند.

38 ـ تماس مستقیم³⁴ : تماس افراد یا احشام است با قسمت های برقدار، مانند تماس با سیم فاز یا تماس با سیم فاز و نول.

39ـ تماس غیرمستقیم³⁵ : تماس افراد یا احشام با قسمت های معیوب الکتریکی مانند تماس با کلید یا پریز معیوب یا بدنه فلزی برقدارشده که در حالت عادی برقرار نیستند.

40ـ ترمینال اصلی زمین (شینه ارت) ³⁶ : ترمینال یا شینه‌ای است که برای وصل هادی های حفاظتی که شامل هادی های همبندی برای هم ولتاژ کردن و هادی های مربوط به اتصال زمین عملیاتی (در صورت وجود) به سیستم زمین است، پیش‌بینی می‌شود.

41ـ تجهیزات الکتریکی³⁷ : شامل هر نوع مصالح و لوازم و وسایل و تجهیزاتی است که در تولید، تبدیل، انتقال، توزیع یا مصرف انرژی الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند ترانسفورماتورها، وسایل اندازه‌گیری، وسایل حفاظتی، تجهیزات سیستم های سیم‌کشی و وسایل مصرف‌کننده انرژی الکتریکی مانند لوازم خانگی و غیره.

42ـ تجهیزات مصرف‌کننده جریان³⁸ : تجهیزاتی است که برای تبدیل انرژی الکتریکی به نوعی انرژی دیگر در نظر گرفته می‌شود. مانند لامپها، بخاری های برق و دینام ها.

43ـ فیوز³⁹ : وسیله‌ای است که به نحو مخصوصی طراحی و تناسب یافته و در صورتی که در یک مدار الکتریکی شدت جریان برق در مدت زمان معینی از مقدار کافی بیشتر شود از طریق ذوب یک یا چند المان، آن مدار را حفظ می‌کند.

44ـ تأسیسات الکتریکی ⁴⁰ : مجموعه‌ای از تجهیزات الکتریکی مرتبط با هم است که هدف یا هدف های معینی را که دارای مشخصات هماهنگ هستند تأمین می‌کنند.

45ـ سرویس ورودی تأسیسات الکتریکی ⁴¹ : نقطه‌ای است که در آن انرژی الکتریکی به ساختمان ، کارگاه یا کارخانه تحویل می‌شود.

46ـ عایق‌بندی ⁴² : عایق‌بندی به قسمت های برقدار اعمال می‌شود تا در برابر برق‌گرفتگی ایمنی ایجاد کند.

47ـ عایق‌بندی کابل ⁴³ : مواد عایقی هستند که در ساختار کابل به کار می‌رود و کار اصلی آنها مقاومت در برابر ولتاژ است.

48ـ مفصل⁴⁴ : وسیله‌ای است برای اتصال بین دو کابل که یک مدار مداوم را تشکیل می‌دهد.

49ـ سپر (شیلدینگ کابل)⁴⁵ : لایه فلزی و زمین شده روی کابل است تا میدان الکتریکی کابل را به داخل آن محدود یا کابل را در برابر تأثیر عوامل الکتریکی خارج، حفاظت کند. (غلاف های فلزی، زره‌ها و هادیهای هم مرکز زمین شده ممکن است به عنوان سپر نیز بکار روند.)

50 ـ کلید قطع بار⁴⁶ : وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر به وصل، عبور دادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی است. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد و همین‌طور برای مدتی مشخص جریان هایی را در شرایط غیرعادی مدار، مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

51 ـ ولتاژ تماس⁴⁷ : ولتاژی است که به هنگام بروز خرابی در عایق‌بندی بین قسمت هایی از هادی ها، بدنه‌های هادی، قسمت های هادی بیگانه و غیره که به طور همزمان در دسترس هستند، ظاهر می‌شود. (شکل1)

52 ـ ولتاژ تماس احتمالی ⁴⁸ : حداکثر ولتاژ تماس است که احتمال دارد در صورت بروز اتصال کوتاهی با امپدانس ناچیز، در تأسیسات الکتریکی ظاهر شود.

53 ـ ولتاژ گام ولتاژی است که براثر برخورد هادی فاز با زمین ایجاد می‌شود. این برخورد ممکن است در اثر پارگی هادی های فاز برق فشار ضعیف یا فشار قوی بوجود آمده و یا اینکه در اثر از بین رفتن عایق بندی سیم‌ها یا کابل های برقدار و نشت جریان برق به زمین حادث می‌شود. (شکل1).

54 ـ اضافه ولتاژ صاعقه ⁴⁹ : اضافه ولتاژگذرایی در نقطه‌ای از سیستم است که به علت اصابت صاعقه‌ای با مشخصات معین ظاهر می‌شود.

55 ـ سیستم سیم‌کشی ⁵⁰ : مجموعه‌ای است متشکل از کابل و سیم یا کابل ها و سیم ها و یا شینه‌کشی و همچنین قسمت هایی که آنها را نگهداری می‌کند (لوله‌های پولیکای توی‌کار، روی کار، داکت‌ها، سینی‌ها و کانال ها).

شکل 1- ولتاژ تماس و ولتاژ گام

فصل دوم ـ مفاهیم بنیادین سیستم اتصال به زمین

ماده1ـ اتصال به زمین از دو نظر مهم است:

1. حفظ سلامت و ایمنی افرادی که از سیستم برق استفاده می‌کنند.
2. حفظ سلامت سیستم، صرف نظر از مسایل مربوط به ایمنی.

ماده2ـ اتصال به زمین از نظر انجام کار صحیح و سالم سیستم، دو هدف را دنبال می‌کند:

1. ایجاد شرایطی که در آن، سیستم از نظر فنی درست عمل کند.
   این هدف با برقراری مسیری از طریق زمین به منبع تغذیه و اتصال به زمین با استفاده از رله‌های حساس به دست می‌آید.
2. ایجاد شرایطی که در آن عایق‌بندی سیستم سالم می‌ماند.
   در ساده‌ترین تحلیل ممکن، یک سیستم از رساناها و عایقها تشکیل می‌شود، رساناها باید تا جایی که ممکن است جلوی عبور جریان برق از مسیرهای ناخواسته را بگیرند. به عبارت دیگر، عبور جریان برق باید در مسیر دلخواه برقرار شود و در سایر جهات از آن جلوگیری به عمل آید. عایقها حساس‌تر از هادیها هستند و علاوه بر دمای زیادی که سبب انهدام عایق می‌شود، بالا رفتن بیش از حد ولتاژ و اثر آن به مدت طولانی، مخصوصاً در دمای بالا، عایق را زودتر از بین برده و سبب بروز خرابی در سیستم می‌شود.

به طور خلاصه، صرفنظر از اثر دما در تحلیل اولیه، عمر عایق‌بندی بستگی به شدت میدان و مدت زمان برقراری آن دارد. اگر شدت میدان کمی از مقدار مجاز آن بیشتر باشد، ممکن است پس از چند سال سبب خرابی عایق‌بندی شود و اگر این مقدار چند برابر مقدارمجاز باشد، در ظرف چند دقیقه یا ثانیه سبب از بین رفتن عایق‌بندی در ضعیف‌ترین نقطه سیستم می‌گردد. در شکل (2) منحنی تغییرات ایستادگی عایق‌بندی یک کابل با توجه به تنش میدان الکتریکی و مدت زمان برقراری آن نشان داده شده است.

شکل 2- تغییرات ایستادگی عایق بندی یک کبل با توجه به تنش میدان الکتریکی و مدت زمان برقراری آن

 

مشاهده می‌شود که تغییرات شدت میدان نسبت به زمان به گونه‌ای است که شدت میدان با خط افقط مجانب است و این مقداری است که در مدتی طولانی، عایق‌بندی در آن شدت میدان را نشان خواهد داد. قابل ذکر است که در دماهای مختلف محل خط مجانب تغییر خواهدکرد.

ماده3ـ تغییرات ولتاژ در سیستمی که به زمین وصل نیست:

در این بخش به بررسی اثر ولتاژها در حالت واقعی می‌پردازیم. شکل (3) وضعیت ولتاژها را در صورت وصل نبودن یک نقطه از سیستم به زمین نشان می‌دهد:
ولتاژ نقطه خنثی (N) نسبت به زمین در صورت سالم بودن سیستم، به علت وجود خازنهای طبیعی بین فازهای سیستم و زمین، برابر صفر است و در این هنگام ولتاژهای موجود هیچ تنش اضافی را روی عایق‌بندی هادی خنثی و هادیهای فازها در سرتاسر سیستم، به وجود نخواهدآورد.

U N-E = 0
U L1-E = U0 = 240 V
U LZ-E = U0 = 230 V
U L3-E = U0 = 230 V

اما اگر به سبب بروز سانحه‌ای در سیستم، یکی از فازها (L1) به زمین وصل شود، وضعیت ولتاژهای سیستم به صورت ذیل خواهدبود:

ولتاژ نقطه خنثی (N) نسبت به زمین در سیستمی که یک فاز آن به زمین وصل شده است، دیگر برابر صفر نبوده و برابر U0 خواهد بود. در این هنگام ولتاژهای موجود تنشی را روی عایق‌بندی هادی خنثی و هادی های فازها در سرتاسر سیستم به وجود خواهند آورد:

U N-E = U0 = 230 V
U L1-E = U0 = 0 V
U L2-E = U0 = 400 V
U L3-E = U0 = 400 V

شکل 3- وضعیت ولتاژها در صورت وصل نبودن یک نقطه از سیستم به زمین

همچنین مقدار ولتاژ ممکن است در زمانی طولانی عایقی را که برای آن پیش‌بینی نشده است، از بین ببرد.

