طراحی مبتنی بر شواهد مراکز بهداشتی و درمانی

طراحی مبتنی بر شواهد مراکز بهداشتی و درمانی

معصومه معتمدی

چكيده

شناخت الزامات, انتظارات و تجربیات کاربران برای عملکرد با کیفیت در هرگونه طراحی و ارایه خدمات ضروری است و بازخورد کیفی و کمی عکس العمل آنها به فضاها بخش مهمی در تصمیم گیری مدیران برای ارایه خدمات بهتر و طراحان برای خلق فضاهای بهبود یافته دارد. طراحی روندی دستوری و از پیش تعیین شده نیست که بتوان راه حلی قطعی برای آن تعریف کرد خصوصا در مورد مراکز درمانی که رعایت اصولی دقیق برای اجرای درمان, کار را سخت­تر می­کند. طراحی مراکز درمانی یک کار چالشی و پیچیده است. طراحی مبتنی بر شواهد در معماری مراکز درمانی در طول سالیان بسیار متداول شده است و در تلاش است که عوامل متفاوتی را بهبود بخشد.

این رویکرد بر اهمیت استفاده از شواهد قوی و اطلاعات معتبر حاصل روش ها و مطالعات دقیق به منظور تحت تاثیر قرار دادن فرآیند طراحی و نتایج آن پای فشاری می­کند. پس طراحی مبتنی بر شواهد بنابر تعریف, روشی است که با همکاری تیم طراحی که شامل طراح و مجری درمانی است برای برنامه ریزی, طراحی و ساخت مراکز درمانی استفاده می شود. یک طراح با همکاری مدیران خدمات پزشکی ابتدا باید به نیازهای کلیه کاربران دست پیدا کند و با مشارکت مدیران (کارفرما) به اولویت بندی آنها پرداخته و بعد از دسته بندی نیازهای چشم انداز برنامه با توجه به تحقیقاتی که انجام شده¬اند به طراحی بپردازد و بعد از ساخت مرکز به بررسی نتایج طراحی توجه کند.

واژه‌هاي كليدي: طراحی مبتنی بر شواهد, فرآیند طراحی, مرکز درمانی, EBD

1- مقدمه

طراحی روندی دستوری و از پیش تعیین شده نیست که بتوان راه حلی قطعی برای آن تعریف کرد خصوصا در مورد مراکز درمانی که رعایت اصولی دقیق برای اجرای درمان, کار را سخت ­تر می­ کند. طراحی مراکز درمانی یک کار چالشی و پیچیده است. مسال زیادی به هم مرتبط هستند مانند تنوع کاربران, تغییرات مکرر تکنولوژی در درمان و تشخیص و ساخت و ساز, و البته طبیعت نوع خدمات که در بدترین وضعیت جسمی یا روحی بیمار انجام می­گیرد. در درمان جایی برای خطا نیست و با وجود راه ­حلهای متفاوت زیرساختی طراحی و اطلاعات موجود در جهان, به طور قطع نمی­ توان گفت چه چیزی پاسخگوی نیازهای طراحی خواهد بود.

طراحی مبتنی بر شواهد در معماری مراکز درمانی در طول سالیان بسیار متداول شده است و در تلاش است که عوامل متفاوتی را بهبود بخشد. این رویکرد بر اهمیت استفاده از شواهد قوی و اطلاعات معتبر حاصل روش ها و مطالعات دقیق به منظور تحت تاثیر قرار دادن فرآیند طراحی و نتایج آن پای فشاری می­ کند. پس طراحی مبتنی بر شواهد برای ایجاد محیط­های درمانگر, حمایت از خانواده و عملکرد کارآمد کارکنان استفاده می­ شود. دستیابی به مراکز درمانی کارامد، در راستای اهداف کلان کشور که مراکز درمانی را مطابق استاندارد‌های بین‌المللی توصیف می‌نماید، ضرورت فعالیت‌های تحقیقی گسترده و تولید منابع علمی در این زمینه را ایجاب می‌نماید. استفاده از رویکرد طراحي مبتني بر شواهد در برنامه‌ريزي، طراحي و ساخت مراكز درماني مي‌تواند دستيابي به بهترين نتايج را تضمين نمايد.

روش پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه‌اي و تحليل محتوايي پيرامون مباني نظري پژوهش مورد نظر مي‌باشد و از نظر هدف، كاربردي و از نظر گردآوري داده‌ها، يك تحقيق توصيفي مي‌باشد.

