کلیات فضای بسته (Confined space)

فهرست:

• مقدمه
• فضاهای بسته چیست؟
• نمونه هایی از فضای بسته در صنایع غذایی
• خطرات ناشی از فضاهای بسته
• سایر خطرات
• کنترل دسترسی به داخل فضاهای بسته

مقدمه

گفته می شود به ازای هر فردی که در فضای بسته جان خود را از دست داده است دو امدادگر هم جان خود را از دست داده اند. حوادث فضای بسته عامل مرگ های همزمان چند نفره می باشد که در آن قربانیان تلاش در نجات همکار خود را داشته است. مطالعه انجام شده توسط آژانس ملی ایمنی و بهداشت شغلی نشان داد که 234 مرگ و 193 اسیب به علت 276 حادثه مرتبط با فضای بسته در طول 3 سال به وقوع پیوسته است. این امار به تنهایی بیانگ پتانسیل مرگ آفرینی فضاهای بسته می باشد. اگر فرض شود که همه این حوادث منجر به مرگ و آسیب نشده اند (که واقعیت هم همین طور هست), تعداد از این حوادث مرگ و آسیب همزمان چند نفر را سبب شده اند.

تعداد مرگ و آسیب در حوادث مرتبط با فضای بسته در طول 3 سال بر آورد می شود میلیون ها کارگر سالانهدر معرض خطرات فضاهای بسته هستند. برسی حوادث نشان می دهد که کارگران مشغول بکار در فضاهای بسته اغلب از اینکه در یک فضای بسته کار می کنند غافلند و بنابراین با خطرات غافیلگیرانه مواجهه می شوند. در انگلستان سالانه 15 مرگ به طور متوسط در همین فضاها اتفاق می افتد.

هدف ارایه یک دوره آموزشی برای مهندسین, تکنسین ها و اپراتورها بوده و مجموعه ای از تجربیات اخیر در رابطه با ورود به فضای بسته را جهت افزایش هشدار خطرات فضاهای بسته و پیشگیری از حوادث مرتبط را دربردارد.

فضاهای بسته چیست؟

فضای بسته فضای است که به طور جزئی یا کامل محصور باشد.

ویژگی های فضای بسته عباتند از:

دارای ورودی و خروجی تنگ هستند. تهویه طبیعی کافی نداشته باشند. به اندازه ای باشند که حداقل جزئی از بدن انسان را در برگیرد. برای حضور دائمی انسان طراحی نشده باشند. دارای اتمسر سمی و یا خطرناک باشند.

 

نمونه هایی از فضاهای بسته در صنایع فرایندی

تشخیص تعدادی از فضای بسته خیلی آسان است مثل مخازن ذخیره سازی و یا ظروف عملیاتی. ولی بعضی دیگر که به اندازه موارد قبل هم خطرناک هستند, راحت قابل تشخیص نیستند مانند فضای زیر تارپولین (پارچه قیر اندود و عایق آب).

در جدول زیر تعدادی از فضاهای بسته اورده شده است. البته ممکن است آنها همیشه فضای بسته قلمداد نشوند و تحت شرایط خاصی به فضای بسته تبدیل شوند.

مخزن ذخیره سازی	چاه	برج ها
ظروف عملیاتی	مجاری فاضلاب	سپراتور
کوره ها	کانال هایی با بعمق بیش از 1.3 متر (4 فوت)	تونل ها
لوله ها	سقف مخازن سقف شناور در صورتی که سقف از لبه بالای مخزن بیش از 1.5 متر پایینتر امده باشد.	حوضچه مخازن با دیوار بلندتر از 2 متر
دیگ بخار (boiler)	چاله ها	اتاق آماده سازی کاتالیت ها
اتاق رنگ آمیزی در حین و بعد از رنگ امیزی	اتاق آنالیزور

 

خطرات ناشی از فضاهای بسته

فضای بسته به دلیل موادی که دربردارند و همچنین ماهیت فعالیت هایی که در این فضاها انجام می شود محیط های خطرناکی قلمداد می شوند. تهویه طبیعی ضعیف در چنین فضاهایی موجب بالا رفتن غلظت مواد در مقایسه با فضاهای معمولی می شود.

تعدادی از شرایط اتمسفری خطرناک داخل فضاهای بسته عبارتند از:

• غلظت پایین اکسیژن
• غلظت زیاد اکسیژن
• وجود اتمسفر قابل اشتعال
• وجود اتمسفر سمی

عوامل ایجاد کننده کمبود اکسیژن عبارتند از:

• جایگزینی اکسیژن توسط ماده دیگری مثل گاز دی اکسید کربن
• تخلیه اکسیژن
• واکنش های شیمیایی

گاز هایی مانند متان یا نیتروژن می توانند جایگزین اکسیژن شده و کمبود اکسیژن را سبب شوند.

گاز متان و نیتروژن ممکن است به طور اگانه و به منظور جلوگیری از تشکیل مخلوط قابل اشتعال در داخل مخازن به کار برده شوند.

