پرتوها و وسایل حفاظت فردی کنترل آن

پرتوها و وسایل حفاظت فردی کنترل آن

مقدمه

پرتوها در زندگی امروز کاربردهای وسیعی یافته است. در همین حال، با وجود استفاده گسترده ای که از وسایل پرتوزا می شود، کمتر نکات حفاظتی در برابر آنها رعایت می گردد. در حالی که قرار گرفتن در معرض منابع پرتوزا که طیف وسیعی از جمله وسایل منزل را شامل میشود، بدون رعایت نکات ایمنی از جمله حفظ فاصله، می توانند باعث ایجاد عوارض خطرناکی در بدن شود. یک اصل جدی حفاظتی آن است که در صورت امکان یا از این وسایل استفاده نشود یا در صورت ضرورت به مدت کم و با رعایت نکات ایمنی و مهمتر از همه حفظ فاصله مورد استفاده قرار گیرد. پرتوهای غیریونیزان در برگیرنده پرتوهای ناشی از تجهیزات مخابراتی، تلفن های همراه، سیستم های ضدعفونی کننده با پرتو ماوراء بنفش، منابع مولد لیزر، مایکروویوهای مخابراتی، اجاق های مایکروویو، پرتوهای فروسرخ و همچنین پرتوهای ناشی از وسایل برقی خانگی مانند سشوار، جارو برقی و لباسشویی می باشد. هر چه ولتاژ یک وسیله بیشتر باشد، میدان مغناطیسی آن شدیدتر است. میدان مغناطیسی باعث گرم شدن بافت های بدن می شود. هر چه بافت دارای رگ و جریان خون کمتری باشد، میزان افزایش دمای آن بیشتر است. به عنوان مثال چشم دارای رگ های خونی بسیار کمی است و به همین دلیل گاه دیده شده که قرار گرفتن در معرض پرتوهای الکترومغناطیسی شدید، دمای مایع درون چشم را افزایش داده است. بنابراین باید با دقت کافی از این وسایل استفاده کرد.

پرتو یا تشعشع صورتی از انرژی است که به صورت امواج یا ذرات در خلا یا در محیط مادی منتشر می شود. به طور ساده پرتوها را میتوان انرژی عبوری تعریف کرد. برخی از پرتوها مانند پرتو آلفا دارای جرم و بعضی فاقد آن می باشند و با توجه به میزان انرژی، دارای قدرت نفوذ در ماده هستند. پرتوها به دو دسته پرتوهای یونیزان (یونساز) و پرتوهای غیر یونیزان (غیریونساز) طبقه بندی می شوند. معمولا وقتی همراه با واژه پرتو کلمه دیگری بکار نرود پرتوهای یونیزان موردنظر می باشد. در صورت عدم توجه به کاربرد ایمن و بهداشتی پرتوها، تابش های نامبرده نیز جزء عوامل زیان آور محیط کار قرار می گیرند و پایش فردی و محیطی این عامل نیز به طور کامل از سوی قوانین و مقررات بهداشت حرفه ای و ایمنی در کار در کشورمان حمایت می شود.

انواع پرتوها

از دیدگاه بهداشت حرفه ای مبحث تشعشعات را به طور کلی میتوان به دو قسمت پرتوهای یونساز و پرتوهای غیریونساز تقسیم بندی کرد.

پرتوهای یونساز یا یونیزان

به دو گروه عمده شامل پرتوهای یونساز الکترومغناطیسی مانند پرتو ایکس و پرتو گاما و پرتوهای یونساز اتمی (پارتیکولی) نظیر پرتوهای آلفا، بتا، پروتون، نوترون و غیره تقسیم می شوند. پرتو ایکس ساخت دست بشر است ولی پرتوهای دیگر از مواد رادیواکتیو تابش می شوند. در واقع، اتم های مواد رادیواکتیو که از نظر سطح انرژی در یک حالت ناپایدار قرار دارند، دچار تغییراتی در ساختمان خود شده و طی این تغییرات، تابش پرتوهای مذکور صورت می گیرد.

استفاده از پرتوهای یونیزان امروزه اهمیت ویژه ای را داراست و اهم موارد استفاده از آن شامل:

1. استفاده در فعالیت های پزشکی مانند رادیوگرافی پزشکی، ارزیابی کار غدد و درمان تومورهای سرطانی
2. استفاده در فعالیت های کشاورزی مانند اصلاح نژاد گیاهان، کشف منابع آب زیرزمینی و شناخت مسیرهای آب در عمق زمین
3. استفاده در فعالیت های صنعتی مانند رادیوگرافی صنعتی، اندازه گیری و کنترل ارتفاع مایعات در مخازن، تعیین ضخامت اجسام، اندازه گیری میزان رطوبت و دانسیته، نگهداری مواد غذایی و جلوگیری از فساد آنها، از بین بردن میکروب ها در صنایع داروسازی و بسیاری از کاربردهای دیگر.

