آمادگی مردم تهران در برابر زلزله: نقش اعتماد در جامعه

فرمت: Word   تعداد صفحات: 11

چکیده

مقدمه: زلزله ای که خسارات و پیامدهای ناگوار آن بر رفتار انسان‌ها، شیوه زندگی و پاسخگویی‌شان به محیط تأثیر بگذارد، یک بلای طبیعی است. رفتار آمادگی صحیح می‌تواند عواقب زیان بار چنین رویدادی را به حداقل رسانیده و احتمال استفاده از الگوهای سازگارانه را بالا ببرد. اعتماد اجتماعی به عنوان یک عامل بینابینی در شکل دادن به تصمیم‌های آمادگی مردم تأثیر بسزایی دارد. این مطالعه با هدف بررسی رابطه اعتماد اجتماعی با میزان آمادگی مردم تهران در برابر زلزله انجام شده است.

روش: این پژوهش، یک مطالعه مقطعی به روش توصیفی – همبستگی با مشارکت 369 خانوار تهرانی از مناطق دارای سطوح مختلف آسیب پذیری در برابر زلزله، توسعه یافتگی و رفاه شهری بوده است. ابزار پژوهش، پرسشنامه عوامل اجتماعی پیش بینی کننده قصد آمادگی در برابر زلزله دارای هفت مقیاس بود که به زبان فارسی ترجمه شد و در مطالعه مقدماتی (94/0=α و 92/ 0=ICC) همسانی درونی و پایایی زمانی قابل قبولی داشت. روابط بین متغیرها با روش رگرسیون چندمتغیره تحلیل و بررسی شد.

یافته ها: میانگین قصد آمادگی مردم تهران در برابر زلزله، بالاتر (µ<3/65) و میانگین رفتار واقعی آمادگی (µ>7/3) و آمادگی ادراک شده (µ>8/9) کمتر از مقدار متوسط مورد انتظار بوده اند. اعتماد با همه ابعاد آمادگی رابطه مثبت و مستقیم نشان داده است.

نتیجه گیری: برنامه افزایش آمادگی عمومی در برابر زلزله باید علاوه بر ارائه اطلاعات لازم، در قالب فعالیت های مشارکتی محلی به تقویت باور کارآمدی آمادگی و مقابله با نگرش های بازدارنده بپردازد تا اعتماد اجتماعی مردم را به حد مطلوب برای ایجاد انگیزه آمادگی در آنان برساند.

واژگان کلیدی: آمادگی، زلزله، اعتماد اجتماعی

مقدمه

در چند دهه اخیر آمار جهانی شاهد افزایش قابل توجهی در تعداد و عوارض ناگوار انواع حوادث و بلایا در سراسر دنیا بوده است. از نظر جغرافیایی، در این مدت قاره آسیا بیش از نیمی از عوارض ناشی از بروز بلایای طبیعی را نسبت به سایر قاره ها متحمل شده است. (1). ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود – قرار گرفتن روی کمربند آلپ، هیمالیا و وجود گسل های فراوان یکی از کشورهای زلزله خیز جهان محسوب می شود (2) و شهرهای مختلف آن از جمله تهران در طول تاریخ زلزله های متعددی با شدت های مختلف، تلفات و خسارات سنگین و غیرقابل جبرانی تجربه کرده است (2, 3).

چنین رویدادهایی زندگی، فعالیت های روزمره و سلامت مردم ساکن منطقه را تا مدت مدیدی تحت تاثیر قرار داده اند (4, 5). این حقیقت غیرقابل انکار است که آگاهی جوامع آسیب پذیر از حوادث الزاماً به آمادگی آنان در این زمینه منجر نمی شود. بنابراین، از آنجا که در مورد لزوم و اهمیت آمادگی هم در سطح فردی، جمعی و سازمانی برای کاهش آسیب ها در هنگام بروز حوادث اتفاق نظر وجود دارد (1)، در مکان‌هایی که درمعرض بروز چنین مخاطراتی هستند، ترغیب شهروندان به افزایش ظرفیت از عهده برایی و سازگاری با عوارض آن مخاطره یکی از اصول کلیدی برای کنترل خطر به شمار می رود (4). البته متعاقب آگاهی از مخاطرات همراه با رویدادها، اندیشه و گفتگویی هم در این مورد بین مردم راه می‌افتد که نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری‌های آنان دارد. همین امر نشان می دهد بستر اجتماعی مردم در شکل دادن به تصمیم‌های آمادگی آنان تأثیر بسزایی دارد (4).

مفهوم آمادگی را می توان در ابعاد رفتار آمادگی واقعی، آمادگی ادراک شده[1] و قصد آمادگی[2] مطرح نمود که در  مطالعات به طور پراکنده به آنها اشاره شده است. رفتار آمادگی واقعی شامل فعالیت مستقیم (یادگرفتن شیوه صحیح قطع آب، برق و گاز، داشتن مواد غذایی و اب برای مصرف چهار روز، تثبیت اشیای سنگین و …) و ساختن ظرفیت‌ها (ملحق شدن به سازمان های مرتبط با زلزله، شرکت در گردهم آیی های راجع به مخاطره زلزله) می‌باشد (6) که پیش از وقوع حادثه با هدف کمک به بقای خود و دیگران و مقابله با آثار احتمالی رویدادهای آتی انجام می‌شود. آمادگی ادراک شده به عنوان بعد دوم بدین معنی است که فرد خودش یا جامعه ای که در آن زندگی می‌کند را در برابر مخاطره خاصی آماده می‌داند (7).