از طرف دیگر، قبل از اینکه عایق‌بندی در اثر بالا رفتن ولتاژها خراب شود، ممکن است باعث جرقه زدن بین نقاطی از سیستم شود که ولتاژ آنها نسبت به هم بیشتر از دوام عایق آنهاست.

ماده4ـ انواع سیستم های توزیع فشار ضعیف:

1. سیستم های سه فاز با هادی خنثی؛
2. سیستم های تک فاز منشعب از سه فاز با هادی خنثی؛ دو سیستم مذکور در ایران معمول است، اما انواع دیگری سیستمهای توزیع وجود دارند که در شکل (4) نمونه‌هایی از آنها مشاهده می‌کنید.

شکل 4- انواع سیستم های توزیع فشار ضعیف

ماده5 ـ شناسایی هادی ها در سیستم های جریان متناوب:

(2ـ3ـ1) برای مشخص کردن هادی فاز از حرف L (اولین حرف کلمه Live ) استفاده می‌شود.
(2ـ3ـ2) برای مشخص کردن هادی خنثی از حرف N (اولین حرف کلمه Neutral ) استفاده می‌شود.
(2ـ3ـ3) برای مشخص کردن هادی حفاظتی از حرف PE (اولین حرف کلمات Protective Earthing ) استفاده می‌شود.
(2ـ3ـ4) برای مشخص کردن هادی مشترک حفاظتی/خنثی از حروف PEN (اولین حروف کلمات Protective Earthing + Neutral ) استفاده می‌شود.

بنابراین، سیستم های تک فاز به قرار ذیل خواهند بود:
الف) سیستم های دو سیمه      L1 +  PEN  ;  L1 +  L2  ;  L1 + N
ب) سیستم سه سیمه                                         L1 + N + PE

سیستم های سه فاز به صورت ذیل خواهند بود:
الف) سیستم سه سیمه                                       L1 + L2 + L3
ب) سیستم های چهار سیمه    ( PEN  یا  PE  یا  N ) L1 + L2 + L3 +
ج) سیستم های پنج سیمه                       L1 + L2 + L3 + N + PE

فصل سوم ـ سیستم های اتصال به زمین

ماده6 ـ انواع مختلف اتصال به زمین:
در انواع مختلف سیستم های الکتریکی، وصل قسمتهایی از سیستم و بدنه‌های هادی لوازم الکتریکی به جرم کلی زمین از دو دیدگاه مورد توجه است:

الف) اتصال به زمین عملیاتی یا سیستم: در این روش وصل نقطه خنثای سیستم به زمین باعث قطع مدارهای معیوب احتمالی می‌شود و در نتیجه عایق‌بندی سیستم حفظ شده، صحت کار لوازم و دستگاه های الکتریکی تأمین و اضافه ولتاژها محدود می‌گردد و از این طریق به کار درست لوازم و مدارها کمک می‌شود.

ب) اتصال به زمین حفاظتی: در این روش بدنه‌های هادی به خنثی و زمین وصل می‌شود تا در مواقع اتصالی مدار معیوب را به سرعت قطع کند و بدین ترتیب ایمنی افرادی که بنا به وظیفه شغلی در تماس با تجهیزات سیستم های الکتریکی هستند و همچنین سایر افراد جامعه که مصرف‌کننده نهایی انرژی هستند، تأمین شود و خطر آتش‌سوزی نیز محدود گردد.

ماده 7ـ طبقه‌بندی سیستم های اتصال به زمین فشار ضعیف: انواع سیستم های اتصال به زمین فشار ضعیف عبارتند از:

1. TN شامل TN-C ، TN-S و TN-C-S
2. TT
3. IT

ماده 8 ـ نام گذاری سیستم های الکتریکی مذکور به صورت ذیل است:

الف) از دو حرف اصلی شناسایی، حروف اول سمت چپ رابطه سیستم با زمین را مشخص می‌کند.

حرف اول از سمت چپ T (برگرفته از کلمه Terra  (لاتین) به معنای زمین): بدین معناسب که یک نقطه از سیستم به زمین وصل است.
حرف اول از سمت چپ I (برگرفته از کلمه Isolated) : نشان می‌دهد که سیستم از زمین مجزاست یا با مقاومتی بزرگ به آن وصل است.

ب) از دو حرف اصلی شناسایی، حرف دوم از سمت چپ رابطه بدنه‌های هادی تجهیزات با زمین را مشخص می‌کند: حرف دوم از سمت چپ N : نمایانگر آن است که بدنه‌های هادی به هادی خنثای زمین شده، وصل هستند.
حرف دوم از سمت چپ T : مشخص می‌کند که بدنه‌های هادی، مستقل از زمین سیستم، به زمین وصل هستند.
ج) حروف کمکی نشان‌دهنده زیر سیستم ها هستند ( C و S )
حرف سوم از سمت چپ S : بدنه‌های هادی از طریق یک هادی حفاظتی مخصوص (PE) در مبدأ به نقطه خنثای سیستم وصل می‌شود. (سیستم TN-S).
حرف سوم از سمت چپ C : بدنه‌های هادی از طریق یک هادی حفاظتی مشترک مخصوص و خنثی (PEN) به زمین وصل می‌شود. (سیستم TN-C ).

ماده 9ـ سیستم TN :
در این سیستم منبع انرژی (ترانس پست یا ژنراتور برق) در یک یا چند نقطه ارت‌شده و قسمت های هادی در دستر و قسمتهای هادی بیگانه تأسیسات تنها از طریق سیم های ارت به نقطه یا نقاط ارت شده منبع متصل می‌شوند. به عبارت دیگر مسیری رسانا برای عبور جریانهای اتصال به زمین تأسیسات به نقطه یا نقاط ارت شده منبع وجود دارد.

این سیستم به چند دسته تقسیم می‌شود:

الف) سیستم TN – C : (شکل 5 ـ الف): در این سیستم، سیم ارت و نول مشترک هستند. به عبارت دیگر سیم نول که از شینه نول تابلوی اصلی به مصرف‌کننده‌ها برده می‌شود، هم به عنوان نول مورد استفاده قرار می‌گیرد و هم به عنوان سیم ارت یعنی یک انشعاب از سیم نول به بدنه هادی دستگاه های مصرف‌کننده به عنوان سیم ارت وصل می‌شود. کابل های هم مرکز ارت شده یا کابل های غلافدار فلزی ارت شده که مسیر برگشتی برای عبور جریان اتصال به زمین را فراهم می‌آورند، نمونه‌هایی از این سیستم هستند.

شکل 5- سیستم اتصال به زمین TNC

ب) سیستم TN-S : (شکل 5 ـ ب): در این سیستم، سیم های نول و ارت از یکدیگر جدا هستند. یعنی در محل تابلوی اصلی برق علاوه برشینه نول، شینه دیگری به نام شینه ارت وجود دارد که سیم ارت اصلی از الکترودهای زمین به آن وصول شده و از آنجا به موازات سیمهای نول و فازها (به صورت پنج سیمه) تا دستگاه های مصرف‌کننده برده شده و به بدنه هادی آنها متصل می‌شود.

شکل 5 ب – سیستم اتصال به زمین TN-S

ج) سیستم TN-C-S (شکل (5 ـ ج)): تنها در بخشی از این سیستم (معمولاً در ابتدا)، سیم نول و ارت با یکدیگر مشترک هستند و از آن نقطه به بعد، سیم پنجمی از نول منشعب شده و جداگانه به بدنه دستگاه های مصرف‌کننده اتصال داده می‌شود.

شکل 5 ج – سیستم اتصال به زمین TN-C-S

ماده10ـ سیستم TT  (شکل (6)): در این سیستم منبع انرژی (ترانس پست یا ژنراتور برق) در یک یا چند نقطه ارت‌شده و قسمت های هادی در دسترس و هادی بیگانه تأسیسات به الکترود ارت محلی یا الکترودهایی که نقطه نظر الکتریکی مستقل از ارت های منبع سیستم هستند، متصل می‌شوند. یعنی اتصال به زمین حفاظتی هیچگونه ارتباطی با اتصال به سیستم ندارد.

شکل 6 – سیستم اتصال به زمین TT

ماده11ـ سیستم IT (شکل (7)): در این سیستم منبع انرژی (ترانس پست یا ژنراتور برق) یا به طور کلی ارت نشده، یا از طریق یک امپدانس بزرگ ارت می‌شود و قسمت های هادی در دسترس تأسیسات نیز به الکترود ارتی که از نظر الکتریکی مستقل است، وصل می‌شوند. در این سیستم نیز اتصال به زمین حفاظتی و اتصال سیستم با یکدیگر ارتباط ندارند. استفاده از این سیستم برای شبکه‌های عمومی توزیع برق ممنوع است.

شکل 7 – سیستم اتصال به زمین IT

ماده12ـ از انواع سیستم های مذکور تنها استفاده از سیستم اتصال به زمین نوع TN در کارخانه‌ها و کارگاهها الزامی است. مگر آنکه نوع کارخانه یا کارگاه، استفاده از سیستم های TT  و  IT را ایجاب کند که در این صورت لازم است با ذکر دلایل، اجازه مخصوص برای استفاده از این سیستم ها گرفته شود.

ماده13ـ هادی خنثی (N) و هادی حفاظتی (PE) باید از همدیگر مجزا باشند و فقط در یک نقطه (نقطه مبدأ) به یکدیگر وصل شوند نباید از محل جداشدن هادیهای خنثی و حفاظتی آنها را در نقطه دیگری به یکدیگر وصل کرد. علت این امر آن است که در صورت اتصال مکرر سیم نول و ارت به یکدیگر، حلقه ایجاد می‌شود که جریان چرخشی ناشی از آن در سیستمهای مخابراتی و الکترونیکی پارازیت یا نویز ایجاد می‌کند. در سیستم قدرت خالی بودن ظرفیت جریان سیم ارت مهم است. در صورت پر بودن ظرفیت (ایجادLOOP ) سیم ارت وظیفه خود را در موقع لزوم به درستی انجام نخواهد‌داد.