در اثر استفاده از پرتوهای یونیزان در فعالیت ها مختلف فوق، بدن انسان در معرض آن قرار می گیرد و دچار صدمات متعددی می شود. اثرات پرتوهای یونساز را بر روی موجود زنده می توان به دو دسته تقسیم نمود:

1- صدمات حاد یا زودرس: این صدمات هنگامی به وجود می آید که پرتوگیری به مقدار زیاد و در مدت زمانی کوتاه انجام شود. در این حالت دوره کمون کوتاه است و اثرات ممکن است بعد از چند ساعت تا چند هفته بروز کند. این نوع صدمات بیشتر در حوادث ناشی از کار با مواد رادیواکتیو (حادثه چرنوبیل) و یا در انفجارات اتمی (هیروشیما، ناکازاکی) ممکن است ایجاد شود و به طور کلی برحسب دز دریافت شده شخص ممکن است دچار یکی از حالات زیر گردد. در تمامی این حالات فرد پرتو دیده دچار تهوع، استفراغ، خستگی و کاهش سلول های تشکیل دهنده خون خواهد بود.

۲- صدمات دیررس یا مزمن: اثرات دیررس پرتوها سال ها بعد از پرتوگیری ممکن است ظاهر شوند و ممکن است در نتیجه یک پرتوگیری حاد در گذشته و یا پرتوگیری مزمن در طول سال های متمادی به وجود آیند. این صدمات را می توان به دو دسته صدمات سوماتیک و ژنتیک تقسیم بندی نمود. صدمات سوماتیک صدماتی هستند که در فرد پرتو دیده بروز می کنند ولی صدمات ژنتیک صدماتی می باشند که در نسل هایی که از فرد پرتو دیده به وجود می آیند ظاهر می گردند. از انواع صدمات سوماتیکی می توان کاتاراکت، بیماریهای پوستی و انواع سرطان ها را نام برد.

پرتوهای غیریونساز

انواع پرتوهای غیریونساز

1. تشعشعات ماوراء بنفش

این تشعشعات به طور طبیعی در نور خورشید وجود دارند و طول موج آنها در هوا از ۲۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر است. جذب این تشعشعات در بدن از آنجا که باعث تولید واکنش های فتوشیمیایی می شود، اهمیت دارد. دو عضو بدن یعنی پوست و چشم نسبت به این تشعشعات حساس هستند. از این رو اثرات آن را در بدن به دو دسته اثرات پوستی و چشمی تقسیم می کنند.

1. اثرات پوستی: تابش این تشعشعات در روی پوست انسان باعث ایجاد سوختگی میشود که به طور متوسط بعد از حدود ۲ الی ۲۴ ساعت به وجود می آید. علائم سوختگی از یک قرمزی ساده تا درست شدن تاول های بزرگ و پوسته پوسته شدن پوست متفاوت است. این حالات به تدریج بهبود می یابد. در اثر تابش مکرر، تغییراتی شامل تجمع ملانین که منجر به قهوه ای شدن پوست می شود و کلفت شدن طبقات شاخی اپیدرم که منجر به چروک های پوستی می گردد، در پوست ایجاد می شود. این تغییرات باعث حفاظت بیشتر در برابر تأثیر مجدد اشعه می شوند.

آنچه که اهمیت دارد آن است که موارد زیادی از سرطان پوست نزد کسانی که به علل شغلی مدتهای زیادی در معرض تابش مستقیم آفتاب بوده اند ذکر شده است و آزمایشهای به عمل آمده در حیوانات نیز اشعه ماوراء بنفش را مسئول ایجاد سرطان شناخته است. از طرف دیگر هیچ مورد سرطان پوست ناشی از کار در موارد جوشکاری و یا به کار بردن لامپ های ماوراء بنفش ذکر نشده است. شاید علت آن چنین باشد که مقدار لازم اشعه برای تولید سرطان به مراتب بیشتر از مقداری است که باعث سوختگی پوست و عوارض چشمی آن می شود و همچنین زمان طولانی تری برای تولید سرطان لازم است. در حالی که عوارض پوستی و چشمی به قدری دردناک و ناراحت کننده است که امکان تحمل مقادیر بالاتر از آن را که ممکن است سرطانزا باشد نمیدهد.

۲. اثرات چشمی: تماس چشم در بیش از مقادیر مجاز (۰/۰۱۵ ژول بر سانتی متر مربع) با این تشعشعات باعث ایجاد التهاب قرنیه و ملتحمه چشم می گردد که همانند عوارض پوستی ممکن است بعد از چندین ساعت ظاهر شوند. علائم آن عبارتند از: التهاب ملتحمه چشم، ترس از نور، درد چشم و اشک ریزش. در مراحل حاد مثل ضربه نور یا ضربه کمان در جوشکاری، تعطیل کار برای کارگر کاملا ضروری است. این علائم پس از چند روز بهبود می یابد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ اثرات پرتوهای یونیزان بر سیستم خونساز بدن پرتوکاران

⇐ پرتوهای یونیزان و متخصصان قلب و عروق، پیامدها و راه مقابله

⇐ آشنایی با سیستم ­های شمارش آشکارساز پرتوها و رادیو نوکلئوتیدهای هسته ای

⇐ پرتوهای غیر یونساز و اثرات آن ها بر ایمنی و راحتی انسان