تجهیزات محافظ تنفسی

Respiratory protective equipment

پرسنل در گیر در کارهای صنعتی معمولا در معرض خطرات تنفسی از طریق غبارات خطرناک, گازها, دود, میست بخار و غیره قرار دارند.

در بعضی موارد انتخاب دقیق مواد می تواند منجر به حذف این خطرات شود. در جایی که این کار ممکن نباشد, از کنترل های مهندسی نظیر سیستم خروج بخارات, که در مبدا خطر را کنترل می کند, استفاده می شود.

ماسک ها اخرین روس محافظت در برابر خطرات تنفسی هستند زیرا آنها:

• در مبدا خطر کنترل نمی شوند
• در صورتی که کامل مناسب و اندازه نباشد قابل اطمینان نیستند.

با وجود تمام این مشکلات, در بسیاری از عملیات ساختمانی, ماسک تنها راه کنترل عملی و کاربردی است.

1- ضرورت استفاده از تجهیزات محافظ تنفسی

مخاطرات منجر به استفاده از تجهیزات محافظ تنفسی عبارتند از:

• گازها
• بخارات
• دمه ها
• میست ها
• غبارات

گازها

گازها از مولکول های مجزای مواد تشکیل شده است و در دما و فشار اتاق همیشه به حالت گازی هستند. رایج ترین گازهای سمی که در کارهای ساختمانی موجودند عبارتند از مونوکسید کربن ( حاصل از اگزوز موتورها) و سولفید هیدروژن (حاصل از فسار و یا از فاضلاب و سایر مکانها)

بخارات

بخارات نیز شبیه گازها هستند, با این تفاوت که بخارات از تبخیر مایعات حاصل می شوند (مانند بخار آب)

بخارات رایج کارهای ساختمانی از حلال هایی مثل گزلین, تولوئن و الکل های معدنی که در نقاشی و چربی زایی کار می روندع ایجاد می شوند.

دمه ها (فیوم)

دمه ها کاملا متفاوت از گازها و بخارات هستند اما واژه دمه گاهی بجای گاز و بخار نیز به کار برده می شوند. از لحاظ فنی, دمه ها متشکل از ذرات فنی هستند که از تراکم مواد در اثر قرار گرفتن در دمای بالا ایجاد می شوند. دمه های حاصل از جوشکاری معمول ترین توع دمه در کارهای ساختمانی هستند. نمونه های دیگر شامل دمه قیر حاصل از استفاده از قطران زغال سنگ برای ساختن سقف و دمه حاصل از موتورهای دیزلی می باشند.

میست ها

میست ها قطرات ریزی از مایعات معلق هستند, مثل میست های حاصل از اسپری کردن رنگ.

غبارات

غبارات ذراتی هستند که معمولا چند برابر بزرگتر از ذرات دود می باشند. گرد و غبار از طریق خرد کردن, کوبیدن, سمباده کاری یا برش یا عملیاتی نظیر تخریب به وجود می ایند.

دو نوع پرخطر و معمول گرد و غبار در کارهای ساختمانی غبار الی الیافی حاصل از مواد عایق کاری ( مانند آزبست, پشم معدنی و الیاف شیشه) و سیلیکاهای غیر الیافی حاصل از سندبلاست, برش بتن یا سوراخ کاری سنگ هستند.

در ساختمان سازی ممکن است خطرات تنفسی ترکیبی, بسته به تعداد و تنوع کارهای در حال انجام وجود داشته باشد. برای مثال ممکن است از اسپری کردن رنگ, غبار و بخار ایجاد شود یا از جوشکاری, گاز و دمه حاصل شود.

2-انواع محافظ های تنفسی

محافظ های تنفسی به دو گروه طبقه بندی می شوند:

• محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا
• محافظ های تنفسی تامین کننده هوا

این طبقه بندی در شکل زیر نشان داده شده است.