فصل چهارم ـ انواع الکترودهای مورد استفاده در سیستم اتصال به زمین

ماده14ـ سه نوع الکترود متداول و مورد استفاده در سیستم اتصال به زمین عبارتند از:

1. الکترودهای صفحه‌ای
2. الکترودهای میله‌ای
3. الکترودهای تسمه‌ای
4. الکترودهای صفحه‌ای

ماده15ـ برای استفاده از این نوع الکترودها، صفحاتی از جنس مس با ابعاد حداقل 0.5.×1 متر و ضخامت حداقل 2 میلیمتر و یا صفحاتی از جنس فولاد گالوانیزه با ابعاد حداقل 0.5.×1 متر و ضخامت حداقل 3 میلی متر پیشنهاد می‌شود.

ماده 16ـ الکترودهای صفحه‌ای باید در عمقی که رطوبت زمین به طور دایمی وجود دارد، نصب گردد.

ماده 17ـ آماده‌ سازی خاک اطراف الکترود صفحه‌ای به روش ذیل است:
ابتدا مخلوطی از نمک، خاکه زغال چوب و خاک رس را به ترتیب با نسبت های 1 و 4 و 35 در بیرون با آب به صورت گل درآورید و اطراف صفحه الکترود را حداقل تا 20 سانتیمتر بالاتر از لبه بالایی صفحه با این مخلوط پر کنید. سپس خاک رس سرند شده را در داخل چاه بریزید و به طور متناوب به آن آب اضافه کنید.

ماده 18ـ الکترودهای صفحه‌ای باید به صورت عمودی نصب شوند.

ماده 19ـ اتصال سیم ارت به الکترود صفحه‌ای باید حداقل در دو نقطه مجزا انجام شود.

ماده 20ـ برای اتصال سیم ارت به الکترود صفحه‌ای در صورت امکان جوش نقره بهتر است و جوش احتراقی (ترمیت) نیز روش مناسبی است. ضمن اینکه استفاده از کلمپ نیز جایز است.

ماده 21ـ سیم اصلی اتصال به زمین (سیم ارت) متصل به صفحه مسی باید دارای سطح مقطع 50 میلیمتر مربع از جنس مس باشد (سیم شماره50).

ماده 22ـ فاصله لبه بالایی الکترود صفحه‌ای از سطح زمین نباید از 600 میلیمتر کمتر باشد.
ب ـ الکترودهای میله‌ای

ماده 23ـ برای استفاده از الکترودهای میله‌ای، میله‌هایی از جنس مس یا فولاد با روکش مس یا فولاد زنگ‌نزن و یا فولاد گالوانیزه پیشنهاد می‌شود.

ماده 24ـ قطر الکترودهای میله‌ای از جنس مس و فولاد با پوشش مس به ترتیب 12 میلیمتر و 16 میلیمتر و برای میله‌هایی از جنس فولاد گالوانیزه 16 میلیمتر پیشنهاد می‌شود.

ماده 25ـ سیم اصلی اتصال به زمین که از سر چاه های ارت یا الکترودهای میله‌ای گرفته شده و به شینه اصلی اتصال به زمین (ارت) وصل می‌شود، باید سیم مسی شماره 50 باشد.

ماده 26ـ استفاده از الکترودهای میله‌ای در مناطق خشک  که رسیدن به لایه‌های مرطوب خاک در عمق کم امکان‌پذیر نیست، توصیه نمی‌شود.
ج ـ الکترودهای تسمه‌ای

ماده 27ـ در صورتی که خاک محل نصب الکترودهای صفحه‌ای یا میله‌ای سخت باشد، به گونه‌ای که حفر چاه و رسیدن به لایه‌های مربوط خاک عملاً غیرممکن یا دشوار باشد، می‌توان از سیستم الکترودهای تسمه‌ای استفاده کرد. بدین صورت که الکترودها در خاک، به صورت افقی قرار می‌گیرند.

ماده 28ـ از الکترودهایی به شکل تسمه مسی بدون روکش قلع با ضخامت مس حداقل 2 میلی‌متر و یا تسمه فولادی گالوانیزه گرم با سطح مقطع حداقل 100 میلمتر مربع (30 × 3.5 ) و یا حتی سیم مسی لخت با سطح مقطع 25 میلیمتر مربع (قطر 5.6 میلیمتر) می‌توان به عنوان الکترود افقی استفاده کرد.

ماده 29ـ ضخامت الکترود تسمه‌ای نباید بیش از یک هشتم پهنای آن باشد.

ماده30ـ عمق دفن الکترود تسمه‌ای و پهنای آن تأثیر نسبتاً کمی روی مقاومت دارند. بنابراین، عمق دفن الکترودهای تسمه‌ای (افقی) بین 0.6 تا 2 متر پیشنهاد می‌شود.

ماده 31ـ علاوه بر سیم تسمه‌ای شکل می‌توان از سیم گرد نمره 50 نیز به عنوان الکترود تسمه‌ای استفاده کرد.

ماده 32ـ طول الکترودهای افقی تسمه‌ای یا سیم گرد، در چهار وضعیت تک رشته‌ای ( ـ ) ، و دو رشته عمود برهم ( ?  )، سه رشته با زاویه 120 درجه نسبت به یکدیگر ( Y ستاره) و چهار رشته عمود بر هم (صلیبی + ) مطابق جدول شماره (1) برای دو نوع خاک رس و خاک آهکدار مشخص شده است.

جدول 1- طول الکترودهای تسمه ای (افقی) در چهار وضعیت مختلف برای دو نوع خاک

ماده 33ـ سیم اتصال به زمین متصل به الکترود تسمه‌ای باید نمره 50 از جنس مس باشد.

فصل پنجم ـ مقاومت ویژه خاک و محل نصب الکترودها

ماده34ـ مقاومت یک الکترود اتصال به زمین به مقاومت ویژه الکتریکی خاکی که الکترود در آن نصب شده است، بستگی دارد. به همین جهت، این عامل می‌تواند به منظور تصمیم‌گیری در انتخاب سیستم های حفاظتی مهم باشد.

ماده35ـ مقاومت ویژه خاک به میزان رطوبت خاک و ترکیبات شیمیایی و نمک های محلول موجود در خاک و اندازه و توزیع دانه‌ها و نزدیکی آنها به یکدیگر بستگی دارد. مقاومت ویژه بعضی از انواع خاک برحسب اهم ـ متر در جدول شماره 2 آمده است.

جدول2: مقاومت ویژه بعضی از انواع خاک بر حسب اهم ـ متر

ماده 36ـ محل نصب الکترود بر حسب انواع خاک به ترتیب ذیل انتخاب می‌شود:
الف) زمین باتلاقی مرطوب؛
ب) خاک رس، خاک گلدانی، زمین قابل کشت، خاک گلدانی مخلوط با کمی شن؛
ج) خاک رس و خاک گلدانی مخلوط با درصدی از شن، سنگ و سنگریزه؛
د) شن خیس و مرطوب و زغال سنگ؛

ماده 37ـ در صورت امکان نباید از شن خشک، سنگریزه، سنگ آهک، سنگ مرمر سیاه، گرانیت و زمین خیلی سنگی یا محل هایی که در آن صخره‌های خیلی نزدیک به سطح زمین وجود دارد، استفاده کرد.

ماده 38ـ محل نصب الکترودها باید به گونه‌ای انتخاب شود که زهکشی آن کم باشد.
برای پایین بردن رطوبت  در زمینهایی که سطح آب آنها بالاست، در قسمت انتهایی زمین کانالی حفری می‌شود که رطوبت اضافی آن را می‌گیرد تا زمین قابل استفاده باشد. بنابراین برای احداث سیستم اتصال به زمین در این گونه زمین ها باید توجه شود که اگر سطح آب خیلی بالا باشد (به طوری که اطراف الکترود پر آب شود)، باعث اکسیده شدن و از بین رفتن الکترود خواهد شد. از سوی دیگر، در صورت پایین بودن بیش از حد رطوبت، خاک اطراف الکترود خشک شده، مقاومت الکتریکی آن بالا رفته و در نتیجه جریان اتصالی را به راحتی به زمین انتقال نمی‌دهد. بنابراین برای تنظیم رطوبت خاک، عمق کانال زهکشی باید مناسب باشد.

ماده 39ـ از محل هایی که رطوبت آن ناشی از عبور جریان آب است (مانند بستر رودخانه‌ها)، باید اجتناب شود. زیرا در چنین شرایطی ممکن است نمکهای سودمند کاملاً شسته شوند.

ماده 40ـ استفاده از لوله پلاستیکی یا فلزی برای آب دهی چاه ارت بلامانع است. به ویژه اگر همراه با بی‌کربنات دو سود باشد. (در فصل خشک).

ماده 41ـ در محل های ساختمانی یا مکان هایی که عملیات کندن و خاکبرداری و خاکریزی و انجام شده، با توجه به امکان تغییر شرایط محلی، الکترودها باید در عمق بیشتر دفن شوند.

ماده 42ـ محل نصب الکترودها باید به گونه‌ای انتخاب شود که کود و سایر و مواد دیگر به آن تراوش نکند.

ماده 43ـ در مناطقی که مقاومت ویژه خاک زیاد است، می‌توان خاک محل چاه و اطراف الکترود را با خاک آماده‌سازی شده جایگزین کرد.

ماده 44ـ در مناطق شمال کشور مانند گیلان و مازندران که رطوبت دایمی در سطح زمین وجود دارد، بهتر است از الکترودهای میله‌ای استفاده شود.

