مواجهات و مخاطرات صنعت آبکاری

موضوعات:

• تعريف، تاريخچه و تشريح صنعت آبكاری
• آشنایی با انواع آبكاری
• مواجهات مخاطره آميز در صنعت آبكاری
• عوارض و بيماريهای مورد انتظار در اين صنعت
• روشهای كنترل مخاطرات
• شيوه های پايش سلامت در كارگران آبكاری
• كمكهاي اوليه مورد نياز و اقدامات اورژانس
• اصول آموزش در كارگران شاغل در صنعت آبكاری

تاریخچه و تشریح صنعت آبکاری

آبكاري يك فرايند شيميايي يا الكتروشيميايي است كه طي آن يك لايه فلز روي شي ديگر رسوب داده مي شود. به اين
عمل ترسيب گفته م يشود. اين كار به مقاصد مختلف شامل حفاظت شيئ پايه از خوردگي و پوسيدن، مقاوم سازي و استحكام بخشيدن به شيئ پايه و يا براي تزيين سطحي اشيا انجام مي شود. آبكاري در اوايل قرن نوزده ميلادي با كشف پديده الكتروليز و القاء الكترومغناطيس ابداع و با اختراع ژنراتورهاي الكترومغناطيس به يك صنعت گسترده و رايج در دنيا تبديل شد. با گسترش اين صنعت مخاطرات و عوارض ناشي از مواجهات اين صنعت نمايان شد و كاربرد بعضي انواع آبكاري مانند آبكاري كادميوم را كه اقبال بسياري به آن شده بود بسيار محدود كرد؛ همچنين با ابداع روشهاي نوين صنعتي بعضي كاربردهاي آبكاري به مرور محدود شد ولي آبكاري همچنان در سراسر دنيا با مقاصد مختلف انجام مي شود. صنعت آبكاري، به دليل حضور مواد شيميايي مختلف، مواد سوزاننده و قابل اشتعال، جريان الكتريسيته در حضور رطوبت و آب ماهيتاًً خطرزا است و كارگران اين صنعت در معرض انواع حوادث و بيماريهاي حاد و مزمن هستند. به همين دليل سازمانهاي متولي سلامت و ايمني شغلي پروتكل هاي مشخصي را براي كنترل خطرات و پيشگيري از عوارض سوء اين صنعت تدوين كرده اند. اين آيين نامه ها بر مبناي نوع آبكاري و مواجهات ويژه هر آبكاري و فرايندها و عمليات موجود در آبكاري تدوين شده اند.
بنابراين براي آگاهي از عوارض سوء مواجهات اين صنعت و روشهاي كنترل مواجهه و پايش سلامت اطلاع از فرايندها و انواع آبكاري الزامي است. عمل ترسيب با روشهاي مختلف انجام م يشود كه به خصوصيات الكتروشيميايي و فيزيكي فلز ترسيب شونده و شيئ پايه و نيز كاربرد آبكاري(ساخت اشياي تزييني، استحكام بخشي يا مقاومت در برابر خوردگي) بستگي دارد. قبل از آغاز عمليات ترسيب اقداماتي موسوم به عمليات روي فلز پايه به منظور پاكسازي (pretreatment) آماده سازي سطح شيئ از لكه هاي چربي، لايه هاي اكسيد و ديگر محلولها، كثيفي و ذرات چسبنده انجام م يشود. زيرا ترسيب خوب زماني محقق مي شود كه فلز پايه سطحي كاملاً تميز و صيقلي داشته باشد. عمليات آماده سازي مراحل مختلفي دارد ولي مراحل مختلف آماده سازي در انواع روشهاي آبكاري تقريبا مشابه است.

مراحل فرايند آماده سازی
1- سنباده كاري و صيقل كاري
2- چربي زدايي با حلال
3- پاكسازي قليايي
4- غوطه وری در اسيد

• سنباده كاری و صيقل كاری

در اين مرحله به منظور برطرف شدن لايه اكسيد و زنگ زدگي و پوسته از سطح فلز پايه ، سطح ف لز را با روش مكانيكي و با چرخ سنباده سايش و صيقل مي دهند كه موجب توليد گرد و غبار زيادي مي شود.

• چربي زدايي با حلال

در اين مرحله براي زدودن سطح فلز پايه از چربي و آلودگي باقيمانده ، حلال هاي هيدروكربني كلرينه به شكل ماي ع داغ يا بخارات داغ حلال استفاده مي شود. حلالهاي رايج مورد استفاده 1,1,1 تري كلرواتان ، تري كلرواتيلن، پركلرواتيلن، متيلن كلريد و فنل و استن مي باشد . حلالهاي چربي زدا با پايه آبي نيز توليد شده اند كه عوارض كمتري دارند اما تهيه آنها به دليل توليد محدود مشكل است.

• پاكسازي قليایی

در اين مرحله به منظور پاكسازي سطح فلز پايه از اكسيدهاي باقيمانده و چربي و لكه رنگ ، شيئ را در محلول قليايي كه معمولاً بيكربنات سديم ، هيدروكسيد سديم يا پتاسيم (سود يا پتاس سوز آو ر) است مي خوابانند. معمولا از الكترود عبور
جريان الكتريسيته از محلول قليايي براي بهبود ا ثر پاك كنندگي استفاده مي شود . اين كار باعث آزادسازي حبابها ي گاز از
محلول قليايي و تشكيل بخار ات د ر فضاي بالاي محوط ه وان قليا مي شود.

• غوطه وری در اسيد

اين مرحله ، مكمل مرحله پاكسازي قليايي است و زنگ زدگي و رسوبات و اكسيدهايي كه بر سطح فلز باقي مانده اند در
اين مرحله كاملا برطرف مي شوند . اسيدهاي رايج استفاده شونده در اين مرحله شامل اسيد سولفوريك ، اسيد نيتريك ،
و فورميك (HF) هيدروفلوريك ،(HCL) هيدروكلريك است. غوطه وري در اسيد همچنين به منظور براق سازي سطح فلزاتي مثل كادميوم ، مس، نيكل و نقره انجام مي شود كه براي اين منظور فلز را در مخلوطي از اسيد نيتريك و اسيد فرو مي برند. (bright dip bath) سولفوريك پس از اي ن مرحله شيئ پايه براي انجام عمليا ت ترسيب به وان آبكاري منتقل مي شود.
نوع آبكاري بسته به كاربرد مورد نظر و خصوصيات الكتروشيميايي فلز پايه و ترسيب شونده ا نتخاب مي شود كه در قسمت بعد به انواع آن اشاره مي شود.
پس از اتمام عمليات ترسيب، شيئ آبكاري شده با چرخ سنباده هاي پوشش دار كه با انواع گوناگون مواد پوليشي و روغني اشباع شده اند پوليش مي شود.