پارامترهای کلیدی در صحنه عملیات حوادث مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک

پارامترهای کلیدی در صحنه عملیات حوادث مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 8

سعید صادقی، همایون حیدری، محمد سعید ترابی

چکیده

بروز حوادث مواد شیمیایی علیرغم آنکه از نظر تعداد در رده های سوم و چهارم آمار بروز حوادث می باشند اما خسارات مالی و جانی حادث شده از این حوادث بعضا بسیار شدید و تکان دهنده است. انجام مطالعات ارزیابی ریسک به منظور شناسایی مخاطرات موجود در سیستم های راهبری و عملیاتی واحدهای شیمیایی یک امر بدیهی و مهم است که تا حد زیادی می تواند از وقوع این رخدادها جلوگیری نماید اما در مسیر انتقال و نگهداری موقت مواد شیمیایی علی الخصوص در بنادر که حجم زیادی از مواد مختلف شیمیایی از نظر تعداد و تنوع به آنها وارد و از آنجا خارج می گردند و در هنگام طی مسیر از طرق راههای زمینی، دریایی و هوایی احتمال بروز حوادث انسانی و خطاهای تجهیزاتی زیاد می باشد که لازم است کلیه دست اندرکاران ضمن داشتن برنامه های از پیش تعیین شده چگونگی مواجهه با این حوادث، اطلاعات ضروری مورد نیاز تیم های عملیات اطفا و امداد و نجات را از پیش تهیه و در اختیار آنها بگذارند. در این مقاله به بررسی مخاطرات موجود در صحنه حوادث مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک پرداخته شده و شاخص های ضروری مورد نیاز در حین عملیات مواجهه با این حوادث در شش گروه مختلف مورد بررسی قرار گرفته است:

1. شاخص های شناسایی نوع کالای خطرناک و اطمینان از صحت اطلاعات آن
2. شاخص های مورد نیاز جهت بررسی پتانسیل خطر انفجار در محل
3. شاخص های مورد نیاز در ارائه خدمات امداد و نجات و تجهیزات حفاظت فردی
4. شاخص های مورد نیاز در تعیین شعاع تخلیه اضطراری محل حادثه
5. شاخص های مورد نیاز در اطفا حریق کالاهای خطرناک و
6. شاخص های مورد توجه در چینش مجدد مواد شیمیایی

پیشگفتار:

در مدیریت مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک مراحل مختلفی وجود دارد که می باید به دقت مورد توجه قرار گیرد که بروز اشتباه و کوتاهی در هر یک از این قسمت ها می تواند منجر به بروز حادثه بزرگی گردد. در این میان یکی از بهترین شیوه ها مطالعه و بررسی حوادث بروز نموده، می باشد. حادثه مواد شیمیایی به ریزش، انفجار، حریق و یا یک رویداد مخاطره آمیز مواد خطرناک و سمی اطلاق می گردد که بطور ناخواسته و پیش بینی نشده رخ می دهد. این حادثه در کلیه مراحل از پردازش، تولید، حمل و نقل، نگهداری و ذخیره سازی می تواند به وقوع پیوندد. براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، از آگوست سال 2002 تا دسامبر سال 2003، بیش از 600 مورد حادثه شیمیایی توسط این سازمان گزارش شده است . در کشور چین در اثر بروز 142 مورد حادثه مواد شیمیایی در این کشور حدود 230 نفر کشته شده اند و البته این آمار به غیر از کشته های مربوط به تلفات جاده ای ناشی از تصادفات حاصله می باشد. در آپریل سال 2005 نشت گاز کلر از یک کارخانه مواد شیمیایی در چانگ کینگ، منجر به کشته شدن 9 تن و تخلیه 150000 نفر از ساکنان منطقه گردید. در 13 نوامبر همین سال در اثر انفجار یک کارخانه تولید بنزن در شهر جیلین و ورود ماده نیترو بنزن به درون رودخانه سانگوا، منجر به قطع فعالیت تصفیه خانه آب شهر هاربین به جمعیت چهار میلیون نفر برای چهار روز گردید. سازمانهای بین المللی فعال در عرصه ایمنی مواد شیمیایی در عرصه حوادث و سوانح شیمیایی سازمانهای مختلف بزرگی حضور دارند نظیر DHA ,UN/ECE , OECD, IPCs , ILO, WHO ,iMO,

ILO سازمان بین المللی کار: با هدف کاهش مخاطرات و بیماری های شغلی و بهبود محیط های کار فعالیت نموده و در موضوع رخدادهای شیمیایی به منظور پیشگیری از وقوع این قبیل از حوادث فعالیت می نماید.

