راهنمای ایمنی کار با مواد شیمیایی Chemical Safety
راهنمای ایمنی کار با مواد شیمیایی Chemical Safety
راهنمای ایمنی کار با مواد شیمیایی Chemical Safety
مقدمه :
استفاده از مواد شیمیائی خطرناک در تمامی آزمایشگاه ها باید مطابق با اصول استاندارد ادارة ایمنی و سلامت شغلی (occupational safety and Health Administration (OSHA باشد.
برای اجرای این استاندارد باید تدابیر محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP) نوشته شود. این تدابیر باید سلامتی افرادی را که در آزمایشگاه با مواد شیمیائی خطرناک کار می کنند تأمین کند.
این بخش از دستورالعمل راهنمای ایمنی در آزمایشگاه، شامل تدابیر محافظت در برابر مواد شیمیائی (CHP) است و این تدابیر به شکل بارزی می تواند در مواقع ضروری از سرایت مواد شیمیایی خطرناک به بدن جلوگیری کند.
علاوه بر دستورالعمل های اجرایی استانداردی که در سایت قرارداده شده، لازم است برای سایر موارد خطرساز(اعم از شیمیایی، فیزیکی و غیره ) نیز این دستورالعمل ها آماده شود. بنابراین باید مواد شیمیایی خطرناک و سایر موارد مخاطره آمیز توسط مسئول هر آزمایشگاه مشخص شده و با همکاری واحد ایمنی؛ سلامت و محیط پزوهشکده اقدام به تهیه دستورالعمل اجرایی استاندارد شود.
مسئولیت ها در برابر محافظت از مواد شیمیایی
مسئولیت حفاظت در برابر مواد شیمیایی
مسئولیت رئیس بخش
- اطمینان از وجود تمام امکانات لازم برای ایمنی در برابر مواد شیمیایی در بخش مربوط به خود
- دستور تهیه کردن دستورالعمل محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP) متناسب با نیاز آزمایشگاه مربوطه مسئولیت ناظر (سرپرست)
- تهیه و تکمیل دستورالعمل محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP)، مخصوص به آزمایشگاه مربوط به خود
- آموزش پرسنل بخش و تازه واردین به آزمایشگاه به منظور چگونگی یافتن و استفاده از MSDS (برگ اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی)
- تهیه MSDS مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاه برای استفاده داخلی
- مطلع کردن تازه واردین از مواد شیمیایی خطرناک موجود در آزمایشگاه
- تهیه دستورالعمل چگونگی استفاده کردن از مواد شیمیایی بسیار خطرناک
- هماهنگی به منظور انجام آزمایشات طبی، کنترل میزان تماس با مواد شیمیایی و …
- هماهنگی فوری برای اقدام به موقع در موارد اورژانس، یا ریختن مواد شیمیایی، جراحت و آسیب بدنی یا سرایت سریع وسیع مواد شیمیایی
- تهیه MSDS برای همه موارد شیمیایی خطرناک موجود در آزمایشگاه به منظور استفاده تمامی پرسنل بخشی که با این مواد سر وکار دارند. در صورت لزوم اطلاعات این مواد باید به روز شود.
مسئولیت پرسنل بخش و دانشجویان
- آگاهی از مقررات و اجرای استانداردهای مربوط به محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP)
- گزارش دادن حوادث، یا احتمال سرایت مواد شیمیایی، و یا هر وضعیت خطرناک دیگر به سرپرست آزمایشگاه
مسئولیت واحد ایمنی و سلامت
- بازبینی و مرور دستورالعمل های استاندارد محافظت در برابر مواد شیمیایی به طور سالانه.
- توسعه و تکمیل راهنمای ایمنی شیمیایی، تجدیدنظر در راهنمای ایمنی آزمایشگاه و اطلاعات موجود در سایت برای آموزش پرسنل بخش آزمایشگاه
- ارزیابی میزان سرایت یک ماده شیمیایی و پیش بینی روش های جلوگیری از سرایت آن.
- راهنمایی در مواقع اضطراری به منظور جمع آوری مواد شیمیایی که ریخته است.
- تحقیق و رسیدگی به حوادث آزمایشگاهی.