 

1-2- محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا

این نوع محافظ ها, خوایی را که از آنها عبو می کند تصفیه می کنند. دو نوع اصلی از این نوع محافظ ها وجود دارد: غیر برق و برقی

1-1-2- محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا – غیر برقی (فشار منفی)

در این نوع محافظ های تنفسی با تنفس فرد هوا به درون فیلتر تصفیه کننده کشیده می شود و یک فشار منفی در دهانی محافظ تنفسی ایجاد می کند. کفایت میزان هوای تصفیه شده توسط این نوع محافظ ها کاملا بستگی به دم و باز دم فرد دارد این نوع محافظ های تنفسی به سه دسته تقسیم می شوند:

ماسک های فیلتر کننده دهانی-ماسک دهانی فیلتر کننده با روزنه بازدم

محافظ های تنفسی کارتریجی نیمه و کامل

محافظ های تنفسی دهانی / بینی برای فرار 

این محافظ های تنفسی برای استفاده در مواقع اضطراری, همراه کارگر به محل کار برده می شوند و باید قبل از بردن به محل کار مورد بازرسی قرار گیرند.

2-1-2- محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا -برقی

این نوع محافظ های تنفسی دارای یک دمه هستند که هوای تصفیه شده را به دهانی محافظ تنفسی می دمند. محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا دارای محدودیت های هستند و نباید ر شرایط زیر مورد استفاده قرار گیرند:

• در محل اکسیژن کافی وجود نداشته باشد.
• مقادیر زیادی از الاینده ها در محیط وجود داشته باشند
• آلاینده های موجود در هوا از طریق بو یا طعم قابل تشخیص نباشند.

2-2- محافظ های تنفسی تامین کننده هوا

محافظ های تنفسی تامین کننده هوا, هوای تمیز مخصوص تنفس را از یک منبع غیر الوده که اغلب یک کمپرسور مخصوص واقع در یک محیط  تمیز یا سیلندر های حاوی هوای تنفسی می باشد, تامین می کنند. میزان رطوبت موجود در هوای تامین شده باید محدود باشد تا از تشکیل مه, خوردگی, و منجمد شدن رگولاتورها و شیرها جلوگیری کند و باعث طولانی شدن عمر فیلترها شود. سه نوع اصلی محافظ های تنفسی تامین کننده هوا عبارتند از : شیلنگ هوا, دمنده هوای محیط, دستگاه حاوی هوای تنفسی (SCBA)

1-2-2 – شیلنگ هوا

شیلنگ هوا شامل یک شیلنگ است که محافظ تنفسی را به سیلندرهای هوای تنفسی فشرده متصل می کنند. هوا محافظ در برابر پاشش مواد نمون ها از آن است.

2-2-2- دمنده های هوای محیط کار

دمنده هوای محیط, هوا را از طریق یک شیلنگ ( که در مکان هوای تمیز قرار دارد) به داخل می کشد و آن را تحت فشار نسبتا پایین به هود, کلاه یا ماسک دهانی فرد می فرستد.

3-2-2- دستگاه حاوی هوای تنفسی (SCBA)

SCBA یک سیلندر هواست که توسط فرد حمل می شود. این تجهیزات معمولا سنگین هستند (به جز مواردی که دارای سیلندرهای کامپوزیتی هستند) و حمل انها مشکل است. از انها برای کار در فضاهای محصور و فعالیت هایی با ریسک بالا, جایی گه محافظت یدک مورد نیاز است, استفاده می شود.

این تجهیزات قابلیت حرکت فرد را به طور قابل توجهی محدود می کنند. علاوه بر این, شیلنگ های هوا ممکن است پیچ بخورند یا اطراف گیر کنند. اگر هوا ناگهان برای سلامتی خطرناک شود, استفاده از تجهیزات ترکیبی شیلنگ هوا و SCBA هر دو از سیستم های تصفیه کننده هوا گرانترند. ( بخصوص موارد با کپسول های کامپوزیتی) اما محافظت بیشتری فرهم می کنند. این تجهیزات ترکیبی در شکل زیر نشان داده شده اند.

SCBA های مخصوص فرار در مواقع اضطراری معمولا دارای هود می باشند و مجهز به یک جریان مستمر هستند. از این تجهیزات برای تامین محافظت مورد استفاده در برابر خطرات تنفسی ناگهانی استفاده می شود و نباید برای ورود به محیط هایی با هوای خطرناک مورد استفاده قرار گیرند.

هودها و ماسک های تمام صورت (شکل 33) می توانند با با محافظ های تصفیه کننده برقی و سیستم های تامین کننده هوا مورد استفاده قرار گیرند.

