کاربرد طراحی فاکتوریال در مطالعات ارگونومیک

کاربرد طراحی فاکتوریال در مطالعات ارگونومیک

فرمت: PPT   تعداد صفحات: 111

تهیه و تنظیم: دکتر محسن پورصادقیان

در این بخش به طراحی نشستگاه و پشتی، تکیه گاه، ساعد، فضای مورد نیاز پاها، ایستگاه های کار نشسته و ایستاده، دفتری و نظارتی می پردازیم.

در ارگونومی شغلی هیچ مبحثی اساسی‌ تر و بنیادی‌ تر از طراحی ایستگاه کار نمی‌باشد، به طوری که تندرستی، ایمنی و بهره‌وری کارگر به موفقیت یا عدم موفقیت این طراحی بستگی دارد.

در ارگونومی، طراحی ایستگاه کار خواه برای کارگران صنعتی و خواه برای کارکنان اداری یک امر حیاتی و پر اهمیت است، زیرا طراحی صحیح و اصولی ایستگاه کار از سویی تأمین کننده‌ی سلامت فرد و از سوی دیگر تضمین کننده‌ی کیفیت محصول و بهره‌وری نیروی کار است.

طراحی ارگونومیک موفق ایستگاه کار مستلزم در نظر گرفتن عوامل متعامل گوناگون به ویژه عوامل تعیین کننده‌ی وضعیت بدن است. برای شناسایی عوامل تعیین کننده ی وضعیت استفاده از طراحی فاکتوریال سودمند است. با این طراحی، رفتار هریک از متغیرها در سطوح گوناگونی از دیگر متغیرها مطالعه می شود و بدین ترتیب می توان مدل مناسبی از رفتار متغیرها و تعامل میان آنها ارایه نمود.

کاربرد طراحی فاکتوریال در مطالعات ارگونومیک که برروی وضعیت بدن هنگام کار انجام می شوند با عنوان “متدولوژی ارزیابی وضعیت بدن” (Posture evaluation methodology) شناخته می شود.

با این متدولوژی، متغیرهایی از ایستگاه کار که بر وضعیت بدن تأثیر می گذارند شناسایی شده، آنگاه با انجام مطالعات وسیع تر تعیین می شود که این متغیرها باید در چه حد و حدودی باشند تا بهترین وضعیت بدن ایجاد شود. بدین ترتیب استانداردها و دستورالعمل های طراحی ایستگاه کار خلق و ارایه می گردند.

رابطه میان طراحی، پوسچر، علایم اختلالات و بیماری

تعامل ارگونومیک میان اجزاء مختلف در ایستگاه کار.
طراحی ایستگاه کار میبایست از قسمتی که با خطوط منقطع مشخص شده است آغاز شود (1997 ,Kroemer).

با روش طراحی فاکتوریال می توان مشخص نمود که:

الف) کدامیک از متغیرهای مستقل (عوامل تعیین کننده ی وضعیت بدن) تأثیر بیشتری بر متغیر وابسته (وضعیت بدن) داشته، مهم ترند،

ب) مطالعه در چه محدوده ای از متغیرهای مستقل باید انجام گیرد،

پ) چه رابطه ای بین متغیرها وجود دارد (خطی، لگاریتمی و…).

هم اکنون، طراحی فاکتوریال در مطالعات ارگونومیک به ویژه طراحی ایستگاه کار کاربرد فراوانی یافته است و یکی از شیوه های تحقیق معتبر در این زمینه دانسته می شود. از این متدولوژی در طراحی ایستگاه های کار VDT، صنعتی، خیاطی و فعالیت های تحریری استفاده شده است.

هم اکنون، روش تحقیق بر اساس طراحی فاکتوریال در مطالعات ارگونومیک و به ویژه طراحی ایستگاه کار کاربرد فراوانی یافته است و یکی از شیوه های تحقیق معتبر در این زمینه دانسته می شود.

ازجمله ویژگی های این روش تحقیق آنست که مطالعه ی اثر دو یا چند عامل بر متغیر وابسته ی مورد نظر نیازمند انجام آزمایشات کمتری است.

این روش در مقابل روشی به نام one-factor-at-a-time قرار می گیرد که در آن در هر مطالعه تنها یک متغیر بررسی می شود (یعنی تحت شرایطی که سایر متغیرها ثابت هستند یک متغیر تغییر داده می شود و سپس اثر آن برروی متغیر وابسته مطالعه می شود). این روش از سویی نیازمند انجام آزمایشات زیادی است و از سوی دیگر تعامل میان متغیر ها را نیز آشکار نمی سازد.

بر خلاف مزایای قابل توجه طراحی فاکتوریال در مطالعات، ایراداتی نیز بر این روش تحقیق وارد است که از آن جمله می توان به اثر انتقالی (Carry-over effect) و “اثر توالی” (Order effect) اشاره کرد که می توانند به عنوان متغیرهای خارجی مخدوش کننده عمل کرده و تفسیر نتایج آزمایش های درون موردی (Within subject) را با مشکل روبرو سازند. بنابراین، در این نوع مطالعات همواره می بایست روند خنثی سازی (Counter balancing) و انتخاب تصادفی ترتیب ارایه آزمایش ها به نمونه ها رعایت شود. انتخاب تصادفی آزمایش ها باعث حصول اطمینان از اصیل بودن تکرار هاست.