- نگهداری اطلاعات و اسنادی که بیانگر تماس پرسنل بخش با مواد شیمیایی بوده است.
- تهیه و نگهداری لیست مواد شیمیایی که نیازمند اقدامات کنترلی بیشتری است.
- بازرسی دوره ای آزمایشگاه ها به منظور بررسی مسائل ایمنی آنها.
- برگ اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ‹‹MSDS››
ادارة ایمنی و سلامت شغلی‹‹OSHA›› لازم دانسته است که تمام سازندگان، بازرگانان عمده فروش، و توزیع کنندگان مواد شیمیایی برگ اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ‹‹MSDS›› برای موادی که تولید می کنند یا می فروشند تهیه کنند. OSHA همچنین لازم دانسته که کارفرمایان یک کپی از MSDS مواد شیمیایی خطرناک تهیه و در مکانی که با این مواد سروکار دارند نگهداری کنند. این اطلاعات MSDS باید در تمام اوقات کاری در دسترس افراد باشد.
عموماً برگه های اطلاعات MSDS با ماده شیمیایی سفارش شده توسط شرکت سازنده داده می شود یا می توان آن را بعداً دریافت کرد.
دسترسی به MSDS یک ماده شیمیایی از طریق لینک های موجود در وب سایت واحد ایمنی و سلامت امکان پذیر است.
قبل از کار کردن با هر ماده شیمیایی ابتدا با استفاده از MSDS آن با خطرات و نکات ایمنی مربوطه باید آشنا شد.
برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی حاوی اطلاعاتی است که عبارتند از: نام ماده شیمیایی- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی- سمیت آن- شیوه صحیح جابجایی و نگهداری آن- روش های صحیح اقدامات اورژانسی اولیه و …
به طور کلی یک MSDS حاوی اطلاعات گوناگونی می باشد که تعدادی از آنها عبارتند از :
- هویت ماده شیمیایی
- ترکیب یا اطلاعات مربوط به اجزاء سازندة آن
- آشنایی با خطرات احتمالی
- اقدامات اولیه اورژانسی
- اقدامات اولیه در مواجهه با حریق
- اقدامات اولیه در صورت ریختن اتفاقی ماده شمیایی
- شیوه صحیح حمل و نقل و نگهداری
- روش های مهارکردن سرایت آن / محافظت افراد در برابر ماده شیمیایی
- خواص فیزیکی و شیمیایی
- پایداری و واکنش پذیری
- اطلاعات سمیت ماده شیمیایی
- اطلاعات اکولوژیکی
- اصول صحیح معدوم کردن پسماندهای آن
- اطلاعات لازم در مورد جابجا کردن آن
- سایر اطلاعات
پاسخ هر سؤالی در مورد MSDS را در آدرس زیر می توان یافت.
برچسب نام ماده شیمیایی:
برچسب گذاری مواد شیمیایی
برچسب های نصب شده بر روی ظروف مواد شیمیایی، منبع اصلی و مهم اطلاعات آن ماده است.
سازندگان مواد شیمیایی باید براساس استانداردهای مرتبط با خطر مواد شیمیایی (OSHA (1200،1910،CFR29 بر روی هر ظرف، برچسبی دارای مشخصات: نام و آدرس سازنده – نام ماده شیمیایی و خطرات احتمالی در صورت استفاده از آن را قید نمایند.
بیشتر سازندگان مواد شیمیایی اطلاعات اضافی دیگری مانند خواص فیزیکی- اقدامات اولیه اورژانسی و … را نیز روی برچسب قید می کنند. براساس استاندارد مربوط به آزمایشگاه که توسط OSHA تعریف شده است (1450،1910،CFR29) باید مسئولین آزمایشگاه مطمئن باشند که ظروف حاوی مواد شیمیایی خطرناک موجود در آزمایشگاه، بدون برچسب یا دارای برچسب مخدوش شده نباشند. همچنین ظروف حاوی حلال یا مواد شیمیایی دیگری که برچسب آن به مرور زمان خراب شده باید مجدداً برچسب جدید نصب گردد. مقادیر کم مواد شیمیایی که به طور موقت در ظروف آزمایشگاه نگهداری می شوند باید دارای برچسب نام ماده شیمیایی و خطر مربوط به آن باشند.