هدف پژوهش حاضر بررسی روند طراحی مبتنی بر شواهد برای مراکز درمانی می باشد. گروه هدف این پژوهش ابتدا معماران و طراحان مراکز درمانی هستند و نتایج بدست آمده اطلاعات مهمی را در رابطه با اثر بخشی طراحی مراکز درمانی ) از اتاق بستری تا بیمارستان فوق تخصصی( در اختیار مدیران و برنامه ریزان خدمات درمانی جهت بهبود وضعیت درمان قرار می­دهد.

2- بررسی و تحقیق

2-1- تعریف” طراحی مبتنی بر شواهد”

طراحی مبتنی بر شواهدبه عنوان تلاشی برای رویارویی با نیاز­ها و بر­طرف کردن مشکلات طراحی در دهه 1980 به عنوان روشی برای تصمیم­ گیری بوجود آمد. این رویکرد از پزشکی مبتنی بر شواهد EBM اقتباس شد که حاصل انتخاب بهترین شاهد در تصمیم­ گیری در مورد مراقبت از بیمار است. به عبارت دیگر هدف آن اعمال شواهد بدست آمده از تحقیقات علمی برای پشتیبانی تصمیم گرفته شده از موثرترین و کارآمدترین مداخلات است. متعاقب همین اصل, طراحی مبتنی بر شواهد روشی است برای کمک به طراحان تا بر اساس دانش موجود و تاثیرات راه ­حل­های اجرا شده تصمیم بگیرند. [1]

پزشکی مبتنی بر شواهد استفاده درست, صحیح و خردمندانه از بهترین شواهد رایج در تصمیم­گیری بالینی برای مراقبت از تک تک بیماران بوده و بالاترین مزیت آن استفاده از بهترین شواهد رایج در عملکرد بالینی, خدمات بهداشتی و  تصمیم ­گیری مدیریتی است. سابقه پرشکی مبتنی بر شواهد از سال 1976 به همت دکتر گاردن گایات و همکارانش به وجود آمد زیرا خطاهای پزشکی و مرگ و میرهای ناشی از آن, به روز نبودن علم پزشکان در سال­های پس از تحصیل و وجود سوالات بدون پاسخ پزشکان برای درمان, نیاز به اطلاعات جدید را ضروری ساخته بود. [2]

پس طراحی مبتنی بر شواهد تلاشی عمدی برای تصمیم­گیری در مورد بنا (ساختمان) بر اساس بهترین شواهد پژوهشی در دسترس با هدف بهبود نتایج بدست آمده و نظارت بر موفقیت یا شکست این نتایج برای تصمیم­گیری­های بعدی است. [3]

در کتاب “طراحی مبتنی بر شواهد برای مراکز درمانی” فرآیندی که توسط متخصصین بهداشت و درمان برای برنامه ریزی, طراحی و ساخت و ساز مراکز درمانی برای تصمیم­گیری با بهترین اطلاعات بدست آمده از پژوهش­ها و شواهد جمع­آوری شده از فعالیت­های مشتری که منجر به بهبود استفاده از منابع می­شود را به عنوان طراحی مبتنی بر شواهد نام برده شده است. [4]

رزالین کاما  در كتاب خود براي تعريف طراحي مبتني بر شواهد از تعابير زير استفاده مي‌كند.

1. يك فرايند تصميم‌گيري تكرار شونده كه با تحليل بهترين شواهد موجود گرفته‌شده و از يك سازمان و همچنين حوزه‌ی طراحي آغاز مي‌شود.
2. طراحي مبتني بر شواهد، در فصل مشترك دانش خود، در پي يافتن سرنخ‌هاي اقتصادي، سازمانی يا رفتاري است تا در رسيدن به يك هدف طراحي معين، كه مي‌تواند يك نتيجه سودمند فرض شود، راهنما باشد.
3. طراحي مبتني بر شواهد، راه حل‌هاي تجويزي ارائه نمي‌دهد، بلكه بيشتر در پي ساختن زير ساختي  است كه به دانش موجود اضافه شود يا باعث، ايجاد نوآوري شود
4. طراحي مبتني بر شواهد از اين التزام اخلاقي حمايت مي‌كند كه نتايج را ارزيابي كند و دانش به دست آمده از شكست‌ها يا موقعيت‌هاي يك طراحي خاص را، ترجيحاً با يك روش بررسي و نقد دقيق آن‌گونه كه در محيط‌هاي دانشگاهي رسم است، به اشتراك بگذارد. [5]