ماده 45ـ در مناطق خشک کویری و نیز در مناطقی که خاک زمین آنها دج (سفت) است، استفاده از الکترودهای افقی پیشنهاد می‌شود.

ماده 46ـ در زمین های آبرفتی (زمین هایی که در مسیر رودخانه‌ها واقع شده‌اند و مواد کانی آنها شسته شده است) باید از الکترودهای افقی استفاده شود و خاک اطراف الکترود تعویض (آماده‌سازی) شود.

ماده 47ـ الکترودهای صفحه‌ای تنها در مناطقی نصب می‌شوند که رطوبت کافی دراعماق زمین وجود داشته باشد.

ماده 48- آماده سازی خاک فقط برای تأسیسات الکتریکی موقت می‌تواند اقتصادی ترین راه باشد و برای تأسیسات با طول عمر بیشتر شاید بهتر باشد خاک اطراف الکترودها با مواد ذیل که مقاومت ویژه پایین تری دارند، تعویض شود:
الف) بنتونیت: ماده جاذب رطوبت است.
ب) بتون: مخلوطی از شن و ماسه و سیمان و آب است.
ج) بتون هادی که در آن به جای شن معمولی از دانه های زغالی استفاده شده است.

ماده 49ـ در صورت استفاده بیش از یک الکترود (صفحه ای یا میله ای) حداقل فاصله دو الکترود باید برابر با عمق دفن آنها باشد.
ماده 50 ـ در مواردی که کارگاه در مناطق مرطوب قرار گرفته باشد، کلیه تجهیزات باید بادوام بوده و به طور مرتب بازرسی شوند و نسبت به زمین کردن آنها و مدارهای حفاظتی توجه خاص به عمل آید.

فصل ششم ـ الکترودهای متفرقه

ماده 51 ـ ترمینال اصلی سیستم اتصال زمین باید قابل دسترسی باشد تا بتوان در صورت لزوم تأسیسات را از سیستم اتصال به زمین جدا کرده و اندازه گیریهای مربوط به‌ اتصال به زمین را به راحتی انجام داد.

ماده 52 ـ الکترودهای متفرقه، اجزای هادی تأسیسات و تجهیزاتی از جنس مس، آهن، فولاد و غیره هستند که در ساختمانها و تأسیسات مربوط به آن برای مصارف ویژه به کارگرفته می شوند و در همبندی برای پایین آوردن مقاومت کل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ماده 53 ـ غلاف های فلزی و زره کابل ها را که معمولاً به منظور ایجاد مسیری برای هدایت جریان اتصالی به نقطه خنثای منبع در محل ترانسفورماتور مورد استفاده قرار می‌گیرد، می توان به عنوان الکترود متفرقه محسوب کرد، به شرطی که حداقل به‌طور300 متر در زیر خاک مدفون باشد.

ماده 54 ـ سازه های قسمت های فلزی که در پی‌های بتونی ساختمان قرار گرفته‌اند، می توانند به عنوان یک الکترود اتصال به زمین موثر و آماده به حساب آیند. سطح کل الکترودی که توسط اجزای فلزی در پی ساختمان های بزرگ ایجاد می‌شود، می‌تواند مقاومت الکتریکی کمتری را نسبت به زمین البته در مقایسه با روش های دیگر ایجاد کند. مقاومت اجزای فولادی مستقر در حجم بتون یا میلگردهای به کار رفته در بتون نسبت به زمین برحسب نوع خاک و میزان رطوبت آن و شکل پی متفاوت خواهد بود. بتون جاذب رطوبت است، به ویژه در مناطق غیرخشک، هنگام قرار گرفتن در درون خاک، مقاومت ویژه ای در حدود 30 تا 90 اهم متر دارد که کمتر از بعضی از انواع خاک است.

ماده 55 ـ مقاومت الکتریکی قسمتهای فلزی که به عنوان الکترود مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید نسبت به زمین، اندازه گیری و در فواصل زمانی منظم مقدار آن کنترل شود.

ماده 56 ـ باید از برقراری اتصال الکتریکی بین کلیه اجزای فلزی که جزء الکترود اتصال به زمین محسوب می‌شوند، اطمینان حاصل شود.

ماده 57- برای اتصال الکتریکی بین اجزای فلزی به کاررفته در حجم بتون یا در زیر سطح زمین مانند میلگردهای بتون، بهترین روش جوشکاری در بالای سطح زمین است.

ماده 58- در مورد پیچ های مهار (انکربولت) این کار معمولاً از طریق دو زدن هر محل اتصال سازه‌ای به کمک یک هادی همبندی انجام می‌شود. این امر به ویژه در مورد سطوحی که ممکن است قبل از نصب، رنگ بخورند، صورت می‌گیرد.

ماده 59- الکترود چنبره‌ای: نوعی الکترود است که در بعضی مناطق و برای مصارف پایین شدت جریان می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در این روش از سیم لختی با نمره 50 به صورت چنبره‌ای با شعاع بیرونی 40 سانتی متر تعداد 5 حلقه (که در ته چاه اتصال به زمین (ارت) قرار می‌گیرد) استفاده می‌شود.

ماده 60- در کارگاه های کوچک نیز ایجاد سیستم اتصال به زمین مناسب با استفاده از الکترودهای صفحه‌ای، میله‌ای و یا تسمه‌ای الزامی است و هم بندی ها نیز طبق معمول اجرا می‌شود.

ماده 61 ـ در کارگاه ها و کارخانه‌های بزرگ، نمی‌توان از الکترودهای متفرقه به‌عنوان الکترودهای اصلی سیستم اتصال به زمین استفاده کرد. در این حالت علاوه بر ایجاد سیستم های اتصال به زمین مطمئن باید الکترودهای متفرقه را نیز با آنها همبندی کرد.

ماده 62 ـ برای تأسیسات نمی‌توان از لوله های آبرسانی عمومی، لوله‌های گاز، نفت، هوای فشرده و فاضلاب به عنوان تنها وسیله اتصال به زمین استفاده کرد.

ماده 63 ـ سیم نول باید به نحو موثری به زمین وصل شده باشد تا در صورت بروز اتصالی بین سیم فاز و یک سیم اتصال به زمین با مقاومت کم (غیر از اتصال مستقیم فاز و نول) مثلاً از طریق لوله‌کشی آب، ولتاژ سیم نول نسبت به اتصال زمین از مقدار مجاز 50 ولت تجازو ننماید. بنابراین مقدار مقاومت سیم نول باید یک اهم یا کمتر باشد. (با اتصال به هادی های بیگانه).

تبصره:

منظور از مقاومت نول، کل مقاومت سیم نول است که ممکن است شامل چندین الکترود اتصال به زمین در نزدیکی پست ترانسفورماتور یا ژنراتور و اتصالات زمین کابل هایی با غلاف فلزی، اتصالات زمین خطوط هوایی در ابتدا و انتهای هر خط اصلی و غیره باشد.

ماده 64- مقاومت کل سیستم الکترودهای اتصال به زمین (بدون اتصال به نول) باید کمتر از 2 اهم باشد.

ماده 65ـ مقاومت کل الکترودهای اتصال به زمین تا شعاع 100متری پست برق نباید از 5 اهم تجاوز کند.

ماده 66 ـ مقاومت کل الکترودهای اتصال به زمین مدارهای تغذیه کارگاه ها و کارخانه‌ها اعم از هوایی یا کابلی (با غلاف فلزی یا غلاف عایق) که طول آنها 200 متر باشد، نباید از 5 اهم تجاوز نماید.

ماده67 ـ چنانچه طول سوله (ساختمان، کارگاه و غیره) یا فاصله سوله‌ها نسبت به‌یکدیگر بیشتر از 200 متر باشد، باید میان آنها چاه اتصال به زمین (چاه ارت) احداث شود و مقاومت کل آن نباید از 5 اهم تجاوز کند (شکل8)

ماده68 ـ به کارگرفتن الکترودی با حداقل مقاومت 5 اهم در 100 متری پست برق برای پوشش دادن منطقه در موارد بحرانی، الزامی است.

شکل 8- تعداد و وضعیت استقرار چاه ها متناسب با فاصله و مقاومت آنها

ماده 69 ـ استفاده از الکترودهای زمین در فاصله 200 متری پست باعت می‌شود که در صورت بروز اتصالی بین یک هادی فاز و هادی حفاظتی، ولتاژ هادی حفاظتی و بدنه‌های هادی متصل به آن، به زمین نزدیکتر شده و در نتیجه ولتاژ تماس یا ولتاژ برق گرفتگی نیز کمتر می‌شود. (گستردگی زمین باعث کاهش راکتانس زمین می‌شود، در صورتی که راکتانس سیم با افزایش طول افزایش می‌یابد).

ماده 70ـ در صورتی که تعداد پست برق دو یا بیشتر باشد، اگر پست ها در حوزه همدیگر قرار گرفته باشند، مجموع مقاومت الکترودهای حفاظتی 2 اهم برای هر دو پست کافی است. اما اگر حوزه پستها جدا باشد، یعنی پستها نسبت به همدیگر در فاصله دورتر قرار گرفته باشند، در آن صورت باید مقاومت الکترودهای زمین هر پست به تنهایی2 اهم باشد و سپس با سیم رابط مناسبی به همدیگر اتصال داده شوند.

فصل هفتم ـ همبندی سیستم

ماده 71ـ همبندی سیستم عبارت است از اتصال اجزای مختلف سیستم اتصال به‌ زمین به یکدیگر به منظور هم پتانسیل کردن قسمت های مختلف تأسیسات.

ماده 72ـ به منظور هم پتانسیل کردن، باید قسمت هایی از هادی های بیگانه به‌ترمینال اصلی اتصال به زمین (ارت) تأسیسات همبندی شوند که عبارتند از: لوله‌های فلزی گاز و نفت و آب و هوای فشرده، فاضلاب، لوله‌ها و مجراها و سایر سرویس ها، سیستم های حرارت مرکزی تهویه هوا، قسمتهای فلزی در دسترس ساختمان و صاعقه‌گیر.

