نگاهی گذرا بر تاریخچه ایمنی
نگاهی گذرا بر تاریخچه ایمنی
نگاهی گذرا بر تاریخچه ایمنی
شروع ایمنی با آفرینش انسان همراه بوده است. دورانی که طبیعت و حیوانات وحشی به عنوان تهدیدی برای انسان های اولیه به شمار می رفتند.
بشر اولیه نیز مانند سایر موجودات، اجتناب از خطر را به صورت غریزی برای نجات زندگی جانوری خود انجام می داد. از دیدگاه روان شناسی نیز بعد از نیازهای فیزیولوژیک، نیاز به ایمنی مانند غرایز انسانی جزو پایه ای ترین نیازهای انسان در جهت رشد و شکوفایی او محسوب می شود.
در دورانی که تنها ابزار انسان سنگ و چوب و استخوان بود، با توجه به نوع و ماهیت خطرات، شیوه ی اجتناب از آنها نیز تغییر کرد و بشر به تدارک تمهیداتی برای مقابله با خطرات مربوط به ابزار پرداخت.
در عصر آهن و پس از آن با ظهور وسایل حمل و نقل و به خدمت در آمدن طبیعت، استفاده از ابزار و تجهیزات جدید آغاز شد و ایمنی شکل تازه ای به خود گرفت و در انقلاب صنعتی با تحولی بزرگ همراه شد. امروزه ایمنی با پشت سر نهادن حفاظت صنعتی و سیستم های مدیریتی، پا به حوزه رفتار نهاده است.
در این بخش به مرور اجمالی سیر تحولات ایمنی در ایران و جهان می پردازد.
۱- سیر تحولات ایمنی در جهان
با توجه به اهمیت انقلاب صنعتی در رویکرد علمی به ایمنی، بررسی سیر جهانی تحولات ایمنی، با گذری بر این مقطع آغاز می شود.
1-1- انقلاب صنعتی و مهندسی ایمنی
قرن ۱۸ میلادی دوران دگرگونی شگرف در چهره ی صنعت بود، طوری که آنرا عصر انقلاب صنعتی لقب داده اند. شروع انقلاب صنعتی از کشور انگلستان و همزمان با استفاده از ماشین بخار، انرژی الکتریکی و انرژی حاصل از سوخت های فسیلی بوده است. در این زمان، تولید از خانه و کارگاه های کوچک به کارخانه ها کشانده شد و خطراتی که تا دیروز وجود خارجی نداشتند از دل صنایع سر برآوردند و قربانی های زیادی گرفتند.
نیروی کار آگاهی و دانش کافی برای انجام کار نداشت، بیشتر ماشین آلات مورد استفاده در صنعت فاقد تجهیزات ایمنی و کنترل های مورد نیاز بود، محیط های کاری قاسم با نوع عملیات، طراحی و ساخته نشده بود، عوامل زیان آور به میزان زیاد و کنترل نشده در محیط های کار وجود داشت و استاندارد ها، قوانین و مقررات ایمنی و بهداشتی متناسب با شرایط محیط های کاری وضع نشده بود. از تعبیر «لشکر معلولین منچستر»
برای مصدومین ناشی از حوادث شغلی, گواهی بر این وضعیت نامناسب ایمنی در این مقطع زمانی است.
در چنین شرایط وقوع حوادث (با ضریب شدت و تکرار بالا) دور از انتظار نبود بنابراین دیگر زمان آن رسیده بود که در کنار آسایشی که صنعتی شدن به جامعه بشری می داد تاثیرات منفی آن نیز جدی گرفته شود.
اتحادیه و سندیکاهای مختلفی شکل گرفت و دولت ها و صاحبان صنایع وادار به وضع قوانینی برای حمایت از کارگران شدند و قوانین اولیه ایمنی وضع گردید. در سال ۱۹۱۱ اولین قانون تامین خسارت حوادث در امریکا شکل گرفت. این مقطع زمانی اغاز شکل گیری علمی ایمنی حفاظت صنعتی بود.