3- انواع فیلترها

فیلترهای متعددی برای خطرات خاص طراحی شده اند اما سه نوع فیلتر اصلی برای محافظ های تنفسی تصفیه کننده هوا وجود دارد:

1. فیلتر های مخصوص ذرات ریز
2. فیلتر های کارتریج دار گاز/بخار
3. فیلترهای ترکیبی ذرات و گاز/بخار

فیلتر های مخصوص ذرات ریز

این نوع فیلتر, ذرات جامد از قبیل گرد و غبار, بخارات یا دود را پاک می کنند و مانند فیلتر موتور ماشین عمل می کنند تجهیزاتی که فیلترهای مورد استفاده قرار می گیرند ممکن است ماسک های تنفسی فیلتر کننده دهانی یا محافظ های تنفسی با فیلترهای قابل جایگزینی باشند.

ماسک های فیلتر کننده دهانی اغلب برای یک بار مصرف طراحی می شوندو این ماسک ها بر روی بینی و دهان قرار می گیرند, و با دو بند در جای خود محکم می شوند. بعضی از مدل ها پیچیده تر این ماسک ها که دارای بندهای قابل تنظیم و دریچه های بازدم می باشند. می توانند مشروط به سالم بودن, بیش از یک بار مورد استفاده قرار گیرند.

فیلترهای ذرات برای محافظ های تنفسی غیر برقی تصفیه کننده هوا از نظر کارایی فیلتر به سه سطح 95%, 99% و 97% تقسیم می شوند. این اعداد بیانگر درصد ذراتی است که فیلتر ها می تواند از ورود آنها به سیستم تنفسی جلوگیری کند. برای کارگرانی که با عایقکاری ازبست یا رنگ سربی کار می کنند فیلتر 97 و 99% (که بعنوان فیلتر 100 شناخته می شوند) مناسب است. مواد وغنی باعث از بین رفتن خاصیت فیلتر کنندگی بعضی از مواد فیلترها می شوند. بنابراین برای مواد مختلف باید از فیلترهای مناسببا توجه به نوع آنها که با P.R.N مشخص شده اند استفاده کرد.

N» غیر مقاوم در برابر روغن

R» مقاوم در برابر روغن

P» ضد روغن

فیلترهای سری N برای ذراتی مثل گردو غبار حاصل از چوب هنگامی که هیچ ذره روغنی در هوا وجود ندارد, مناسبند. برای مثال, برای کندن یک رنگ کهنه فیلترهای سری N توصیه می شود. در صورتی که هنگام اسپری کردن روغن یا ریختن اسفالت داغ ( عملیاتی که باعق ایجادذرات ریز روغنی در هوا می شوند.) فیلترهای P یا R مناسب خواهد بود.

فیلترهای سری R باید فقط برای یک شیفت کار که محلول یا بخار روغن در هوا موجود است مورد استفاده قرار گیرند. این فیلتر در برابر روغن مقاوم است ولی ممکن است در اثر تماس طولانی مدت با روغن, قابلیت فیلتر کنندگی خود را از دست بدهد.

در مورد فیلترهای سری P, مدت زمان مجاز برای استفاده از این فیلترها در هوای حاوی ذرات روغن باید مطابق دستورالعمل های تولید کننده تعیین شود. ابتدا تصور می شد فیلترهای P کاملا عایق هستند. اما آزمایشات نشان داده است که ممکن است در مدت زمان طولانی قرار گرفتن در معرض ذرات روغن, خاصیت فیلتر کنندگی کاهش یابد.

تذکر: فیلترهای N.R.P به تنهایی در مقابل بخارات الی از سیستم های تنفسی محافظت نمی کنند. طبقه بندی فیلترها براساس مراجع NIOSH در جدول 3 شرح داده شده است.

2-3- فیلترهای کارتریج دار گاز/بخار

در این نوع فیلتر از مواد جاذب یا خنثی کننده گازها و بخارات استفاده می شود. کارایی این فیلترها برخلاف فیلترهای ذرات ریز, با استفاده بیشتر, کاهش می یابد. عملکرد این فیلترها مانند اسفنج است و پس از پر شدن بدون جذب گاز یا بخار, آنها را از خود عبور می دهند.

فیلترهای کارتریج دار گاز/بخار عموما شامل انواع زیر هستند:

• کارتریج بخار الی, که معمولا شامل زغال فعال شده برای از بین بردن بخاراتی مثل تولوئن, متیل بنزن, گزلین و بخارات معدنی حاصل از رنگ, چسب و پاک کننده ها هستند.
• کارتریج های گاز اسیدی, حاوی جذب اسید ها هستند و ممکن است برای محافظت در برابر غلظت های محدودی از کلرید هیدروژن, دی اکسید گوگرد و کلر مورد استفاده قرار گیرند.
• کارتریج های آمونیاک حاوی مواد جاذبی هستند که فقط فیلتر کردن گازهای آمونیاکی مورد استفاده قرار می گیرند.

