پرتو از دیدگاه بهداشت

پرتو از دیدگاه بهداشت

پرتو یا تشعشع عبارت است از انرژی که به صورت امواج یا ذرات در خلاء یا در محیط مادی منتشر می شود. بطور ساده پرتوها را می توان انرژی عبوری تعریف کرد. برخی از پرتوها دارای جرم و بعضی فاقد آن می باشند و با توجه به میزان انرژی، دارای قدرت نفوذ در ماده هستند. پرتوها به دو دسته پرتوهای یونیزان (یونساز) و پرتوهای غیر یونیزان (غیر یونساز) طبقه بندی می شوند. معمولا وقتی همراه با واژه پرتو کلمه دیگری بکار نرود پرتوهای یونیزان مورد نظر می باشد

ذرات آلفا

این ذرات به راحتی دیگر پرتوها از ماده عبور نمی کند. ذره آلفا دارای جرم اتمی 4 و دو بار الکتریکی مثبت است که در واقع یک اتم هلیوم دو بار یونیزه شده است. ذرات آلفا بوسیله عناصر رادیواکتیو سنگین منتشر می شود . ذرات آلفا قدرت یونسازی زیادی داشته ولی قدرت نفوذ آن در بافت ها بسیار کم است و به آسانی بوسیله ضخامتی از چند صفحه کاغذ، یک لایه رطوبت و یا لایه شاخی پوست متوقف می شوند. این ذرات تنها وقتی خطرناک هستند که درون بدن قرار گیرند. بطور معمول دستگاه های پایش فردی نسبت به پرتوهای آلفا حساس نیستند

نوترون

نوترون ذره ای باجرم اتمی متحد که برابر یک دوازدهم جرم اتم کربن 21 است و فاقد بار الکتریکی است. یکی از منابع این ذرات، راکتورهای هسته ای هستند که در آنها اورانیم شکافته شده و نوترون و انرژی حرارتی آزاد می کند . از این رو نوترونها را تنها می توان در مجاورت منابع تولید این ذرات در زمانی کمتر از یک ثانیه آشکار ساخت.

پرتوهای ایکس

با شتاب الکترونها در ولتاژ بالا و برخورد به یک هدف فلزی، ترجیحا با عدد اتمی بالا تولید می شوند. پرتوهای گاما از فعل و انفعالات درون هسته اتم و پرتوهای ایکس از فعل و انفعالات خارج هسته اتم منشا می گیرند.

اثرات جسمی پرتوهای یونیزان از اختلالات جزئی و موقتی در بعضی از اعمال فیزیولوژیک گرفته تا خطرات جدی مانند کاهش عمر، کاهش مقاومت در مقابل بیماریها، کاهش قدرت تولید مثل، ایجاد کاتاراکت (آب مروارید)، سرطان خون و یا انواع دیگر سرطان، آسیب به جنین در حال رشد، متفاوت می باشد. اثر غیر مستقیم زمانی اتفاق می افتد که مولکولی مانند مولکول آب که اهمیت کمتری دارد، به یونها یا رادیکال های فعال تجزیه شود. اجزای تجزیه شده و آسیب هائی ایجاد می شود DNA باعث اختلال در عمل اصلی آسیب های زیست شناختی پرتوها، به اثرات زورس و دیررس تقسیم بندی شده اند. از جمله اثرات زودرس، که پس از تابش مقدار حاد پرتو بروز می کند، می توان اثر روی سلول و دستگاه های گوناگون مانند دستگاه خونساز، دستگاه گوارش و … نام برد.

اثرات دیررس، ماه ها و یا سال ها پس از تابش مقدار زیاد و یا کم به وجود می آیند. از جمله این اثرات می توان از سرطانزایی، ایجاد آب مروارید، اختلالات جنینی و کوتاه شدن عمر را نام برد .

حفاظت در برابر پرتوهای یونساز

منظور از حفاظت در برابر پرتوهای یونساز این است که اطمینان حاصل شده که مقدار جذب شده بوسیله هر فرد (غیر از بیماران) بیش از حداکثر مقدار مجاز نبوده و یا حداقل پرتوگیری ممکن و موجه باشد. در مسئله حفاظت سه عامل زیر بسیار مهم می باشد:

زمان: می توان با اجرای روش های مناسب مدت زمان پرتوگیری فرد را کاهش داد.

حفاظ: در بسیاری از موارد که استفاده از دو روش پیشین میسر نباشد بایستی از صفحات جاذب پرتو استفاده کرد و میزان تابش پرتو را به مقدار مجاز یعنی 1.2 رم در هفته یا 5 رم در سال رسانید. معمولا ما از جنس موادی مانند سرب، بتون و … می باشند . پرتوهای غیر یونیزان (غیر یونساز بخشی از پرتوهای الکترومغناطیس هستند که انرژی آنها برای یونیزاسیون ماده کافی نمی باشد. طول موج این پرتوها بلندتر از 211 نانومتر می باشد. انواع پرتوهای غیریونساز برحسب طول موج عبارتند از:

• پرتو مرئی (نور مرئی) 400 تا 750 نانومتر
• پرتو میکرو ویو 3 میلی متر تا یک متر
• امواج با فرکانس کم، بسیار کم و بی نهایت کم از 1 کیلومتر تا بیش از 1000 کیلومتر

اشعه فرابنفش بخشی از طیف الکترومغناطیس است که در طیف بین نور مرئی اشعه یونیزان (اشعه گاما) قرار می گیرد و طول موج آن بین 100 تا 400 نانومتر می باشد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ دانلود کتاب آشنایی با فیزیک بهداشت از دیدگاه پرتوشناسی

⇐ حفاظت در برابر پرتوهای یونیزان در بخش های پرتوشناسی تشخیصی

⇐ فیزیک بهداشت و حفاظت در برابر پرتوها