در مطالعات ارگونومیک مرتبط با طراحی ایستگاه کار، طراحی فاکتوریال با کار آزمایی تطبیقی همراه است، بدین معنی که ابعاد اجزاء گوناگون ایستگاه کار به طور سیستماتیک تغییر داده می شوند (متغیر های مستقل) و اثر فیزیکی یا روانی آن ‌(مثلاً وضعیت بدن یا احساس راحتی به عنوان متغیر های وابسته) بر روی آزمایش شوندگان ثبت می گردد. این شیوه یکی از شیوه های اصیل و پر کاربرد در توسعه و ارایه ی استانداردهای طراحی ایستگاه کار در فعالیت های شغلی گوناگون است.

مثال: طراحی فاکتوریال در طراحی ایستگاه کار قالیبافی

در یک مطالعه ی آزمایشگاهی، از طریق کار آزمایی تطبیقی و براساس “متدولوژی ارزیابی وضعیت بدن” پارامتر های ایستگاه کار (متغیر های مستقل) در سطوح گوناگون تغییر داده شدند و آنگاه اثر این تغییرات بر متغیرهای وابسته (متغیر های مربوط به وضعیت بدن) مورد مطالعه قرار گرفتند.

در این تحقیق،۳۰ بافنده‌ حرفه ای (۱۵ مرد و ۱۵ زن) بر اساس معیارهای خاص ورود نمونه به مطالعه شامل سن، سابقه کار، سلامت بینایی، عدم وجود عارضه یا ناراحتی های اسکلتی-عضلانی، قد و وزن انتخاب شده و در مطالعه شرکت کردند.

عوامل فرضی تعیین کننده ی وضعیت بدن در عملیات قالیبافی “نوع نشستنگاه” و “ارتفاع محل بافت” می باشند. بنابراین، برای مشخص شدن اثر این دو عامل بر وضعیت بدن هنگام کار، سطوح گوناگونی از آنها انتخاب و در ماتریس طراحی گنجانده شدند.

بدین ترتیب، با این طراحی می توان مشخص نمود که الف) تأثیر این دو متغیر بر وضعیت بدن به چه میزان است و ب) این دو متغیر در چه حد و حدودی باشند تا بهترین وضعیت بدن ایجاد شود. آنگاه می توان با استفاده از نتایج بدست آمده، دستورالعمل های طراحی ایستگاه کار را به منظور دستیابی به بهترین وضعیت بدن و راحت ترین شرایط برای بافنده ارایه نمود.

در این مطالعه، تنظیم پذیری ایستگاه کار قالیبافی آزمایشی، امکان ایجاد ۹ حالت موجود در ماتریس طراحی را فراهم می‌نمود.

بدین ترتیب، هر بافنده (در مجموع ۳۰ بافنده) در تمام حالات ذکر شده تحت شرایط آزمایشگاهی یکسان به کار بافت می‌ پرداخت و اثر “نوع نشستنگاه” و “ارتفاع محل بافت” بر متغیرهای مربوط به وضعیت بدن (شامل زاویه انحراف سر در صفحه ساجیتال، زاویه انحراف گردن در صفحه ی ساجیتال، زاویه ی انحراف تنه در صفحه ی ساجیتال، زاویه بازو در صفحه ی ساجیتال و زاویه ی آرنج) مطالعه می‌شد.

از آنجا که در این طراحی فاکتوریال، مطالعه از نوع “درون موردی” است (Within subject) که درآن یک فرد در تمام حالت های تشکیل دهنده ی ماتریس طراحی شرکت می کند، به منظور حذف “اثر انتقالی” (Carry-over effect) و”اثر توالی” (Order effect) که می توانند به عنوان متغیر های خارجی مخدوش کننده عمل کنند و تفسیر نتایج آزمایش های درون موردی را با مشکل روبرو سازند، از روند “خنثی سازی” (Counter balancing) استفاده شد.

در این روند، ترتیب و توالی ارایه حالات گوناگون به افراد شرکت کننده در مطالعه تغییر می کند. بدین ترتیب، اثرات انتقالی و توالی بر روی هریک از شرکت کنندگان به وسیله ی اثرات انتقالی و توالی بر سایر شرکت کنندگان خنثی می شود. بنابراین، انتخاب هریک از حالات ۹ گانه براساس قرعه کشی و به طور تصادفی انجام می گرفت.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ طراحی ارگونومیک کارگاه ها و شرایط کار

⇐ طراحی ارگونومی برای ایمنی ماشین آلات

⇐ ارگونومی در طراحی صندلی

⇐ مفاهیم، مسائل و روش های ارزیابی ارگونومی در طراحی خودرو