مقدمه و تاریخچه ارزیابی ریسک

مقدمه و تاریخچه ارزیابی ریسک

نکته اول: واژه ارزیابی ریسک معادل مدیریت ریسک شده است!

یکی از نکاتی که در صنایع و محیط های کاری در ارتباط با واژه ریسک وجود دارد کاربرد نادرست اصطلاح ارزیابی ریسک می باشد. در حالی که ارزیابی ریسک بازه ای از کل فرآیند مدیریت ریسک می باشد که در آن بازه یا مرحله از فرآیند مدیریت ریسک فقط معیار های قضائت برای سنجشسطح ریسک تعیین می شود.

کسانی که از دیدگاه خودشان ارزیابی ریسک انجام داده اندیعنی این که پیش بینی، شناسایی، ارزیابی و در نهایت کنترل ریسک داشته اند! در حالیکه
آنها مدیریت ریسک انجام داده اند. همین موضوع در ارتباط با فرم مدیریت ریسک نیز صادق می باشد که به فرم شناسائی و ارزیابی ریسک معروف است. در حالیکه تمامی مراحل مربوط به مدیریت ریسک در آن مشهود و معلوم است.

نکته دوم: چه روشی برای ارزیابی ریسک بلدی!

پرسشی که بارها و بارها در مصاحبه های شغلی نیروها HSE از مصاحبه شوندگان یا جویندگان کار پرسیده می شود این است که چه روشی برای ارزیابی ریسک بلد هستید، نام ببرید و مختصری درباره آن توضیح دهید یا نمونه ای از ارزیابی ریسک تا حالا انجام داده اید؟ پیش فرض افراد مصاحبه شونده روش هایی را بیان می کنند از قبیل Hazop ,Checklist, Checklist, Checklist ,FTA, JSA و … .

همه مواردی که مصاحبه شوندگان این قالب بیان می کند صرفا ارزیابی ریسکی نیست بلکه روش هایی برای پیش بینی، شناسایی و تشخیص مخاطرات و پیرو آن خطر است.

نکته سوم: اولین بار واژه ریسک از چه زمانی وارد زبان فارسی و گفتاری فارسی شد؟

منشاء واژه ریسک از کجاست؟ این واژه از چه زمانی وارد گفتمان فارسی شده است؟ بنابر گفتمانی نه چندان معتبر گفته می شود که واژه ریسک از واژه ریسک یو یا ریسک قیو فرانسوی وارد زبان فارسی شده است و خود این واژه از واژه رزق عربی برداشته شده است.

رزق به مفهوم کسی است که برای قوت لایموت خودش و خانواده اش صبح دمان از خانه بیرون می زند و ریسکی را می پذیرد تا بقای خود و خانواده اشرا تامین نماید.

واژه ریسک در زبان انگلیسی برگرفته از واژه ایتالیایی Risicare به معنی و مفهوم جرات داشتن (To dare) است. در فرهنگ نامه وبستر توصیفات متعدد و متفاوتی از واژه ریسک ارئه شده است برای نمونه:

• مواجهه با شانس آسب یا خسارت
• شانس مخاطره یا خطرناک
• شانس از دست دادن یا خسارت
• درجه احتمال خسارت

نکته چهارم: آیا هدف از ارزیابی ریسک شناسایی، اولویت بندی و کنترل مخاطرات است؟!

همان طور که پیش تر بیان شد، پیش فرضهای زیادی در افکار مجریان ارزیابی ریسک وجود دارد. یکی دیگر از این پیش فرض ها این است که ارزیابی های
ریسک به منظور شناسایی، اولویت بندی و کنترل مخاطرات است. این شاید یکی از اهداف اجرای مدیریت ریسک است. هدف والا در ارتباط با مدیریت ریسک این است که مدیریت، منابع معدود و محدودی دارد.

چطور با این منابع معدود و محدود طوری رفتار نماید یا به اصطلاح این منابع را مورد استفاده قرار دهد تا چالش های سازمان از بات مقوله ریسک به خصوص در ارتباط با ذی نفعان و الزامات برون سازمانی به کمینه مقدار خودش برسد. در این راستا هم حفظ جان، مال، محیط زیست و اعتبار صورت پذیرد هم چالش هایش در فرارویی با ممیزان و بازرسان به کمینه مقدار برسد.

نکته پنجم: عملکردهای گذشته موفقیت های آینده را تضمین نمی کند!

در گفتمان صنعتی یک جمله بسیار معروف وجود دارد که بیان می دارد «عملکردهای گذشته موفقیت های آینده را تضمین نمی کند». برای درک بهتر
ریسک باید قوانین شانس و احتمالات را به خوبی درک کرد. در بازی سکه یا تاس، آوردن سه بار هم زمان شیر یا خط به این مفهوم نیست که سری بعد هم حتما شیر می آید یا خط.