کلمات کلیدی طراحی مبتنی بر شواهد

شکل 1: کلمات کلیدی طراحی مبتنی بر شواهد

2-2-طراحی معماری

طراحی روندی ناهمگن است: رهیافت, راهبرد, و روش­شناسی. طراحی اغلب متاثر از تجارب شخصی, زمینه اجتماعی-فرهنگی طراحان در کنار شرایط فنی و افتصادی جامعه است. طراحی از یک سو بر قوه خلاقیت فردی و از سوی دیگر مبتنی بر اصول روش­شناسی است که این اصول بازتاب­دهنده جهت­گیری­های اولیه و انتخاب روند طراحی است. ]6[در مباحث مربوط به طراحي روش­هاي متفاوتي در اين حوزه مطرح گرديده است. از حدود دهه 60 مـيلادي كـه ايـن روش­هـا و فرايندها به صورت جدي مطرح گرديده­اند تاكنون تعاريف زيادي از فرايند طراحي مطرح گرديده است, همچنين در ارتباط بـا ايـن فرايندها روش­هاي متفاوتي نيز به وجود آمده است كه نتيجه نگاه­هاي متفاوت به امر طراحي و معماري بوده است. این فرآیند شامل مراحلی از شناخت, تحلیل, ترکیب, گزینش و ارزیابی است که گینتی این مراحل را به ترتیب زیر عنوان می دارد: شروع, تدارک و آماده سازی, ارائه طرح, ارزیابی و گزینش, اقدام و اجرا [7]

فرایند طراحی

شکل 2- فرایند طراحی (برگرفته از طاهری 12,1391)

2-3- روند طراحی مبتنی بر شواهد

پس طراحی مبتنی بر شواهد بنابر تعریف, روشی است که با همکاری تیم طراحی که شامل طراح و مجری درمانی است برای برنامه ریزی, طراحی و ساخت مراکز درمانی استفاده می شود که به طور خلاصه استفاده­ای که مجریان درمانی از این روش می کنند در زیر آمده است.

• افزایش امنیت بیمار
• افزایش تاثیر درمان
• افرایش رضایت بیمار, همراهان, کادر درمانی
• کاهش چشمگیر هزینه ­ها

به طور کلی چهار فاز برای استفاده کردن از طراحی مبتنی بر شواهد وجود دارد:

• بررسی ادبیات تحقیق موجود، انتخاب یافته قابل توجه
• تطبیق یافته اشاره با داده های جمع آوری شده
• پیش بینی نتیجه تصمیم گیری های طراحی
• پیگیری نتایج مثبت برای اجرای طرح [8]

به طور گسترده­تر فرآیندهای مورد نیاز جهت استقاده از اصول طراحی مبتنی بر شواهد, جمع­آوری اطلاعات و داده های مثبت و منفی از شرکت­های طراحی که بر روی موضوعات مشابه کار می­کنند, شرکت در کنفرانس­ ها با موضوعات مرتبط و بدست آوردن نتایج دفاتر مشاور و مشاهده و توجه به عملکرد نمونه­ های مشابه است. [4]

بر اساس مرکز طراحی بهداشت، ده استراتژی برای کمک به تصمیم گیری، با توجه به شیوه های EBD. زیر مشخص شده است:

1. آغاز با مساله: شناسایی مشکلاتی مه پروژه قصد حل کردن آنها را دارد و طراحی مرکز تاثیر بسزایی در آن دارد مانند اضافه کردن تکنولوژی جدید یا جایگزینی زیر ساخت قدیمی
2. استفاده از یک رویکرد یکپارچه چند رشته ای با دخالت موثر به گونه ­ای که همه در حل مساله همکاری کنند.
3. حفظ رویکرد بیمار-خانواده محور زیرا که تجربه آنها در تعریف اهداف و ارزیابی اثر بخشی نتایج زیاد است.
4. درخواست مشارکت و معیارهای منظم مدیریت. استفاده از ابزارهای مدیریتی مانند فرایندهای تحلیل سلسله مراتبی و درخت های تصمیم گیری که می­تواند در فرایندهای طراحی مورد استفاده قرار گیرد، به ویژه برای جنبه های بحرانی فنی مانند ایمنی سازه، آتش­سوزی و یا طراحی انرژی