کمبود اکسیژن همچنین می تواند ناشی از تخلیه (ویا مصرف) اکسیژن در طی فعالیت هایی مانند جوشکاری و با واکنش های شیمیایی مانند زنگ زدن آهن داخل یک مخزن باشد. کمبود اکسیژن به راحتی باعث خفگی انسان می شود.

در شرایط کمبود کسیژن فرد قادر به حرکت و نجات دادن خود نیست و ممکن است بیهوش شود.

اگر فردی وارد فضای بسته ای با غلظت اکسیژن خیلی پایین شود معمولا بدون نشان دادن علایم هشدار دهنده, غش می کند و می افتد. مرگ در چنین شرایطی قطعی است مگر اینکه سریع به کمک مصدوم برسند.

برای اطلاعات بیشتر در رابطه با خطر خفگی ناشی از نیتروژن به کتاب نیتروژن و حمل و نقل کاتالیت ها مراجعه شود.

اثرات کم شدن غلظت اکسیژن

%21	غلظت اکسیژن طبیعی هوا
%19-15	پدیدار شدن علایم کمبود اکسیژن, کاهش توان انجام کار, ممکن است موجب علایم قلبی, ریوی و گردش خون شود.
%14-12	افزایش تنفس, افزایش ضربان قلب, عدم هماهنگی میان عضلات, عدم توانایی در قضاوت
%12-10	افزایش تعداد و عمق تنفس, قضاوت مشکل می شود, آبی شدن لب ها
%8-10	غش, بیهوش شدن, خاکستری شدن صورت, آبی شدن لب ها, تهوع
%8-6	6 دقیقه- احتمال مرگ 50% 8 دقیقه- احتمال مرگ 100%
%6-4	مرگ در طول 40 ثانیه, توقف تنفس و مرگ

حادثه: یک مرگ و یک آسیب به دلیل ایجاد ناآگاهانه فضای بسته

در یک صنعت فرایندی یک ظرف عملیاتی با گاز نیتروژن در حال شستشو بود و گاز نیتروژن از آدم روها به بیرون جریان داشت. دو کارگر تعمیراتی با تجربه مشغول بررسی سطح فلنج یکی از این آدم رو ها به وسیله تست غیر مخرب نفوذ رنگ بودند.

در تست نفوذ رنگ از 2 اسپری رنگی استفاده می شود. یکی جهت نفوذ و دیگری جهت آشکارسازی رنگ نفوذ کرده. آنها روی فلنج را با یک تارپولین جهت جلوگیری از اثر وزش باد و یا بهتر کردن شرایط استفاده از اسپری آشکار ساز پوشانده بوده اند. در این حالت بود که تاپولین یک فضای بسته موقت ایجاد کرد و نیتروژن زیر ان جمع شد و سبب کشته شدن یکی از آنها و آسیب دیدن دیگری شد.

حادثه: ورود به یک اتاقک زنگ زده باعث مرگ دو نفر شد.

دو نفر بعد از ورود به اتاقک شناورسازی یک کرجی فوت کردند. قبل از ورود اتاقک تهویه نشده بود و گازهای خطرناک ان سنجش نشده بود و هر دو نفر به علت کمبود اکسیژن خفه شدند. این اتاقک شناور سازی برای مدت مدیدی بسته بود. در طول این زمان زنگ زدگی و پوسیدگی اهن موجب مصرف اکسیژن داخل فضا شده و کمبود اکسیژن ایجاد کرده بود.

اکسیژن بیش از حد

اگر غلظت اکسیژن از حد معینی بالاتر باشد ریسک آتش سوزی و انفجار بالا می رود. افزایش غلظت اکسیژن در یک محیط می تواند ناشی از نشتی شیلنگ اکسیژن در عملیات برشکاری اکسی- استیلین اتفاق بیفتد.

اتمسفر قابل اشتعال

مخلوط گاز زمانی قابل اشتعال می شود که غلظت ماده قابل اشتعال در هوا و در محدوده حد پایین انفجار و تا حد بالای انفجار قرار بگیرد. مخلوط قابل اشتعال می تواند منجر به آتش سوزی و انفجار و در نتیجه صدمات جانی و مالی شود. توجه شود که افزایش غلظت اکسیژن (مثلا نشتی شیلنگ اکسیژن در یک فضای بسته) می تواند موجب افزایش محدوده قابل اشتعال (یعنی کاهش LEL و افزایش UEL) و بنابراین احتمال آتش سوزی می شود.

آتش سوزی در یک فضای بسته خیلی خطرناک است زیرا راه فراری وجود ندارد و از طرفی مصرف اکسیژن به دلیل آتش همراه با دود و گرمای تولیدی شرایط را سخت تر می کند.

حادثه: آتش در یک تانکر جان 7 نفر را گرفت. بعد از صرف نهار, در یک تانکر کارگران قصد برش قطعه قدیمی و جوش داده قطعه جایگزین را داشتند که ناگهان تانکر آتش گرفت. به نظر می رسد ماده قابل اشتعال در این حادثه استیلین نشت کرده از کپسول استیلین بوده و جرقه ناشی از جوش کاری و برش کاری نیز گرما را فراهم کرده باشد. در این آتش سوزی 7 نفر جان باختند و به دلیل گرما سوزان و تاریکی مطلق داخل فضای بسته عملیات خارج کردن اسناد 4 ساعت طول کشید. بر روی بدن دو نفر از قربانیان اثری از شعله دیده نشده و به نظر می رسد مرگ انها ناشی از عدم توانایی انها در فرار به علت حضور دود و گرمای شدید و در نتیجه خفگی بوده است.