به طور مشابه، فرایندی که در چند سال گذشته بدون واقعه جدی را سپری کرده است نمی تواند تضمین نماید یا نمی تواند اثبات نماید که عاری از هر گونه ریسکی بوده است. به شکل امیدوارانه ای می توان گفت که سیستم مدیریت HSE به طور موفقیت آمیزی ریسک ها را مدیریت کرده یا به عبارتی در ارزیابی ریسک و مدیریت ریسک موفق عمل نموده است. در هر حال سیستم برای ریسک ها یا آسیب های آینده واکسینه نشده است.

نکته مهم: نبود شواهد ریسک دال بر نبود ریسک نیست.

نکته ششم: پذیرش ریسک به مفهوم در امان بودن از ریسک نیست!

نکته قابل ملاحظه این است که پذیرش ریسک به معنای در امان بودن ریسک نیست. پذیرش به مفهوم موافق چیزی بودن یا رضایت مندی از چیزی داشتن، ولی ما نمی توانیم بپذیریم که موافق ریسک یا پتانسیل خسارت هستیم. همچنین این را هم باید دانست که تحمل ریسک به معنا و مفهوم پذیرش ریسک نیست. برای نمونه، سفرهای هوایی سطح ریسک را برای مسافران ایجاد می کند

در هر حال، این ریسک به واسطه منافع آن (زودتر به مقصد رسیدن) قابل تحمل در نظر گرفته می شود. علاوه بر آن، به واسطه قوانین سخت گیرانه خطوط هوایی و هواپیمایی، آموزش های خلبانان و کادر پرواز و هم چنین نگهداشت شایسته هواپیما این اطمینان را به ذینعان داده است که سطح ریسک را به سطح قابل تحمل کاهش داده است.

نکته هفتم: در بررسی حادثه ردپای داده های ریسک مشاهده می شود / نمی شود!

سیستمی را در نظر بگیرید که هفته های پیش به منظور دریافت گواهینامه یا تمدید آن مورد ممیزی قرار گرفته است و از این ممیزی سربلند بیرون آمده است. یکی از موارد ممیزی، ممیزی بند چهارم سیستم مدیریت HSE و یا بخش ۴-۳-۱ راهنمای OHSAS که همان شناسایی و ارزیابی ریسک است. ولی امروز حادثه ای داریم که می توان آن حادثه را با دو سناریوی متفاوت تفسیر نمود و به داده های ریسک گره زد.

سناریوی اول: با کم ترین عدم انطباق مورد ممیزی قرار گرفتیم ولی امروز شاهد حادثه ای هستیم که دقیقا ردپای حادثه در جداول شناسائی و ارزیابی
ریسک مشاهده می شود. یعنی از قبل سناریوی این حادثه در قالب جدول شناسائی و ارزیابی ریسک از شناسائی مخاطره تا اقدام کنترلی که همان راه کارها باشد نوشته شده است. پس مشکل از کجاست؟

سناریوی دوم: با کم ترین عدم انطباق مورد ممیزی قرار گرفتیم ولی امروز شاهد حادثه ای هستیم که دقیقا ردپای حادثه در جداول شناسایی و ارزیابی ریسک مشاهده نمی شود. در حالی که وقتی حادثه مورد نظر مورد تجزیه و تحلیل قرار می کیرد ما به این نتیجه میرسیم که نقص قابل پیش گیری وجود داشته است که شناسایی نشده است و پیرو آن اقدامات کنترلی برای آن شکل نگرفته است. پس مشکل از کجاست؟

به طور خلاصه بودن یا نبودن داده ای ریسک می تواند چالش بر انگیز باشد. در سناریوی اول، نقص در شناسائی لایه های کنترلی و یا نقص در اجرائی شدن لایه ای ایمنی است. در سناریوی دوم نقص در شناسائی مخاطرات است. نکته قابل توجه این است که برای حوادثی که در سازمان شکل می گیرد از این دو حالت خارج نیست. یک، با بودن داده های ریسک، باز هم حادثه رخ داده است. دو، اینکه خلیل از حوادثی که رخ داده است، هیچ داده ریسکی برای آن شکل نگرفته بود.

حتما بخوانید:

⇐ اصطلاحات کلیدی در ریسک

⇐ واژه نامه شناسایی آتش و اعلام خطر

⇐ واژه نامه بهداشت حرفه ای

⇐ واژه شناسی مهندسی صنایع

منبع: https://hsedatacenter.ir