بعد سوم یعنی قصد آمادگی نیز در واقع همان نیت به انجام رفتارهایی است که می‌توانند آسیب ناشی از پیامدهای وخیم و شدید وقوع بلایا را کاهش دهند (3, 8). البته نتیجه مطالعات نشان داده است که ارائه اطلاعات به تنهایی ممکن است برای برانگیختن مردم به کسب آمادگی در برابر رویدادهای مخاطره آمیز کافی نباشد (9, 10). برای ایجاد انگیزه آمادگی و حفظ آن باید میان اعضای جامعه در مورد مخاطرات و خطرات ناشی از وقوع آنها بحث و گفتگو ایجاد شود و کیفیت روابط بین جوامع و مؤسسات بهداشتی درمانی بر تصمیم گیری مردم در مورد کسب آمادگی تأثیرمی‌گذارند. عامل بینابینی میان این عوامل مرتبط با کسب آمادگی یا قصد آن تأثیر بستر اجتماعی در جامعه ای است که اطلاعات در آن توزیع می‌شوند چراکه این بستر بر نحوه کاربری و تفسیر آن اطلاعات هم موثر است (11).

به دلیل جهانی شدن، عدم قطعیت و ابهام حاکم در دنیای امروز، موقعیت های فردی و اجتماعی که مردم در آنها حق انتخاب دارند از جمله آماده شدن در برابر تهدیدها و افزایش تاب آوری، همواره بیشتر و بیشتر می شود. اعتماد فرآیندی است که در آن مردم از مسئولیت‌هایی در رابطه با یک موقعیت پیچیده دارای عدم قطعیت، صرفنظر نموده و آن را به دیگران محول می‌کنند. این مفهوم در رابطه با مخاطرات طبیعی به ‌عنوان یک عامل واسطه بین افراد، جامعه‌ها و عوامل اجتماعی عمل می‌کند تا قصد آمادگی دربرابر آنها شکل بگیرد. مردم بخشی از اعتماد خود را بر پایه معانی و ارزش‌هایی که بین آن‌ها و مسئولین برقرار است، پایه گذاری نموده و براساس آن تصمیم می‌گیرند (8).

در بحث مخاطرات طبیعی، که همه تصمیم گیری ها در تکاپوی مقابله با خطر و عدم قطعیت می باشند، اعتماد تنها عاملی است که پیچیدگی و بی ثباتی را که مردم با آن مواجه می شوند، کاهش می دهد. این امر از طریق تاثیرگذاردن بر درک انگیزه ها و ظرفیت های دیگران و قابل قبول بودن اطلاعاتی صورت می گیرد که آنها در این مورد خاص فراهم می کنند (12). مردم برای اعتماد کردن یک منطق رسمی و قراردادی به کار نمی‌برند و باید بین مسئولیت‌های اجتماعی فرد و جامعه، تعادل برقرار باشد تا اعتماد شکل بگیرد؛ حتی تخمین بالایی از اعتماد هم به تنهایی نمی‌تواند میزان آمادگی فرد را در پذیرش یک سازمان بعنوان حفاظت کننده آن شخص در مقابل مخاطرات احتمالی منعکس کند (13). به عبارت دیگر دولت‌ها نباید برای رویارویی با بلایا زیاد روی ابتکار عمل افراد حساب کنند و از طرفی مردم هم نباید برای آمادگی، کاهش آسیب، توزیع اطلاعات و بهبودی فقط به دولت متکی باشند. یعنی هم وضعیت روانشناختی تک تک افراد و هم رفتار آمادگی گروه‌ها و اجتماع باید مورد بررسی قرار بگیرد. اینجاست که علوم اجتماعی، می‌توانند درک بهتری از عوامل خاص مؤثر بر آمادگی ایجاد کنند که به کاهش خسارت‌های ناشی از بلایا منجر ‌شود (7).

در این مطالعه، رابطه میان اعتماد و آمادگی براساس مدل شناختی آمادگی در بلایا در نظر گرفته شده است. در این مدل سه نوع متغیر برای پیش‌بینی رفتار وجود دارد: نوع مخاطره، متغیرهای روانی اجتماعی فردی و متغیرهای اجتماعی محیطی. براساس این مدل، نوع مخاطره ای که فرد با آن روبرو می‌شود، رفتار آمادگی‌اش را تعیین می‌کند (14). مردم در مواجهه با موقعیت‌های بحرانی غیرقابل پیش‌بینی نگران شده و برای کاستن از بلاتکلیفی در این وضعیت انگیزه دارند و مطابق با تفسیری که از مخاطره و معیارهای محافظتی در دسترس دارند منابع اطلاعاتی مورد اعتمادشان را جستجو می‌کنند (15).  اینجاست که اهمیت کیفیت روابط فیمابین اعضا و مسئولین یک جامعه مشخص می‌شود چون در موقعیت‌های دارای عدم قطعیت مانند زلزله مردم باید به منابع اطلاعاتی خاصی دسترسی داشته باشند تا براساس آن برای آمادگی تصمیم بگیرند و این امر مستلزم وجود اعتماد فیمابین افراد، جامعه و سازمان‌های مدیریت شهری است (8). اعتماد اجتماعی تا زمان ارائه این مدل در نظریه های موجود پیشین به صورت یک عامل تاثیرگذار بر قصد و رفتار آمادگی مطرح نشده بود.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ارزیابی وضعیت بهداشت محیط مناطق زلزله زده کرمانشاه

⇐ تاسیسات ضد زلزله برای ساختمان ها

⇐ آسیب شناسی و بررسی رفتارهای غیر ایمن سازه در برابر زلزله

⇐ مبانی HSE و شناخت رفتار سازه بر اثر زلزله