تذکر:

برای اینکه محافظ های تنفسی مجهر به کارتریج گاز/ بخار (شکل 36) به صورت ایمن عمل کنند الاینده باید دارای خصوصیات هشدار دهنده خوبی نظیر بو, طعم یا ایجاد مشکلات تنفسی باشد تا کاربر از کار نکردن کارتریج مطلع شود, به محض اینکه کاربر احساس می کند که آلاینده شروع به نفوذ در کارتریج کرده است, زمان تعویض آن است. بعضی از کارتریج ها دارای نشانگر پایان عمر هستند. این نوع کارتریج ها برای تعداد محدودی از آلاینده ها نظیر مونوکسید کربن که فاقد خصوصیات هشدار دهنده است, طراحی شده اند. نشانگر پایان عمر با تغییر رنگ, به کاربر برای تعویض کارتریج هشدار می دهد. کارتریج های معمولی نباید برای چنین الاینده هایی مورد استفاده قرار گیرند.

3-3- فیلترهای ترکیبی ذرات ریز /کارتریج بخار/گاز

این نوع فیلترها ذرات ریز, بخارات و گازها را از هوا پاک می کنند از این فیلترها در جایی که بیش از یک نوع خطر وجود دارد استفاده می شود.

براساس EN149:2001 محافظ های تنفسی فیلترکننده یکبار مصرف بر اساس توع فیلتر طبقه بندی می شوند. فاکتور محافظت نشاندهنده میزان اثر بخشی یک فیلت می باشد و معادل ضریبی از حداکثر تراکم قابل قبول گاز یا ذراتی است که فیلتر برای آن مورد استفاده قرار می گیرد. طبقه بندی فیلترها در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول شماره 4- طبقه بندی فیلترها

طبقه بندی فیلترها
کلاس	موث در برابر	مقدار کل نشت به داخل ماسک	فاکتور محافظت
FFP1	گردو غبار درشت	22%	4
FFP2	گردو غبار درشت, گرد و غبار ریز آسیب رسان- دود جوشکاری-الیاف شیشه- گردو غبار و دود سرب- میست روغن و ذرات معلق آسیب رسان	8%	10
FFP3	ذرات سرطان زا- ذرات رادیواکتیو-باکتری-ویروس- انزیم های پروتئولیتیک- هاگ ها	2%	50

فیلترهای گاز براساس محدوه مورد استفاده شان طبقه بندی می شوند و هر یک داری رنگ خاصی می باشند. این طبقه بندی در جدول 5 اورده شده است.

جدول5-مشخصات فیلترهای گاز

مشخصات فیلترهای گاز
نشانگر	رنگ	موثر در برابر
A	قهوه ای	گاز ها, دودها و محلول های الی با نقطه جوش بالاتر از 56 درجه سانتیگراد (تولوئن, گزیلن و …)
AX	–	ترکیبا آلی با نقطه جوش کمتر از 56 درجه سانتیگراد 0استون, متانول و …)
B	خاکستری	گاز ها و دود های غیر آلی (هالوژنید هیدروژن,فسژن, سیانید هیدروژن, سولفید هیدروژن و …)
E	زرد	SO2-HCL
K	سبز	NH3, آمینها, هیدرازین
CO	سیاه	CO
Hg	قرمز	دودهای جیوه ای

توجه:

• ترکیی از انواع مختلف فیلترها نیز موجود است, مثلا فیلتر A2B2 در مقابل گازها و دودهای آلی و غیر آلی کمتر از 5000 میلی لیتر بر مترمکعب محافظت می کند.
• کارتریج های CO بزرگ و سنگین هستند و فقط باید با ماسک تمام صورت مورد استفاده قرار گیرند.
• فیلترهای گاز به صورت بسته بندی نشده و مهروموم شده خریداری می شوند تا هنگامی که در بسته بندی اصلی خود نگهداری شوند تا زمان سر رسیدن تاریخ انقضای ذکر شده, قابل استفاده هستند.