ماده 73ـ سیم های همبندی لوله‌های آب و گاز باید تا حد امکان نزدیک به نقطه ورود آنها به ساختمان باشد (بعد از کنتور در طرف مصرف کننده و قبل از انشعاب لوله‌ها).

تبصره: در مورد کنتورهای نصب شده در داخل ساختمان، اتصال باید در فاصله حدوداً 600 میلیمتر از کنتور باشد.

ماده 74ـ انشعاباتی از سیم اتصال به زمین باید برای تجهیزات کمکی مانند تابلوهای کنترل ورله، اجزای فلزی سازه‌ها و تأسیسات اطفای حریق در نظر گرفته شوند.

ماده 75ـ اتصالات انشعابی باید از شینه اصلی اتصال به زمین برای هر یک از دستگاه های تأسیسات برده شوند.

ماده 76ـ در صورتی که چند دستگاه در کنار یکدیگر قرار داشته باشند، به جای انشعابات طولانی از شینه اصلی، از یک حلقه کمکی با انشعابات کوتاه استفاده شود.

ماده 77ـ قسمت های هادی بیگانه سیستم باید به کلیه بدنه‌های هادی که بطور همزمان در تماس هستند، اتصال فلزی مستقیم داشته باشند.

تبصره: اگر این اتصال از طریق تجهیزاتی که به قسمتهای فولادی مشترک وصل است، امکان‌پذیر نباشد، باید بدنه‌های هادی و قسمت های هادی بیگانه با استفاده از سیم های همبندی به یکدیگر متصل شوند.

ماده 78ـ در مواردی که دو یا چند ایستگاه در نزدیکی یکدیگر قرار داشته و یک واحد به حساب آیند، سیستم های زمین آنها باید با یکدیگر همبندی شوند، به طوری که کل منطقه تحت تأثیر یک سیستم زمین قرار گیرد. اگر ایستگاه ها دارای فصل مشترکی با یکدیگر باشند، دو جبهه مماس سیستم های زمین آنها باید به یکدیگر وصل شوند تا کل منطقه با یک سیستم زمین پوشش داده شود. در صورتی که فاصله بین دو ایستگاه آن قدر زیاد باشد که نتوان آنها را دو ایستگاه مجاور هم به حساب آورد، هادی زمین رابط با سطح مقطع کافی باید پیش‌بینی شود تا اطمینان حاصل شود که جریان اتصالی از طریق زره یا غلاف کابلها برقرار نخواهد شد (به دلیل جلوگیری از آسیب دیدن عایق کابل در اثر ایجاد حرارت جریان اتصالی، زیرا هادی تحمل گرمای زیاد را دارد)

ماده 79ـ در کارخانه‌ها برای اتصال زمین پست ها به یکدیگر نمی‌توان از زره یا غلاف کابل ها استفاده نمود.

ماده 80 ـ در کارخانه‌هایی که دو پست یا بیشتر، سالن واحدی را که دارای اسکلت فلزی است تغذیه می‌کنند، وجود سیم رابط الزامی است و استفاده از اسکلت فلزی کافی نیست زیرا مقاومت آهن از سیم مسی بالاتر است.

ماده 81 ـ اگر دو پست مجزا هر کدام ساختمان مجزایی را که دارای اسکلت فلزی است، تغذیه کنند، برای اتصال دو پست به یکدیگر باید از سیم رابط مسی با سطح مقطع کافی جهت اتصال نول های دو پست به یکدیگر استفاده نمود و اتصال دو اسکلت فلزی به وسیله یک هادی با سطح مقطع کافی به صورت هوایی با زمینی کافی نیست.

ماده 82 ـ اتصال زمین کارخانه‌های مجاوز (همسایه)، با پست های مجزا، به یکدیگر منطقی نیست و تنها در صورت توافق مالکین می‌توان زمین های آنها را به یکدیگر متصل کرد.

ماده 83 ـ برای جلوگیری از ایجاد جرقه (در اثر اختلاف پتانسیل)، صاعقه‌گیر، مخازن مواد شیمیایی قابل اشتعال و اتصال به زمین برق در صورتی که زمین آنها یکی باشد باید همبندی شوند.

تبصره: در صورت جدا بودن منابع شیمیایی آتشزا می‌توان اتصال به زمین جداگانه‌ای را برای آنها در نظر گرفت.

فصل هشتم ـ انتخاب نصب هادی زمین

ماده 84 ـ هادی زمین (سیم اتصال به زمین) قسمتی از سیستم زمین است که الکترود زمین را به ترمینال اصلی زمین وصل می‌کند.

ماده 85 ـ از آلومینیوم لخت یا آلومینیوم دارای پوشش مس نباید در تماس با زمین چه به عنوان الکترود و چه به عنوان هادی زمین استفاده کرد. در محیط‌ های مرطوب نیز نباید از این مواد به عنوان هادی زمین استفاده نمود.

ماده 86 ـ سیم هادی زمین (سیم اصلی اتصال به زمین) باید از نظر مکانیکی استحکام لازم را داشته باشد.

ماده 87 ـ هادی اتصال به زمین باید در مقابل خوردگی شیمیایی و الکتروشیمیایی استحکام لازم را داشته باشد.

تبصره: منظور از خوردگی شیمیایی اثر مواد شیمیایی خاک برروی فلز هادی اتصال زمین و منظور از خوردگی الکترو شیمیایی تشکیل پیل به وسیله فلزات ناهمگون در زمین است. (مانند مس و فولاد که مس نسبت به فولاد قطب مثبت تشکیل داده، سبب خوردگی سریع خواهد شد.)

ماده 88 ـ برای اطمینان از استحکام سیم اتصال به زمین سطح مقطع آن طبق جدول 3 انتخاب می‌شود.

ماده 89 ـ سیم لخت اتصال زمین تا حد امکان نباید از داخل لوله‌های فلزی عبور کند. زیرا قبل از اتصال سیم ارت به شینه اتصال به زمین (ارت)، سیم اتصال زمین (ارت) نباید با زمین اتصال داشته باشد و در صورت استفاده از لوله‌های فلزی امکان اتصال وجود دارد.

تبصره: تنها در جاهایی که امکان آسیب دیدن سیم حفاظتی وجود دارد، استفاده از لوله‌ فلزی پیشنهاد می‌شود.

ماده 90 ـ هادی مسی لخت نباید در طول مسیر تا محل اتصال به هادی خنثی با هادی خنثی یا زمین، تماس الکتریکی داشته باشد. زیرا اگر مقاومت الکترود زمین زیادتر از حد مجاز شود، یا سیم اتصال زمین از الکترود ارت قطع گردد، به هنگام اتصال کوتاه ایجاد ولتاژ تماس خواهد کرد.

ماده 91ـ چنانچه سطح مقطع هادیهای فاز کمتر از 10 میلیمتر مربع باشد، هادی خنثی (نول) و حفاظتی (ارت) باید از یکدیگر مجزا باشند و در مورد سطح مقطع هادی های فاز برای 10 میلیمتر مربع و بیشتر می‌توان از یک هادی مشترک به عنوان هادی خنثی (نول) و حفاظتی استفاده کرد.

جدول3: سطح مقطع سیم های به کار رفته در سیستم اتصال به زمین (mm2)

ماده 92ـ وجود شینه اتصال به زمین (ارت) در تابلوی اصلی الزامی است، به طوری که سیم اتصال به زمین از الکترود به این شینه آمده و سپس از ترمینال اصلی به‌ قسمت های مختلف منتقل می‌شود.

ماده 93ـ وجود شینه نول در تابلوی اصلی الزامی است.

ماده 94ـ در سیستم TN-C-S که در اکثر موارد مورد استفاده است، اتصال شینه نول به شینه ارت در تابلوی اصلی ـ و فقط در تابلوی اصلی ـ الزامی است.

ماده 95ـ با توجه به اینکه شینه نول از طریق سیم اتصال زمین به بدنه تابلو وصل است برای تسهیل در عیب یابی آن را باید روی مقره عایق سوار کنند.

ماده 96ـ سیم های اتصال به زمین (ارت) را می‌توان از شینه اصلی اتصال به زمین (ارت) به صورت دسته‌ای به قسمتهای فلزی هر جزء از تجهیزات وصل کرد.

ماده 97ـ در صورت دفن سیم های ارت فولادی یا مسی لخت در زمین، اگر این سیمها به منظور کاهش مقدار مقاومت اتصال به زمین ایستگاه در نظر گرفته شده باشد (به عنوان الکترود محسوب شود)، باید حداقل در عمق 25 سانتیمتری زمین دفن کرد.

ماده 98ـ از سیم آلومینیوم نمی‌توان به عنوان سیم ارت دفن شده در زمین استفاده کرد.

تبصره: از سیم آلومینیومی تنها در صورتی می‌توان در زیر سطح زمین استفاده کرد که در برابر تماس با خاک و رطوبت حفاظت شده یا دارای غلاف مناسب باشد.

ماده 99ـ هنگام دفن سیم های چند مفتولی باید دقت شود که مفتول ها از یکدیگر جدا نشده و شکل اصلی سیم حفظ شود.

ماده 100ـ اگر سیم های ارت مدفون در زمین در برابر خوردگی حفاظت شده باشد، اما دارای حفاظت مکانیکی نباشد، برای مس و فولاد گالوانیزه گرم، سطح مقطع باید بیش از 16 میلیمتر باشد.

ماده 101ـ در صورتی که سیم مدفون در زمین در برابر خوردگی حفاظت نشده باشد، سطح مقطع برای سیم مسی باید بیش از 25 میلیمتر مربع و برای سیم فولادی بیش از 50 میلیمتر مربع باشد.