۲-۱ ایمنی سیستم
ایمنی در محیط کار از سال ۱۹۱۲ میلادی با تشکیل اولین جلسه مهندسین و کارشناسان مؤسسات فلزکاری آمریکا به صورت یک پدیده علمی مطرح شد. قبل از آن نیز کشورهای مختلف خصوصاً کشورهای اروپایی، قوانین و بخش نامه هایی در این زمینه تدوین نموده بودند. این روند با تشکیل سازمان بین المللی کار در سال ۱۹۱۹ شکل تازه ای به خود گرفت. این سازمان در زمینه ایمنی و بهداشت حرفه ای مسایلی مانند بهبود حفاظت و بهداشت، جلوگیری از بروز بیماری ها و حوادث ناشی از کار، ایجاد و تقویت مؤسسات تخصصی حفاظت از کار، رسیدگی به امور خدماتی و رفاهی کارگران و کمک به سازمان های محلی ایمنی و بهداشت را مورد توجه قرار داد. در سال ۱۹۲۸ انجمن استاندارد امریکا شکل گرفت و به صورت داوطلبانه مسئول توسعه بسیاری از استاندارد های ایمنی گردید و در نهایت در سال ۱۹۳۹ انجمن بهداشت صنعتی امریکا تشکیل شد. اما تا قبل از سال ۱۹۴۰ میلادی، ایمنی به صورت کنترل خطرات آشکار در مراحل اوليه طراحی سیستم مطرح بود. طراحان بیشتر به روش سعی و خطا متکی بودند. این روش در صنایع هوایی Fly-FiX-Fly نامیده می شد.
تشریح نظریه Fly-Fix-Fly به صورت گرافیکی
این روش به خاطر هزینه بالا در صنایعی نظیر صنایع هسته ای و شیمیایی و صنایع هوافضا به هیچ وجه مناسب نبود و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم جانی، مالی زیست محیطی و اعتباری ناشی از حوادث در برخی موارد جبران ناپذیر می شد.
در سال 1948 سازمان بهداشت جهانی با شعار «کسب بالاترین حد ممکن بهداشت برای همگان» تأسیس شد و در سال ۱۹۵۰ سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار تعریف مشترکی از بهداشت حرفه ای و اهداف آن به این شکل ارائه کردند: “ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از شرایط فیزیکی، روانی و رفاه اجتماعی کارگران در همه مشاغل، حمایت از کارگران در پیشگیری از مخاطرات بهداشتی و ریسک های احتمالی موجود در محیط کارشان، فراهم کردن محیط کاری مناسب و متناسب با شرایط فیزیکی و قابلیت های روانی هر فرد و به طور خلاصه منطبق کردن کار با افراد و هرکدام از افراد با یکدیگر”.
می توان گفت که از سال ۱۹۴۰ به بعد مفاهیم ایمنی سیستم در امریکا به کار گرفته شد. ایمنی سیستم، فرایند به کار بردن مهارت های فنی مدیریتی ویژه به منظور شناسایی و کنترل نظام مند خطرات در سرتاسر دوره عمر یک پروژه، برنامه یا فعالیت خاص می باشد. به این ترتیب ایمنی سیستم را می توان یک برنامه منظم طرح ریزی شده و نظام مند دانست که خطرات را قبل از وقوع حوادث شناسایی کرده و کنترل می کند.
مفهوم ایمنی سیستم برای اولین بار در موشک های بالستیک قاره پیما در سال ۱۹۶۰ به کار گرفته شد. پس از آن سازمان فضایی آمریکا در عملیات فضایی خود ایمنی سیستم را به صورت یکپارچه به کار گرفت. در واقع بسیاری از موفقیت های صنایع فضایی مرهون اجرای ایمنی سیستم است. به دنبال آن ایمنی سیستم در صنایع از جمله صنایع شیمیایی، مجتمع های پتروشیمی و پالایشگاه ها به کار گرفته شد و روز به روز توسعه بافت.
در سال ۱۹۷۰ لایحه ایمنی و بهداشت تصویب شد و به امضای ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا رسید و در همان سال اداره ایمنی و بهداشت و نیز انستیتیو ملی ایمنی و بهداشت شغلی ” تأسیس شد. در سال ۱۹۷۸ مرکز ایمنی و بهداشت کانادا با شعار “برخورداری از شرایط کاری ایمن و بهداشتی حق مسلم همه کانادایی ها است” تأسیس شد و در سال ۱۹۹۶ آژانس ایمنی و بهداشت کار اروپا در شهر بیلبائو اسپانیا, با هدف ساختن محیط کار ایمن تر و بهداشتی تر و بهره وری بیشتر برای اروپایی ها تأسیس گردید.
3-1 سیستم های مدیریتی
این موضوع به عنوان رویکردی جدید برای پرداختن به موضوعات مختلف سازمان ها دو اواخر قرن بیست در قالب استاندارد های بین المللی مطرح گردید. سیستم مدیریتی نظامی است هدفمند و سازماندهی شده با برنامه ریزی خاص که با تهیه دستورالعمل ها، روش های اجرایی و استاندارد ها و مقررات جاری، استقرار یافته و مورد بازنگری قرار می گیرد و در مقاطع زمانی مختلف اصلاح می گردد.