زمان انبارش برای فیلترهای مختلف متفاوت است:

• فیلترهای کلاس A, 5 پنج سال
• فیلترهای کلاس B و فیلترهای CO, چهار سال
• فیلترهای E و K, سه سال

هنگامی که فیلتر از بسته بندی اصلی خارج می گردد, بیش از 6 ماه قابل استفاده نمی باشد. کربن فعال رطوبت هوا را جذب می کند و باعث کاهش ظرفیت جذب مواد آسیب رسان می شود.

فیلترهای گردوغبار نیز باید همراه با ماسک های نیم صورت یا تمام صورت مورد استفاده قرار گیرند. این فیلترها در برابر جامدات (غبار و دمه) و مواد فرار (میست) و ترکیبات سمی محافظت می کنند. درجه سمیت ذرات نوع فیلتر مورد استفاده است. کلاس فیلتر مناسب بر اساس نوع ذرات در جدول 6 شرح داده شده است.

کلاس فیلترها
کلاس	حداکثر غلظت مجاز	موثر در برابر
P1	0.1 حجم (%) یا 1000 میلی لیتر بر متر مکعب (PPM)	گرد و غبار ساکن یا ذرات معلقی که در ساختار سیستم نفسی تغییری ایجاد نمی کنند
P2	0.5 حجم (%) یا 5000 میلی لیتر بر متر مکعب (PPM)	گردو غبار و ذرات معلق آسیب رسان
P3	1 حجم (%) یا 10000 میلی لیتر بر متر مکعب (PPM)	گرد و غبار و ذرات بسیار سمی ·         ذرات سرطانزا ·         ذرات رادیو اکتیو ·         باکتری- ویروس- انزیم های پرئولیک- هاگ ها و …

 

 

جدول7- انواع محافظ های تنفسی به همراه موارد کاربرد انها را نشان می دهد.

• فاکتور محافظت از طرف NIOSH تعیین شده است و نشاندهنده میزان اثر بخشی نوع محافظ تنفسی و فیلتر مناسب می باشد. اعداد بزرگتر بمعنای محافظت بیشتر هستند.
• می توان از محافظ های تنفسی با فاکتور محافظت بزگتر از اعداد مشخص شده در جدول استفاده کرد. اما هرگز از محافظ با فاکتور محافظت کمتر استفاده نکنید.

4- نگهداری از محافظ های تنفسی

محافظ تنفسی مانند هر گونه تجهیزات دیگر باید نگهداری شوند. در این مورد باید به نکات زیر توجه کرد:

1-فیلترها باید به صورت زیر تعویض شوند:

• فیلترها غبار/غبار و میست باید هنگامی که به طرز قابل توجهی باعث مشکل شدن تنفس عاری می شوند, تعویض گردند.
• کارتریج های شیمیایی باید هنگامی که بو یا طعم گاز یا بخار حس می شود, تعویض شوند.
• فیلترهای باید در فواصل زمانی مشخص شده توسط سازنده یا در صورت آسیب دیدن تعویض شوند.

2- روزنه های دم و باز دم باید قبل از استفاده از محافظ تنفسی کنترل شوند.

3- دهانی, بندها, فیلترها, روزنه ها یا سایر بخش های آسیب دیده باید با قطعات اصلی مخصوص محافظ های تنفسی تعویض شوند.

4- ماسک های دهانی باید با آب و صابون ملایم شسته شوند تا تمیز و قابل استفاده باشند.

5- محافظ های تنفسی فقط باید برای استفاده شخصی کارکنان باشد.

6- در صورتی که بیش از یک نفر از کحافظ تنفسی استفاده می کندع بعد از هر بار استفاده باید ضدعفونی شود.

7- همه شیلنگ ها, روزنه ها و تنظیم کننده ها در محافظ های تامین کننده هوا باید کنترل شوند

5- راهنمای خرید و انتخاب محافظ های تنفسی

برای انتخاب محافظ تنفسی مناسب باید از موارد زیر اطلاع کافی داشت:

• محدودیت های عملکرد تجهیز
• قوانینی که در این مورد کاربرد دارد

همچنین موهای صورت و زخم های عمیق روی صورت را که ممکن است باعث ایجاد روزنه هایی بین ماسک و صورت شوند در نظر گرفت. انتخاب حفاظهای تنفسی باید توسط افراد آگاه به کلیه مسائل ذکر شده انجام پذیرذ. قبل از استفاده از این تجهیزات باید به MSDS مواد رجوع کرد و نوع تجهیز مور نیاز را از آن استخراج کرد. برای انتخاب مناسب می توان از جدول 7 استفاده کرد.