ماده 102ـ ضخامت سیم تسمه‌ای بی‌حفاظ دفن شده در زمین برای فولاد گالوانیزه نباید از 3 میلیمتر کمتر باشد.

ماده 103ـ ضخامت سیم تسمه‌ای بی حفاظ دفن شده در زمین برای مس نباید کمتر از 2 میلیمتر باشد.

ماده 104ـ هنگام اتصال سیم اصلی اتصال زمین (ارت) به الکترود، مواد به کار رفته در اتصالات باید با مواد بکار رفته در الکترود و سیم اتصال به زمین سازگار باشد تا میزان خورندگی گالوانیک به حداقل برسد.

ماده 105ـ مواد بکار رفته در اتصالات باید از نظر استحکام مکانیکی مقاوم باشند و به گونه‌ای محکم اتصال را برقرار نمایند.

ماده 106ـ اتصال الکترودهای صفحه مسی به سیم اتصال به زمین باید از نوع اتصال دهنده مسی، جوش یا پرچ باشد. محل این اتصال باید با پوشش ضخیمی از قیر یا مواد مناسب دیگر حفاظت شود.

ماده107ـ برای اتصال انشعابی سیمهای چند مفتولی به سیم اصلی اتصال زمین می‌توان از اتصالات نوع فشاری (کلمپ) استفاده نمود.
در صورت استفاده از بستهای پیچی، پیچها باید گشتاوری حداقل برابر 20 نیوتن‌متر را تحمل کنند.
ماده 109ـ در صورت استفاده از تسمه به عنوان سیم اتصال به زمین و اتصال آن به‌ تجهیزات نباید تسمه را برای پیچی که قطر آن از یک سوم پهنای تسمه بیشتر است، سوراخ کرد.

ماده110ـ اتصالات آلومینیوم به آلومینیوم می‌تواند با استفاده از روش های جوش قوس تنگستن ـ گاز خنثی (TIG) خنثی، یا جوش قوس فلز گازخنثی  (MIG)، جوشکاری با گاز اکسی استیلن یا لحیم سخت یا لحیم سردپرسی، اتصال پرسی و اتصال پیچی انجام شود.

ماده 111ـ اتصال بین آلومینیوم و مس باید از نوع پیچی، جوش سرد و یا جوش مالشی باشد و در ارتفاع حداقل 250 میلیمتری از سطح زمین قرار گرفته باشد.

ماده 112ـ اتصالات بین مس و مس می‌تواند با یکی از روشهای لحیم کاری سخت فاقد روی با نقطه ذوب حداقل 600 درجه سانتیگراد، پیچ کردن، لحیم کاری فشاری، جوشکاری حرارتی و جوشکاری پرس سرد انجام شود.

ماده 113ـ هنگام اتصال سیم اتصال به زمین (ارت) به تجهیزات، اگر فلز رنگ شده باشد، باید هنگام وصل به قسمت های فلزی گالوانیزه، قلع اندود کرد.

ماده 114ـ در تأسیساتی که اتصال سیم همبندی اتصال زمین به تجهیزات در معرض خوردگی قرار دارد، باید از طریق رنگ ماستیک قیری یا لفاف حفاظتی مناسب این اتصالات حفاظت شوند.

ماده 115ـ اتصالات زمین به برقگیرها باید دارای سطح مقطع کافی بوده و تا حد امکان راست و مستقیم باشد و این اتصالات نباید از لوله‌های آهنی یا سایر اجزای آهنی یا فولادی که باعث افزایش امپدانس ضربه می‌شوند بگذرد.

ماده 116ـ اتصالات سیم اتصال به زمین به تجهیزات تا حد امکان باید به گونه‌ای باشد که سطوح تماس در یک صفحه قائم قرار گیرند.

ماده 117ـ در مواردی که از غلاف فلزی و زره فلزی کابل استفاده شود، غلاف و زره باید با لحیم کاری به یکدیگر همبندی شده و اتصال اصلی هادی حفاظتی به کابل با لحیم کاری به زره انجام شود.

فصل نهم ـ اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین

ماده 118ـ منظور از مقاومت الکترود، مقاومت حجم خاکی است که الکترود راحاطه می‌کند و به اصطلاح حوزه مقاومت الکترود زمین گفته می‌شود.

ماده 119ـ هنگام اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای اتصال به زمین، در صورتی که به هیچ عنوان امکان جداسازی الکترودها و اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی مستقل آنها وجود نداشته باشد، با در نظر گرفتن کلیه اصول ایمنی و حصول اطمینان از پیوستگی، اندازه‌گیری مقاومت کل کافی است.

ماده 120ـ هنگام اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی الکترود اتصال به زمین، به هیچ عنوان باز کردن نول ورودی (نول اداره برق) مجاز نیست.

ماده 121ـ در کارخانه‌هایی که دارای چاه های اتصال به زمین متعدد هستند، با حصول اطمینان از پیوستگی همه آنها مقاومت کل اندازه‌گیری می‌شود.

ماده 122ـ در کارخانه‌هایی که قطع برق آنها به هیچ عنوان مجاز نیست، ابتدا باید مقاومت کل اندازه‌گیری شود و در صورتی که این مقدار زیر یک اهم باشد، با اطمینان از همبندی کامل می‌توان چاه ها را تک تک از مدار خارج کرد و مقاومت الکتریکی مستقل آنها را اندازه‌گیری نمود.

ماده 123ـ در کارخانه‌هایی که الکترودهای قابل قبول چاه و اسکلت فلزی توأماً مقاومتی زیر حد مجاز دارند، با در نظر گرفتن کلیه موارد ایمنی و پیوستگی موضوع حل می‌شود.

ماده124ـ در شرایط اضطراری و استثنایی با تبعیت از رابطه ذیل مقاومت بیش از 2 اهم قابل قبول است.

«هرگاه برای مجری مقررات ثابت شود که دریک منطقه، مقاومت اتصال اتفاقی بین یک هادی فاز و جرم کلی زمین (از راه تماس مستقیم‌ هادی فاز با زمین یا هادیهای بیگانه که به هادی خنثی یا حفاظتی وصل نیستند) از 7 اهم بیشتر است، مجری مقررات می‌تواند به جای 2 اهم کل مقاومت مجاز نسبت به جرم کلی در آن منطقه مقدار جدیدی را که از رابطه ذیل بدست می‌آید، مجاز اعلام کند:

(فرمول)
که در آن:
RS= مقاومت کل مجاز جدید (به جای2 اهم) برحسب اهم
RE= مقاومت اتفاقی اتصال فاز به زمین (مقدار تجربی آماری)
Uo= ولتاژ اسمی بین فاز و خنثای سیستم (220 ولت در موارد عادی) برحسب ولت
50= ولتاژ مجاز تماس برحسب ولت

فصل دهم ـ اتصال به زمین تجهیزات تولید برق

ماده 125ـ اتصال به زمین تجهیزات تولید برق برای محدود کردن پتانسیل هادیهای حامل جریان نسبت به جرم کلی زمین انجام می‌شود و این کار به منظور حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی در اثر تماس غیرمستقیم ضروری است.

ماده 126ـ حفاظت از مولدهای برق از طریق اتصال بدنه‌های هادی مولد و قسمت های هادی بیگانه به ترمینال اصلی اتصال به زمین انجام می‌شود.
ماده 127ـ ترمینال اصلی اتصال به زمین به یک الکترود اتصال به زمین مستقل متصل می‌شود و در موارد مقتضی به سایر امکانات اتصال به زمین مربوطه به تأسیسات وصل می‌گردد.

ماده 128ـ در مواردی که تأسیسات با بیش از یک منبع انرژی تغذیه شوند (مانند برق شهر و یک مولد) سیستم اتصال به زمین باید طوری طراحی شود که هر یک از منابع بتوانند مستقل از منابع دیگری کار کنند و اتصال به زمین خود را حفظ کنند.

ماده 129ـ بهتر است برای هر مولدی که تأسیسات متصل به شبکه توزیع برق عمومی را تغذیه می‌کند، اتصال به زمین مستقل انتخاب شود.

ماده 130ـ در ماشین های مولد فشار ضعیف سنکرون یا آسنکرون که با برق شبکه تحریک می‌شود، اگر در سیم‌پیچ های ماشین نقطه خنثی وجود داشته باشد، این نقطه نباید اتصال شود و بدنه‌های هادی و قسمت های هادی بیگانه باید به ترمینال اصلی اتصال به زمین تأسیسات وصل شوند.

ماده 131ـ در مورد مولدهایی که می‌توانند مستقل از منبع برق شبکه کار کنند، اگر تنها یک مولد وجود داشته باشد، هر دو اتصال زمین حفاظتی و اتصال زمین سیستم از طریق وصل نقطه خنثای مولد به بدنه مولد و قسمت های هادی بیگانه به یک ترمینال اصلی اتصال زمین با استفاده از یک الکترود اتصال زمین مستقل ایجاد شوند.

ماده 132ـ در مورد مولدهایی که به عنوان منبع ذخیره یا منبع اضطراری بکار می‌روند، اگر تنها یک مولد فشار ضعیف وجود داشته باشد، نقطه خنثای سیم پیچ های آن، بدنه مولد، کلیه قسمتهای هادی در دسترس و قسمت های هادی بیگانه باید به ترمینال اصلی اتصال زمین وصل شوند و این ترمینال اتصال زمین باید به یک الکترود اتصال به‌ زمین مستقل وصل گردد.

