ایمنی حریق در صنعت لنج سازی

ایمنی حریق در صنعت لنج سازی

تنظیم: رحیم بن حسن

در صنعت لنج سازی فرآیندهای ساخت تعمیر و رنگ آمیزی با خطر بالای حریق و انفجار مواجه هستند. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر وقوع حریق در لنج سازی تحلیل وضعیت فعلی ایمنی حریق و ارائه راهکارهایی برای بهبود آن است. پژوهش با روش ترکیبی (مطالعه ادبیات، ارزیابی ریسک، مصاحبه با کارشناسان و بازدید تجهیزات) انجام شد. یافته ها نشان میدهند که کارهای گرم مانند جوشکاری و برش فلز، فضای کاری محصور، وجود مواد قابل اشتعال و کمبود آموزش کارکنان از مهمترین عوامل هستند. در ادامه پیشنهاداتی شامل تدوین الزامات ایمنی خاص، آموزش مستمر، افزایش نظارت و به کارگیری سیستم های شناسایی حریق ارائه شده است. این مقاله می تواند به مدیران کارگاه های لنج سازی نهادهای نظارتی و سیاست گذاران ایمنی کمک نماید.

ایمنی لنج سازی

صنعت لنج سازی یکی از شاخه های مهم صنایع سنتی و دریایی به ویژه در جنوب ایران است که به سبب ماهیت ساخت فرآیندهای جوشکاری، برشکاری، رنگ آمیزی و حجم بالای مواد اشتعال پذیر مانند چوب، رزین رنگ، سوخت و الیاف مصنوعی در محیط های محدود، بشدت در معرض خطر حریق قرار دارد. حریق این محصولات نه تنها منجر به خسارات مالی و توقف تولید می شود بلکه جان کارکنان محیط زیست و سایر لنج های دیگر را نیز به خطر می اندازند. مطالعات پیشین نشان داده اند که در صنعت ساخت کشتی و لنج عوامل مختلفی مانند کار در ارتفاع، جوشکاری در فضای بسته، وجود گازها و بخارات قابل اشتعال، ابزار برش و جوشکاری گرم، و ضعف در سیستم های ایمنی، به افزایش احتمال وقوع حریق و انفجار منجر می شوند. این امر ضرورت تدوین راهکارهای مؤثر ایمنی حریق در کارگاه های لنج سازی را آشکار می سازد. هدف این پژوهش عبارت است از:

• شناسایی و تحلیل عوامل حریق زای در صنعت لنج سازی
• بررسی وضعیت فعلی کنترل و پیشگیری حریق در لنج سازی
• ارائه راهکارهای ایمنی حریق منطبق با الزامات ملی و بین المللی

مرور ادبیات

در این بخش به مرور پژوهش های مرتبط با ایمنی و حریق در صنعت ساخت کشتی لنج و تعمیرات آنها پرداخته می شود.

• در یکی از پژوهش ها مشخص گردید: سه دسته اصلی مخاطره در صنعت ساخت کشتی شامل: شرایط کاری، مخاطرات فیزیکی و حریق/انفجار هستند.
• پژوهش بعدی بررسی کرده که برای کشتی های در حال ساخت یا تعمیر، نقص های قابل ملاحظه ای در مستندسازی فنی ایمنی حریق وجود دارد.
• پژوهش مهم دیگری با استفاده از روش HAZOP به تحلیل ریسک های صنعت ساخت کشتی پرداخته است که نشان میدهد ضعف های قراردادی خطاهای کارگری و طراحی ضعیف، از دلایل اصلی بروز حریق در آنها هستند.
• و در نهایت مطالعه ای درباره مدیریت ایمنی در صنعت کشتی بیان می کند که پیمانکاران فعال در این صنعت، نیاز به آموزشهای بیشتری در زمینه پیشگیری از بروز یا کنترل حریق در لحظات اولیه دارند. با مراجعه به این منابع می توان چارچوب نظری مناسبی برای تحلیل ایمنی حریق در صنعت لنج سازی تدوین کرد.

روش پژوهش

در این پژوهش روش ترکیبی به کار گرفته شده است:

• مطالعه اسنادی: بررسی مقالات داخلی و بین المللی مقررات و استانداردهای ایمنی حریق و گزارش های حریق در صنعت ساخت کشتی و لنج
• ارزیابی ریسک کیفی کمی: شناسایی مخاطرات حریق در کارگاه لنج سازی با استفاده از روش جدول احتمال شدت، مصاحبه با مسئولین ایمنی و کارکنان، بررسی شرایط کاری، ابزار کار و مواد مصرفی
• مصاحبه و بازدید میدانی: انجام مصاحبه با چند کارگاه لنج سازی منطقه (مثلا در استان) و بازدید عملی از شرایط کاری ابزار جوشکاری ذخیره سازی مواد قابل اشتعال مسیرهای فرار و سیستم های اعلام و اطفاء حریق
• تحلیل داده ها: از طریق نرم افزار SPSS / Excel تحلیل گردید و سپس بر اساس یافته ها پیشنهادات تدوین شد.

یافته ها

شناسایی مخاطرات

براساس داده های جمع آوری شده مخاطرات اصلی به شرح زیرند:

کارهای گرم مانند جوشکاری و برش که تولید جرقه و حرارت بالا دارند و می توانند مواد اشتعال پذیر اطراف را مشتعل کنند. این امر در صنعت ساخت کشتی به عنوان عامل مهم شناخته شده است. وجود مواد قابل اشتعال یا قابل احتراق در نزدیکی محل جوشکاری / برش، بدون تمهیدات مناسب جداسازی یا تهویه.