هرچند چنین رویکردی از مدت ها قبل مورد توجه قرار گرفته بود، اما اولین استاندارد از مجموعه ی سیستم های مدیریت، استاندارد سیستم مدیریت کیفیت (سری 9000 ISO) بود که در سال ۱۹۹۴ سیستم چرخه بهبود مستمر از سوی سازمان های بین المللی استاندارد انتشار یافت. این استاندارد در نوبت های متعدد، به ویژه در سال های 2000, 2005 و 2008 ویرایش شد.
استاندارد سیستم مدیریت محیط زیست، 14001 ISO، با رویکرد بهبود مستمر در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و در سال ۲۰۰۴ مورد بازنگری قرار گرفت.
استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای، 18001 OHSAS، نیز با ساختاری منطبق بر 14001 ISO در سال ۱۹۹۹ منتشر و در سال ۲۰۰۷ بازنگری شد.
۴-۱ ایمنی مبتنی بر رفتار
هر یک از رویکرد ها و روش های به کار گرفته شده در مقاطع زمانی مختلف زندگی بشر توانسته اند موفقیت هایی در راستای بهبود وضعیت ایمنی و بهداشت فراهم نمایند. ماهیت این بهبود ها با گذر زمان تغییر کرد و اثربخشی روشهای مورد استفاده بیشتر گردید، اما هیچ یک از آنها (حتی سیستم های مدیریتی) نتوانستند جوابگوی نیاز های بشر در این زمینه باشند. زیرا علی رغم اثربخشی بیشتر هر یک از این رویکردها، نسبت به رویکردهای قبل از ان، با گذر زمان از میزان موفقیت هر رویکرد کاسته می شد، به نحوی که میزان بهبودهای حاصله شکلی یکنواخت به خود می گرفت، یکی از مهمترین دلایل بروز چنین وضعیتی، وجود و تاثیر عوامل انسانی به عنوان مهمترین مؤلفه تولید و ارائه خدمات بود. از این رو در سال های اخیر دانشمندان و محققان ایمنی بر استفاده از رویکرد ایمنی مبتنی بر رفتار متمرکز شده اند. در این رویکرد سعی بر آن است تا با بهره گیری از ابزارهایی نظیر ارتقاء فرهنگی, ایمنی و بهداشت کار با استفاده از کنترل های درونی و تعهد قلبی افراد (در سطوح مختلف سازمان) بهبود یابد.
در شکل های زیر روند تکامل شیوه های کاهش ححوادث و مراحل مختلف گذرا از ایمنی صنعتی به ایمنی مبتنی بر رفتار نشاده داده شده است.
گذری از ایمنی صنعتی به ایمنی مبتنی بر رفتار
۲. سیر تحولات ایمنی در ایران
شروع فعالیت های رسمی در زمینه ایمنی و بهداشت کار در ایران به سال 1946 میلادی همزمان با تشکیل وزارت کار و امور اجتماعی و تدوین قانون کار بر می گردد. در سال ۱۹۴۸ قانون مذکور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید که در این قانون وظایف مربوط به ایمنی و بهداشت کار به اداره کل بازرسی کار محول گردیده بود. این وضعیت تا قبل از سال ۱۹۸۳ ادامه داشت تا اینکه پس از تشکیل جلسات متعدد کارشناسی و جلب نظر وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداری وقت و پیشنهاد و تصویب نامه هیئت دولت در همان سال و به منظور جلوگیری از دوباره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، مسائل بهداشتی محیط کار و کارگران به وزارت بهداری محول گردید. جهت انجام این وظیفه، ابتدا واحدی تحت عنوان واحد بهداشت حرفه ای (در دفتر کل خدمات بهداشتی ویژه) تأسیس و سپس به اداره کل بهداشت حرفه ای تغییر نام یافت. اداره کل بهداشت حرفه ای در آن زمان مسئولیت حفظ و ارتقاء سطح سلامت نیروی کار در مشاغل مختلف را بر عهده گرفت. با تصویب قانون جدید در ابان ماه سال ۱۳۶۹ و به استناد ماده ۸۵ این قانون و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار نظارت بر مسائل بهداشتی درمانی کارگران و محیط کار و وزارت کار و امور اجتماعی عهده دار نظارت بر ایمنی و حفاظت فنی کارگران گردید.
در حال حاضر مسئولیت نظارت و اجرای برنامه ها و طرح های بهداشت حرفه ای در کشور به عهده “مرکز سلامت محیط کار” وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می باشد و مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت بهداشت کار (وابسته به وزارت کار) به عنوان یک مرجع دولتی در زمینه ی ایمنی ارائه خدمات اموزش و مشاوره به سازمان ها و صنایع فعالیت می کند.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)