• تمرکز بر اثرات عامل مالی و عبور از تفکر غلط در سرمابه­گزاری اولیه در طراحی
• مقرر کردن معیارهای کمی در ارتباط با انگیزه به منظور افزایش انگیزه تیم طراحی از طریق تعریف نتایج قابل اندازه گیری، نظرسنجی و شبیه سازی
• . استفاده از مشارکت استراتژیک برای سرعت بخشیدن به نوآوری به منظور ایجاد محصولات جدید با استفاده از تخصص کارکنان بیمارستان
• پشتیبانی و شبیه سازی تقاضا و تست چشم انداز بیمار از طریق ایجاد نورپردازی، انرژی و مدل­ های کامپیوتری و تصویری.
• استفاده از یک چشم انداز 30-50 ساله برای بررسی بازگشت هزینه های طراحی با توجه با تاثیری که در افزایش امنیت و کارایی دارند
• برقراری ارتباط: نتایج مثبت از دخالت کارکنان و اعضای جامعه بالینی با حضور در جلسات, ارسال خبرنامه ها، ایجاد وب کم، و ابزارهای دیگر بدست می­آید [9]

3- یافته ها

مراکز درمانی در دنیا در حال تغییر هستند تا نیازهای امروز و آینده را بر­طرف کنند و نشانه­ ها حاکی از آن است که سیستم درمانی نیاز به تجدید­نظر دارند.  طراحی مبتنی بر شواهد یک فرآیند است که برای برطرف کردن نیاز کاربران (بیمار, همراه, کادر درمانی) با همکاری مجریان مراکز درمانی و تیم طراحی (معمار) با استفاده از نتایج تحقیقات علمی به طراحی مراکز درمانی می پردازد. (شکل 3) با توجه به نو پا بودن این روش طراحی در دنیا, تحقیقات گسترده ­ای لازم است تا بتوان بخش­های مختلف آنرا بررسی کرد و باید در نظر داشت که اختلاف فرهنگ می تواند در نتایج حاصله تغییر ایجاد کند که این خود مستلزم تحقیقات جداگانه ­ای می­ باشد.

نتایج حاصل از پژوهش­ ها طیف گسترده­ای از نوع مصالح استفاده شده تا مسیریابی را در برمی ­گیرد که در این تحقیق تلاش شد بدون در نظر گرفتن این نتایج به خود فرآیند طراحی مبتنی بر شواهد و روش استفاده از آن پرداخته شود تا با توجه به گستردگی اطلاعات, طراحان دچار سردرگمی نشوند.

به طور خلاصه می توان ذکر کرد که یک طراح با همکاری مدیران خدمات پزشکی ابتدا باید به نیازهای کلیه کاربران دست پیدا کند و با مشارکت مدیران (کارفرما) به اولویت بندی آنها پرداخته و بعد از دسته بندی نیازهای چشم­انداز برنامه با توجه به تحقیقاتی که انجام شده ­اند به طراحی بپردازد و بعد از ساخت مرکز به بررسی نتایج طراحی توجه کند. همچنین لازم به ذکر است که برای بدست آوردن شواهد, تیم طراحی باید اعتبار پژوهش­ ها را در نظر بگیرد و از نتایج آن اطمینان حاصل کند.

فرآیند طراحی مبتنی بر شواهد

شکل 3: فرآیند طراحی مبتنی بر شواهد

مراجع

[1]Codinhoto, Ricardo, et al. “Evidence-based design of health care facilities.”Journal of health services research & policy 14.4 (2009): 194-196.

[2] رنگرز جدی. “آگاهی و استفاده از پزشکی مبتنی بر شواهد در ميان پزشکان عمومی، رزيدنت‌ها و متخصصين بخشی از مناطق کشور.” مجله پزشكي اروميه 23.6 (2013): 646-654.‎

[3] www.healthdesign.org

[4] McCullough, Cynthia S., ed. Evidence-based design for healthcare facilities. Sigma Theta Tau, 2009.

[5] Cama, Rosalyn, FACID ,EDAC. Evidence- Based Healthcare design, John Wiley and Sons, Inc.Hoboken, New Jersey. . 2009

[6] یورماکا,کاری. مترجم بذرافکن,کاوه. مقدماتی بر روش های طراحی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی 1391

[7] طاهری, جعفر. “نسبت طراحی با تحقیق: جستاری در بنیان های نظری چگونگی پیوند تحقیق به طراحی معماری.” صفه 56,1391.‎

[8] Taylor,Ellen. corporate art force guide to evidence based design. Healthcare Design Magazine, January 2012

[9] Zimring, Craig M., et al. “A review of the research literature on evidence-based healthcare design.” 2008