ماده 133ـ در صورتی که چند مولد به طور موازی به یکدیگر متصل باشند، اتصال زمین حفاظتی بدنه‌های مولد و قسمتهای فلزی مربوط به آن، مشابه اتصال زمین مربوط به یک مولد خواهد بود. ولی اتصال زمین سیستم برای سیم پیچ ها، تحت تأثیر جریان های دوار قرار خواهد داشت (به دلیل امکان وجود جریان در سیستم های اتصال زمین).

ماده 134ـ برای رفع مشکل جریان جاری شده در سیم اتصال به زمین سیم‌پیچ های چند مولد که بطور موازی به یکدیگر وصل شده‌اند، روشهای ذیل را می‌توان بکار برد:
الف) وصل یک ترانسفورماتور اتصال زمین خنثی بین فازها و زمین
ب) وصل نقطه خنثای مولدها به یکدیگر و اتصال نقطه خنثای یک مولد به سیم ارت
ج) استفاده از یک رآکتور مناسب در محل وصل خنثای هر مولد که باعث تضعیف جریانهای فرکانس بالا شود، بدون آنکه امپدانس قابل توجهی را در فرکانس اصلی از خود نشان دهد.

ماده135ـ در مولدهای سه فاز سیار فشار ضعیف، سیم پیچهای مولدی را که تازه از کارخانه تحویل داده شده‌اند، نمی‌توان به بدنه ماشین وصل کرد. در این حالت ترمینال های سه فاز و اتصالات نقطه خنثی باید جداگانه به جعبه ترمینال مولد یا پریز خروجی وصل شوند. همچنین نقطه ستاره سیم پیچ های مولد باید به یک نقطه مرجع مشترک وصل شود.

تبصره: نقطه مرجع مشترک از اتصال بدنه مولد کلیه قسمت های فلزی در دسترس، زیربدنه یا شاسی وسیله نقلیه و کلیه سیمهای حفاظتی به یکدیگر ایجاد می‌شود و در صورت امکان باید به نقطه اتصال زمین هم وصل شوند.

ماده136ـ در مولدهای سیار سه فاز فشارضعیف بهتر است که جعبه ترمینال یا پریز خروجی دارای پنج اتصال باشد: یک اتصال مجزا برای سیم اتصال زمین و چهار اتصال عادی برای سه فاز و نول.

ماده 137ـ در مولدهای سیار سه فاز فشار ضعیف چنانچه فقط چهار اتصال وجود داشته باشد، از مولدها باید صرفاً برای تأمین بارهای سه فاز متعادل استفاده کرد و اتصال چهارم برای سیم اتصال زمین در نظر گرفته شود.

ماده 138ـ در مولدهای سیار سه فاز فشار ضعیف با چهار اتصال، اتصال چهارم و سیم آن نباید به عنوان سیم مشترک ارت ـ نول  (PEN) مورد استفاده قرار گیرد، زیرا در صورت قطع این سیم احتمال بروز خطر وجود خواهد داشت.

ماده 139ـ اتصال بین نقطه مرجع مشترک و اتصال زمین واقعی در محل مولد ضروری است و بین نقطه خنثی و اتصال زمین در محل مصرف از وسیله حفاظتی جریان پسماند نباید اتصال برقرار شود.

ماده 140ـ کلیه کابل های سه فاز بهتر است دارای چهار رشته باشند و به پرده فلزی قابل انعطاف یا زرهی از سیمهای فولادی مجهز باشند تا بتوانند به عنوان سیم اتصال به زمین مورد استفاده قرار گیرند.

ماده 141ـ در مولدهای تک فاز نیز باید کابل مجهز به پرده فلزی قابل انعطاف یا زرهی از سیم های فولادی باشد تا بتواند به عنوان یک هادی حفاظتی مجزا عمل کند.

ماده 142ـ در مواردی که به دلیل طولانی بودن کابل، مقاومت زره یا پرده فلزی آن افزایش یابد، دستیابی به یک امپدانس پایین برای حلقه اتصال به زمین را مشکل می‌سازد، باید از کابل پنج رشته‌ای برای سه فاز (و کابل سه رشته‌ای برای تک فاز) استفاده شود، به طوری که سیم اضافی را بتوان به صورت موازی با پرده فلزی وصل نمود.

ماده 143ـ در مورد کابل های فاقد پرده فلزی یا غلاف سیمی، این کابل ها باید از نوعی انتخاب شوند که روکش آنها در برابر سایش مقاوم باشد و به سیم اتصال به زمین جداگانه مجهز باشد.

ماده144ـ در مواردی که ممکن است کابل ها و تجهیزات در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار گیرند، می‌توان نوعی حفاظت تکمیلی را به کمک وسیله حفاظتی جریان پسماند (RCD) پیش بینی کرد. این وسیله نه تنها باید هنگام وقوع اتصالی بین سیم فاز و اتصال زمین یا بدنه فلزی عمل کند، بلکه باید خطر برق گرفتگی ناشی از تماس افراد با سیمهای برقدار کابل های آسیب دیده فاقد زره یا تجهیزاتی را که کاملاً توسط محفظه فلزی پوشیده نشده‌اند، کاهش دهد.

فصل یازدهم ـ اتصال به زمین خطوط هوایی

ماده 145ـ اتصال به زمین سازه‌های فولادی مشبک (دکل ها)، تیرهای فلزی و تیرهای بتونی نگهدارنده خطوط هوایی از طریق تماس آنها با زمین باید انجام شود.

ماده 146ـ در مناطقی که مقاومت ویژه خاک آنها بالاست، اتصال به زمین هوایی که به مقر تکیه گاه متصل است و در انتهای تغذیه به نول وصل می‌شود مناسب بوده و تا حدودی حفاظت در برابر رعد و برق را نیز تأمین می‌کند.

ماده 147ـ دکل های فولادی ابتدای خطوط انتقال نیرو به سیستم اتصال زمین اصلی ایستگاه وصل می‌شوند.

ماده 148ـ در مواردی که مقره‌ها به تیری از جنس غیررسانا یا بازوهای افقی غیررسانا که به تیر وصل است، متصل شوند، حذف همبندی قسمت های فلزی بالای تیر باعث تحمل ولتاژ ضربه‌ای بیشتری خواهد شد و در این حال احتمال خرابی ناشی از جرقه فاز به فاز کاهش می‌یابد.

ماده 149ـ در مواردی که تجهیزاتی مانند ترانفسفورماتورها، کلیدهایی با قطع و وصل مکانیکی یا سرکابل ها روی یک تیر پلاستیکی تقویت شده یا چوبی نصب شده باشند مقاومت در برابر ولتاژ ضربه وارد شده از طریق تیر کاهش می‌یابد و بنابراین قسمت های فلزی روی تیر باید با یکدیگر همبندی شده و به زمین اتصال داده شوند.

ماده 150ـ مقره‌های مهار باید روی مهار تیر نصب شوند.

ماده 151ـ هیچ بخشی از مقره نباید در ارتفاعی کمتر از سه متری بالای زمین قرار گیرد و لازم است که تا حد امکان بالاتر نصب شود، اما مقره باید طوری استقرار یابد که قسمت زیرین آن هیچ تماسی با سیم مهار در بالا و سیم فاز و تجهیزات برقدار نداشته باشد، حتی اگر یکی از آنها پاره، شکسته و یا شل شده باشد.

ماده 152ـ براکتهای فلزی متصل یا نزدیک به هر یک از سازه‌های فلزی ساختمان یا قسمت های متصل به ساختمان که نگهدارنده سیم فاز هستند، باید به زمین متصل شوند، مگر آنکه اولاً سیم عایقدار باشد و ثانیاً توسط یک مقره نگهداشته شود.

ماده 153ـ سیم اتصال به زمین هوایی که در بالای خطوط نیروی هوایی نصب می‌شود، علاوه بر اینکه مسیری برای برگشت اتصال زمین ایجاد می‌کند، در برابر صاعقه نیز تا حدودی حفاظت به وجود می‌آورد.

فصل داوزدهم ـ اتصال به زمین روشنایی و تجهیزات الکتریکی مستقر در خیابانها

ماده 154ـ تجهیزات مستقر در خیابان عبارتند از: تیرهای ثابت چراغ برق، تابلوهای راهنمایی مجهز به روشنایی، کیوسکها و سایر وسایل مجهز به برق که به گونه‌‌ای دایمی در خیابان نصب هستند.

ماده 155ـ تجهیزات مستقر در خیابان را می‌توان از طریق سیستم  TN-Sتغذیه و حفاظت کرد که در این صورت از کابل تغذیه با سیمهای فاز، نول و اتصال به زمین مجزا از یکدیگر استفاده می‌شود.

ماده 156ـ قسمت های هادی در دسترس تجهیزات خیابان باید به ترمینال اتصال به‌زمین تجهیزات و همچنین به ترمینال اتصال به زمین مدار تغذیه متصل شوند.

ماده 157ـ برای تغذیه و حفاظت تجهیزات خیابان می‌توان از سیستم TN-C نیز استفاده کرد. در این روش معمولاً از کابلی با سیم مشترک نول اتصال زمین(PE) استفاده می‌شود.

ماده 158ـ در روش TNCS برای تأسیسات جدید، بدنه‌های هادی در دسترس باید از طریق یک سیم مسی به ترمینال نول وصل شود و سطح مقطع این سیم حداقل باید 10 میلیمتر مربع (سیم شماره 10) یا برابر با سطح مقطع سیم نول مدار تغذیه باشد.

تبصره: اجزای فلزی کوچک مجزا که احتمال تماس آنها با قسمت های هادی در دسترس یا قسمتهای هادی بیگانه یا با سیم اتصال به زمین کم است (مانند درهای فلزی کوچک و چارچوب های در) نباید به ترتیب یاد شده به سیستم اتصال زمین وصل شوند.