OECD سازمان توسعه و همکاری های مشترک اقتصادی: یکی از اهداف این سازمان پیشگیری از وقوع حوادث مواد شیمیایی، آماده سازی جهت مقابله با این حوادث و واکنش در این حوادث به منظور اجرایی نمودن برنامه های زیست محیطی به عنوان یکی از برنامه های توسعه پایدار است.

UN/ECE: کمیسیون اقتصادی سازمان ملل در اروپا: یکی از پنج کمیسیون منطقه ای سازمان ملل بوده که با هدف یکپارچه سازی اقتصادی کشورهای اروپایی و سیاست های همکاری آنها با یکدیگر و خارج از این حوزه در سال 1974 تشکیل شده و به منظور کاهش اثرات بین کشوری حوادث مواد شیمیایی، در این حوزه فعالیت نموده است.

UNEP – IE: مرکز برنامه های زیست محیطی سازمان ملل: با هدف ارائه خدمات مشاوره ای به دولت ها در زمینه بهبود شرایط زیست محیطی و زیر نظر سازمان ملل می باشد. یکی از سیاستهای کنترل و حفاظت از آلودگی های زیست محیطی مربوط به حوزه پیشگیری و آماده سازی دول تها در مواجهه با حوادث مواد شیمیایی می باشد که در این مرکز بر روی آن توجه ویژه ای شده است.

DHA: دپارتمان کمک های بشردوستانه سازمان ملل: در سال 1994 طی همکاری با بخش محیط سازمان ملل متحد در جهت بهبود واکنش ها و اقدامات بین المللی در مواجهه با اثرات زیست محیطی حاصل از حوادث واحدهای صنعتی شروع به فعالیت در این حوزه نموده اند.

IMO: سازمان بین المللی دریانوردی: که با هدف توسعه پایدار در فعالیت های دریایی نقش بسزایی در کلیه معادلات دریایی داشته و فعالیت های گسترده ای در این سازمان در بخش پیشگیری، آماده سازی و مواجهه با حوادث مواد شیمیایی دارد.

WHO: سازمان بهداشت جهانی: با هدف حفاظت و ارتقا سطح بهداشت عمومی از طریق پیشگیری و کنترل شرایط و فاکتورهای محیطی که اثر نامطلوب بر سلامتی انسان دارند.

IPCS مرکز برنامه بین الملل ایمنی مواد شیمیایی: که در اثر همکاری و مشارکت سه سازمان بزرگ LO, UNEPا و WHO در سال 1980 و با هدف پیاده سازی فعالیت های مربوط به ایمنی مواد شیمیایی تشکیل گردید.

همانگونه که بالا به آن اشاره شد سازمان های بین المللی مختلفی هر یک از حوزه های تخصصی خاص خود نظیر فعالیت های دریایی، فعالیت های ایمنی و بهداشت کار و فعالیت های زیست محیطی تا حوزه فعالیت های اقتصادی و کمک های بشردوستانه همگی در این حوزه فعالیت می نمایند. با مطالعه کلیه فعالیت های این مراجع بین المللی می توان فعالیت های مرتبط با حوزه ایمنی مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک را در 5 گروه به شرح زیر طبقه بندی نمود:

1. پیشگیری: به کلیه اقداماتی که پیش از انجام ساخت، پردازش، تولید، حمل و نگهداری مواد شیمیایی می بایست به منظور شناسایی و ارزیابی ریسک مخاطرات انجام گیرد تا از وقوع یک حادثه جلوگیری نمود، اطلاق می گردد. برای نمونه در حادثه زیر به راحتی از وقوع این حادثه می توان جلوگیری نمود:
   در سال 1997 تجزیه و واپاشی ماده آزین فسفو متیل (AZM) که یک نوع حشره کش می باشد منجر به کشته شدن سه آتش نشان و تخلیه یکصد نفر از ساکنان منطقه گردید. تحقیقات نشان داد که محل ذخیره این ماده در مجاورت کمپرسور عبور یک لاین داغ قرار داشته و حال آنکه در شرایط نگهداری این ماده به صراحت ذکر شده است که این ماده می باید در یک محل برخوردار از تهویه مناسب، خشک و در دمای زیر 100 درجه فارنهایت و دور از منبع جرقه نگهداری شود. این حادثه در تاسیسات بسته بندی این مواد و به دلیل تجمع بخارات قابل اشتعال به دلیل گرم شدن بسته های این ماده در آریزونای آمریکا اتفاق افتاد. (شرایط نگهداری نامناسب)
2. آماده سازی: علیرغم لحاظ نمودن تمهیدات مختلف در پیشگیری از وقوع حادثه، هیچگاه احتمال وقوع حادثه به صفر نرسیده و لازم است تا کلیه برنامه ها و مسئولیت های وقوع احتمالی حادثه پیش از بروز آن به درستی ارزیابی، تدوین و هماهنگ گردد.
3. شناسایی، کنترل و اعلام محور سوم در ایمنی مواد شیمیایی، به شناسایی دقیق و درست وقوع یک رخ داد و انجام اطلاع رسانی متناظر با آن اختصاص داشته و لازم است تا از پیش، سیستم های اعلام حادثه و شیوه های اطلاع رسانی میان واحدهای مختلف تعریف گردد.
4. واکنش و عکس العمل: عمده این بخش به مواجهه با صحنه حادثه و انجام کلیه اقدامات لازم و ضروری در جهت کاهش شدت و دامنه مخاطره، اطفا و امداد و نجات اختصاص دارد.
5. پیگیری و تحلیل حادثه: به کلیه مراحل پیگیری فنی، حقوقی و قضایی مربوط به شناسایی علل بروز سانحه، عوامل درگیر و شناسایی نواقص فنی و مقررات و دستورالعمل های موجود جهت جلوگیری و جبران خسارات حادثه اتلاق می گردد.

تمرکز و محور حاکم بر این مقاله، بر رکن واکنش و عکس العمل های ضروری در صحنه حوادث مواد شیمیایی می باشد.

انواع حوادث مواد شیمیایی

واپاشی و تجزیه ماده شیمیایی: به معنی تجزیه یک ترکیب شیمیایی به عناصر تشکیل دهنده و یا ترکیبات کوچکتر و تغییر در میزان انرژی می باشد که عمدتا یک واکنش ناخواسته و نامطلوب در نظر گرفته می شود. معمولا زمانی که یک ماده شیمیایی در معرض محیط نامطلوب نظیر گرما، تشعشع، رطوبت، میزان اسیدیته قرار گیرد پایداری طبیعی آن تحت الشعاع قرار گرفته و می تواند منجر به تجزیه ماده شیمیایی گردد. عمدتا جزئیات واپاشی مواد شیمیایی به صورت کامل مشخص نمی باشد چرا که یک مولکول می تواند به چندین جزء کوچکتر در شرایط مختلف تبدیل شود. البته از این قابلیت در داخل فرآیندهای سنتز مواد شیمیایی زیاد استفاده می شود اما در صورتیکه این فرآیند در محیط فاقد سیستمها کنترلی رخ دهد منجر به ایجاد آسیب های مختلف اعم از جانی و مالی می نماید. محصولات حاصل از واپاشی شیمیایی می تواند به تولید حرارت، گازهای سمی منجر گردد.

حریق و آتش سوزی: در اثر ایجاد واکنش شیمیایی دو یا چند ماده شیمیایی با یکدیگر و یا افزایش حرارت، مواد شیمیایی بسته به خصوصیات ذاتی خود ممکن است سوخته و یا مشتعل گردند. در اثر این سوختن و یا اشتعال، گازها و بخارات مختلف با سمیت و قابلیت اشتعال مختلف تولید می گردند.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ایمنی در حوادث مواد شیمیایی

⇐ ارزیابی عوامل تاثیرگذار در انتخاب شیوه و مسیر حمل و نقل مواد خطرناک

⇐ دانلود کتاب ایمنی مواد شیمیایی

⇐ راهنمای ایمنی و امداد رسانی در حوادث حمل و نقل مواد خطرناک