اتمسفر سمی:

مواد سمی می توانند منجر به طیف وسیعی از اثرات بهداشتی شامل خارش تا مرگ شوند. شدت این اثرات به عواملی مانند غلظت ماده, مدت مواجهه, راه ورود مواد سمی به بدن و حساسیت فردی بستگی دارد. مهمترین راه ورود سمی به بدن انسان در داخل فضای بسته مسیر تنفسی می باشد.

تعدادی از مواد سمی در صنایع فرایندی عبارتند از هیدروژن سولفوره, هیدروژن فلوراید, هیدروژن بروماید, هیدروژن سیانید, کلر, بنزن, تولوئن, هگزان, فیوم جوشکاری, سرب الی, بخارات کادمیوم, کاتالیست, پنتوکسید وانادیوم.

حداکثر مقدار قابل تحمل یک ماده سمی را می توان طبق یکی از موارد زیر تعریف کرد:

-حد مواجهه شغلی: حداکثر مقداری از یک آلاینده که یک کارگر به مدت 8 ساعت در روز با ان مواجهه دارد بدون اثرات سوء

– حد مواجهه کوتاه مدت: حداکثر غلظتی از یک ماده که یک فرد می تواند به مدت 15 دقیقه تحمل کند بدون اثرات سوء استفادهاز هر کدام از این اصطلاحات بستگی به هدف فعالیت مورد انجام دارد.

مواجهه با مواد سمی می تواند باعث اثرات کوتاه مدت و هم اثرات بلند مدت شود. هر دو این اثرات نامطلوب است و باید اقداماتی جهت جلوگیری از مواجهه با مقادیر خطرناک مواد سمی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره غلظت خطرناک مواد شیمیایی موجود در محیط کار می توان به برگ های اطلاعات ایمنی مواد مراجعه کرد.

توجه شود که به دلیل تهویه طبیعی نامناسب غلظت خطرناک از مواد شیمیایی داخل فضاهای بسته به راحتی تشکیل می شود. بعضی از اتمسفرهای سمی فورا موجب مرگ می شوند ولی بعضی دیگر از آنها ا کاهش قدرت فرار در نهایت موجب مرگ می شوند. اگرچه اغلب هیدروکربن ها از منظر ریسک اتش و انفجار مورد توجه قرار دارند ولی بسیاری از انها دارای اثرات خواب اوری هستند. عدم پاسخ به دستورات کلامی که تقریبا در غلظت LEL اتفاق می افتد یکی از علایم این اثرات است. غلظت LEL از این مواد تقریبا عادل 50 درصد دوز مورد استفاده در بیهوشی جهت عمل جراحی استو اثرات خواب اوری می تواند خیلی سریع فقط در 4 تنفس اتفاق بیفتد.

حادثه:کارگر جوان داخل یک مخزن دچار سرگیجه شد. یک کارگر تازه استخدام جهت انجام رنگ امیزی وارد یک مخزن شد پس از مدتی برای برداشت رنگ اضافه یا اسپری کردن یک حلال بر روی رنگ وارد مخزن شد. او از هیچ گونه وسیله حفاظتی تنفسی استفاده نکرده بود. در نتیجه او در معرض غلظتی به میزان 20 برای غلظت STEL حلال قرار گرفت و دچار سرگیجه شد.

غرق شدن در داخل پودرهای روان و سیال

غرق شدن زمانی اتفاق می افتد که کارگر داخل مقدار زیادی اشیا نرم مانند نمک, شکر, کاتالیت و یا گندم مشغول به کار است. پودرهای روان پتانسل دفن و کشیدن داخل افراد را دارند. این خطر زمانی جدی تر است که مخازن این پودرها شیب دار باشند. زمانی که این اجسام ریز و نرم حفر می شوند. توجه شود که حتی خطر ریزش دیواره های کوتاه نیز وجود دارد.

حادثه: نادیده گرفتن احتیاط های لازم در یم مجوز کار منجر به آسیب دیدگی شد. در یک واحد عملیاتی کارگران مشغول تعویض کاتالیست های کلوخه شده (که خاصیت سیالیت کم شده) بودند. انها قرار بود کاتالیت ها را از درب بالایی ظرف عملیاتی تخلیه کنند این کار مستلزم اخذ مجوز ورود به فضای بسته و انجام کار و در شرایط اتمسفر بی اث است. در قسمت احتیاط های لازم مجوز کار نوشته شده بود کارگران نباید هرگر در پایین تر از سطح کاتالیست ها قرار بگیرند. کارگری که وارد فضای بسته شد بود احتیاط لازم قید شده را نادیده گرفت و در نتیجه زیر ریزش کاتالیت ها قرار گرفت و به علت داغ بودن کاتالیت ها شدیدا سوخت.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید:

دستورالعمل ایمنی در فضای بسته