ماده 159ـ در صورتی که مداری بیش از یک وسیله خیابان را تغذیه کند (مثلاً به‌صورت حلقه)، یک الکترود اتصال زمین باید در واحد آخر یا ماقبل آن نصب شود و مقاومت اتصال زمین در هر نقطه قبل از وصل هر سیم همبندی یا سیم اتصال زمین به‌ترمینال نول باید کمتر از 20 اهم باشد و چنانچه این مقاومت الکترود بیش از 20 اهم باشد، باید الکترودهای اتصال زمین دیگری در طول مدار با فاصله‌های مساوی از یکدیگر نصب شوند.

ماده 160ـ در صورتی که سیستم تغذیه TN-C  باشد، ولی شرکت ناظر بر روشنایی عمومی، مایل به استفاده از کابل هایی با سیم های مجزای اتصال به زمین نول باشد، و همچنین در مواردی که شرکت برق، ترمینال اتصال زمین را تهیه کرده ولی چاه اتصال زمین را برای استفاده در اختیار شرکت روشنایی نگذارد، شرکت ناظر بر روشنایی باید الکترود ارت حفاظتی خود را نصب کند و در این حالت سیستم اتصال به زمین باید از نوع TT باشد.

ماده 161ـ الکترود ارت نول ترانسفورماتور تغذیه (TN-C) یک جزء مهم از حلقه اتصالی است، ولی مقاومت آن نسبت به الکترود اتصال به زمین تحت کنترل شرکت روشنایی خیابان نیست و در چنین شرایطی برای اطمینان از قطع تجهیزاتی که دچار اتصال شده‌اند، باید از وسایل حفاظتی جریان پسماند استفاده شود، استفاده از تیرهای چراغ برق فلزی یا اسکلت فلزی واحدهای کنترل و غیره به عنوان الکترودهای اتصال به زمین حفاظتی توصیه نمی‌شود.

ماده 162ـ استفاده از تیرهای چراغ برق فلزی یا اسکلت فلزی واحدهای کنترل و غیره به عنوان الکترودهای اتصال زمین حفاظتی توصیه نمی‌شود.

فصل سیزدهم ـ اتصال به زمین داربست های موقت و سازه‌های فلزی

ماده 163ـ سازه‌هایی که به کمک اتصال پیچی یا بستهای پیچی سوار می‌شوند، با توجه به تعداد اتصالات، مسیرهای متعددی با مقاومت نسبتاً مطلوب ایجاد می‌کنند، اما نباید این سازه‌ موقت فلزی را به نحوی موثر متصل به زمین دانست.

ماده 164ـ در صورتی که سازه‌های موقت حامل مدارهای روشنایی یا مصارف کوچک باشد، توصیه می‌شود که سازه با سیم حفاظتی همبندی شود.

ماده 165ـ در سازه‌های موقت چنانچه ولتاژ کار مدار کمتر از 50 ولت (AC) باشد، نیازی به همبندی نیست.

ماده 166ـ برای استفاده از ولتاژ کار بیشتر از 50 ولت(AC)، سازه فلزی به عنوان قسمتی از هادی بیگانه محسوب شده و باید با سیم حفاظتی همبندی شود.

ماده 167ـ در صورتی که سازه موقتی در کنار ساختمان بلندی نصب شده باشد، این سازه فلزی موقت باید در برابر صاعقه نیز حفاظت شود.

ماده 168ـ برای حفاظت سازه موقت فلزی در برابر صاعقه، باید این سازه، هم در بالاترین نقطه نزدیک به ساختمان و هم در سطح زمین و یا در نزدیکی آن به یک یا چند سیم حفاظتی وصل شود.

ماده 169ـ سازه‌های فلزی موقت ممکن است برای حفاظت کافی در برابر صاعقه به‌الکترودهای ارت جداگانه نیاز داشته باشند که این امر به ساختار پی‌ها و پایه‌های موقت بستگی دارد.

فصل چهاردهم ـ اتصال به زمین کاروانهای مسافرتی و توقفگاه آنها

ماده 170ـ با توجه به خطرات خاص استفاده از کاروانها، استفاده از سیستم های PME در منابع تغذیه کاروانها ممنوع است.
ماده 171ـ سیستم اتصال به زمین ساختمان های ثابت که در محل توقفگاه کاروانها وجود دارد، طبق روش معمول است و بهتر است از سیستم TN-C-S  استفاده شود.

تبصره: کاروانهای نصب ثابت که برای جابه جا شدن پیش بینی نمی‌شوند، ساختمان ثابت به حساب می‌آیند.

شکل (9) روش تغذیه دستگاه های الکتریکی موجود در محل استقرار کاروان را نشان می‌دهد.

یادآوری: ممکن است حداکثر شش پریز خروجی با یک RCD محافظت شوند.

ماده 172ـ سیم های اتصال به زمین مدار در کاروانها، یعنی سیم هایی که ترمینال اتصال به زمین پریزهای خروجی کاروان را به ترمینال اصلی اتصال به زمین وصل می‌کنند (مانند سیم حفاظتی کابل زیر زمینی یا سیم حفاظتی دوبل در یک خط هوایی)، باید از استحکام و یکپارچگی الکتریکی بالایی برخوردار باشند.

فصل پانزدهم ـ اتصال به زمین بندرگاه کشتی های کوچک و قایق ها

ماده 173ـ در تأسیسات الکتریکی دریایی باید خطرات ناشی از رطوبت، مورد توجه قرار گیرد. همچنین در بندرگاه هایی که در معرض جزر و مد قرار دارند، محل قرارگیری سیم ها و جنس مواد به کار رفته و طراحی تأسیسات الکتریکی باید به گونه‌ای باشد که تأثیر زیان آوری روی آنها نداشته باشد.

ماده 174ـ با توجه به خطرات خاصی که برای کشتی ها و قایها وجود دارد، استفاده از سیستم های PME در منابع تغذیه بندرگاه ها ممنوع است.

ماده 175ـ در بندرگاه ها، منابع تغذیه سه نوع تأسیسات را تغذیه می‌کنند:
الف: تأسیساتی که برای انجام کار پیش‌بینی شده‌اند مانند تأسیسات مستقر در پیاده‌روها که ابزارهای دستی را نیز شامل می‌شود.
ب: تغذیه موقتی کشتی ها و قایق ها: مانند تغذیه رطوبت‌گیرهای کشتی ها و قایق ها.
ج: تغذیه کشتیها و قایقهایی که دارای سیم کشی لازم برای استفاده از شبکه برق عمومی در بندرگاه هستند.

ماده 176ـ هیچ یک از سیم های اتصال به زمین در بندرگاه نباید از جنس آلومینیوم یا کابل غیرقابل انعطاف با عایق معدنی و روکش مس باشد.

ماده 177ـ تا حدامکان از اتصالات به سیم های محافظ باید اجتناب شود، اما در صورت نیاز این اتصالات باید در داخل پوشش حفاظتی مناسبی قرار گیرند.
ماده 178ـ طراحی سیستم تغذیه باید طوری باشد که هر یک از نقاط سوخت گیری روی کشتی ها بتواند به سیم اتصال به زمین سیستم توزیع الکتریکی وصول شود.

ماده 179ـ اتصال به زمین نقاط سوختگیری کشتی ها باید قبل از سوختگیری انجام شود و تا پایان مرحله سوخت گیری و جداشدن لوله‌های تخلیه از کشتی ادامه داشته باشد.

ماده 180ـ قسمت های فلزی محل سوخت گیری باید به مخزن سوخت کشتی و سیم حفاظتی مدار کلیه سیم کشی‌های حفاظتی در کشتی اتصال دایمی داشته باشد.

ماده 181ـ کلیه قسمت های فلزی روی سطوح شناور در داخل بندرگاه که شامل تجهیزات الکتریکی بوده و یا ممکن است با تجهیزات الکتریکی در تماس باشند، باید با سیم حفاظتی سیستم همبندی شوند.

ماده 182ـ این آئین نامه در پانزده فصل و 182 ماده و 7 تبصره در جلسه نهایی مورخ 21/3/85 شورایعالی حفاظت فنی تهیه و در تاریخ 25/11/85 به تصویب وزیرکار و امور اجتماعی رسید.

---

1. Earth
2. Earthing
3. Earth Electrode
4. Total Earthing Resestance
5. Earthing Loop Resistance
6. Solid) Short- Circuit Current)
7. Earth Leakage Current
8. Earthing Conductor
9. Neutral Conductor
10. Protective Conductor
11. Pen Conductor
12. Main Earthing Terminal
13. Live Part
14. Earth Potential
15. Potential Gradient
16. Mobile Equipment
17. Simultaneously Accessible Ports
18. Residual Current Devise
19. Switchgear and Control Gear
20. Switch Board
21. Barrier
22. Battery
23. Cable Channel
24. Cable Tray
25. Cable Tunnel
26. Circuit
27. Distribution Circuit of an Installation
28. Circuit-Breaker
29. Design Current (of a Circuit)
30. Current Carrying Capacity
31. Over Current
32. Over Load Current
33. Conventional Operating Current
34. Direct Contact
35. Undirect Contact
36. Main Earthing Terminal
37. Electrical Equipment
38. Current Equipment
39. Fuse
40. Electrical Installation
41. Origin of an Electrical Installation Service Entrance
42. Insulation
43. Insulation (of a Cable)
44. Joint
45. Shield
46. Switch
47. Touch Voltage
48. Prospective Touch Voltage
49. Lighting Overvoltage
50. Wiring System

 

حتما بخوانید:

⇐ آشنایی با سیستم اتصال به زمین در ساختمان ها

⇐ ایمنی در سیستم اتصال به زمین (ارت)

⇐ اصول اندازه گیری مقاومت های الکترودهای اتصال به زمین (سیستم های ارتینگ)

⇐ مرجع کاربردی ایمنی و سیستم های اتصال به زمین (ارتینگ)