فضای کاری محصور یا نیمه محصور وجود سقف ها، کابل ها، فلزات، سازه های موقت که مسیر گسترش حریق را تسهیل می کنند. ضعف در سیستم های تشخیص زودهنگام حریق سیستم های اطفاء، علایم خروج اضطراری، مسیرهای فرار، کمبود آموزش کارکنان، ضعف فرهنگ ایمنی و نبود دستور کارهای اختصاصی برای کارگاه های لنج سازی

نقایص در مستندات فنی و نظارتی استانداردها و دستورالعمل ها در برخی کارگاه های ساخت کشتی نیاز به بازنگری دارند.

ارزیابی ریسک

براساس امتیازدهی احتمال و شدت، مشخص شد که «کارهای گرم در مجاورت مواد اشتعال پذیر» و فضاهای محصور با تهویه ضعیف از ریسک بالا برخوردار هستند.

وضعیت فعلی کنترل ها

بسیاری از کارگاه ها فاقد سیستم جامع ارزیابی ریسک ایمنی حریق هستند. آموزش کارکنان به صورت دوره ای انجام نمی شود یا محتوای آن مناسب نیست. سیستم های اطفاء خودکار یا اسپرینکلر در بسیاری از کارگاه ها وجود ندارد. مسیرهای فرار و خروج اضطراری در حال ساخت یا موقت هستند و استاندارد .نیستند نظارت داخلی و خارجی بر ایمنی حریق محدود است.

بحث

یافته های این پژوهش با نتایج مطالعات پیشین همخوانی دارد؛ مثلا Hossain و Jaradat در مطالعه خود حریق و انفجار را یکی و از سه خطر اصلی در صنعت ساخت کشتی دانسته اند. همچنین، ضعف در مستندسازی ایمنی حریق در ساخت و تعمیر کشتی نیز توسط Yevgenov و همکاران گزارش شده است.

در زمینه صنعت لنج سازی که در مقیاس کوچک تر از کشتی سازی است اما فرآیندها مشابه هستند اهمیت این کنترل ها دوچندان است. چرا که کارگاه ها اغلب فضای محدودتر فناوری کمتر پیشرفته و نظارت ضعیف تری دارند از سوی دیگر یکی از محدودیت های این پژوهش، کمبود داده های آماری قابل استناد از کشف حریق های ثبت شده در کارگاه های لنج سازی کشور بود پیشنهاد می شود در مطالعات بعدی داده های ملی جمع آوری شود.

پیشنهادات

با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهادات زیر ارائه می شود:

• تدوین دستورالعمل خاص ایمنی حریق برای کارگاه های لنج سازی به کارگیری استانداردهای بین المللی ایمنی حریق و تطبیق آن با شرایط کارگاه های کشور
• اجرای دوره های آموزشی منظم برای کارکنان و مدیران ایمنی با تأکید ویژه بر کارهای گرم، تهویه، کنترل مواد قابل اشتعال
• اجرای ارزیابی ریسک حریق بصورت مستمر، شناسایی منابع آتش گیری، تحلیل احتمال و شدت، تعیین کنترل ها و بازنگری دوره ای
• بکارگیری سیستم های تشخیص زودهنگام حریق و اعلام هشدار به همراه سیستم های اطفاء اتوماتیک (مانند اسپرینکلر مه پاش) در مناطق پرخطر
• طراحی مسیرهای فرار و خروج اضطراری استاندارد تعداد کافی خروج روشنایی اضطراری، علایم واضح، آموزش کارکنان درباره نحوه خروج
• تفکیک و تهویه مناسب محیط کار جداسازی مناطق جوشکاری / برش از مواد قابل اشتعال، حفظ فاصله ایمن، تهویه مناسب برای کاهش گازها و بخارات قابل اشتعال
• ارتقای نظارت داخلی و خارجی بازرسی های دوره ای، ثبت مستندات گزارش حوادث، بازنگری سیستم ایمنی
• فرهنگ سازی ایمنی ترویج آگاهی کارکنان، تشویق به گزارش خطر، برگزاری مانورهای اطفاء حریق و تخلیه اضطراری

نتیجه گیری

صنعت لنج سازی با مخاطرات متعدد حریق مواجه است که نیازمند رویکردی جامع، همراستا با استانداردهای جهانی و شرایط بومی کشور است. پیاده سازی نظامات پیشنهادی ایمنی می تواند ضمن کاهش ریسک حریق به حفظ جان کارکنان، کاهش خسارات مالی و ارتقای ایمنی کارگاه ها کمک کند. امید است این پژوهش نقطه شروعی برای طرح های تحقیقاتی گسترده تر و اقدامات عملی در سطح ملی باشد. چرا که رعایت ایمنی حریق در این صنعت موجب ارتقای استانداردهای حرفه ای و حفظ میراث ارزشمند این صنعت سنتی می گردد.

در این راستا تلفیق فناوری های نوین اطفای حریق با تجربه سنتی لنج سازان می تواند الگویی پایدار برای توسعه ایمن صنایع دریایی کشور فراهم سازد.

حتما بخوانید:

⇐ وسایل اطفاء حریق در کشتی

⇐ کشتی و حوادث مربوط به آن