علامت لوزی: روشی برای طبقه بندی خطرات یک ماده شمیایی( توسط NFPA )
علامت لوزی که توسط NFPA طراحی شده است روشی بین المللی برای شناسایی خطرات مربوط به یک ماده شیمیایی خاص است. تا پرسنل بخش با استفاده از اطلاعات آن دچار صدمه و آسیب نشوند.
این علامت خیلی مواقع در آزمایشگاهها، مکان های نگهداری مواد شیمیایی یا روی ظروف مواد شیمیایی پیدا می شود. در جدول زیر خطرات گوناگون در لوزی مربوطه بوسیله کدهایی به شکل عدد نشان داده شده که به ترتیب شدت خطر تقسیم بندی شده اند.
| خطر حريق(آتش سوزي)
دماي اشتعال : 4- كمتر از ◦73 فارنهايت |
خطر مرتبط با سلامتي
4- كشنده |
| واكنش پذيري
4- احتمال منفجر شدن |
خطرات ويژه
OX- اكسيدكننده |
لينک های مرتبط با NFPA:
http://www.nfpa.org/index.asp
http://www.nfpa.org/faq.asp?categoryID=928#23060
دستورالعمل های اجرایی استاندارد (SOPs)
دستورالعمل ایمنی مواد شیمیایی
دستورالعمل های اجرایی استاندارد که روش های صحیح کار را بیان می کنند، به منظور راهنمایی افراد جهت کارکردن صحیح با مواد شیمیایی خطرناک تهیه شده اند.
دستورالعمل های اجرایی استاندارد باید برای هر کدام از مواد شیمیایی خطرناک که در آزمایشگاه وجود دارد تهیه شود، (SOP)ها باید بیان کننده شیوة صحیح آماده کردن، توزیع و انتقال، نگهداری، معدوم کردن پسماندها و اقدامات اورژانسی اولیه موردنیاز برای هر ماده شیمیایی خطرناک یا گروهی از مواد شیمیایی که خطرات مشابه دارند باشد.
نکات قابل توجه در ارتباط با مواد شیمیایی
ایمنی مواد شیمیایی
1) تهیه مواد شیمیایی
- هنگام خریداری مواد شیمیایی برای آزمایشگاه، باید بررسی کاملی انجام داد تا مواد شیمیایی ای خریداری گردد که کمترین خطرات را داشته باشند.
- حجم مواد شمیایی خطرناک که در آزمایشگاه نگهداری می شود باید حتی الامکان مطابق با نیاز باشد تا خطرات ناشی از آن برای پرسنل بخش کم باشد. (از ذخیره بیش از حد نیاز مواد در آزمایشگاه پرهیز شود)
- انجام یک آزمایش به روش های مختلفی امکان پذیر است، به این منظور باید با بررسی دقیق روش ها، روشی را انتخاب کرد که از مواد شیمیایی با خطرات کمتر و ایمنی بیشتر استفاده شود.
- مطلب مهم در مورد مواد شیمیایی جلوگیری از خریداری موادی است که در آزمایشگاه موجود است. چون در بعضی از آزمایشگاه ها محققین مختلفی فعالیت می کنند، برای جلوگیری از خریدهای تکراری، باید لیست مواد شیمیایی و مقادیر هرکدام در دسترس باشد. رعایت این موضوع ضمن اینکه حجم مواد شیمیایی خطرساز را در آزمایشگاه کم می کند، فضای موردنیاز برای نگهداری این مواد را هم کاهش خواهد داد.
2) کار کردن با پودرهای شیمیایی
- بعضی از مواد شیمیایی که برای تهیه محلول استفاده می شوند به شکل پودر هستند. به منظور کاهش خطرات ناشی از استنشاق گرد و غبار این مواد و جلوگیری از آلودگی سطوح آزمایشگاه نکات ذیل توصیه می شود.
- در صورت امکان، ماده شیمیایی موردنیاز به صورت محلول های آماده خریداری گردد.
- در صورت امکان، پودر موردنظر به شکل بسته بندی شده و با وزن مشخص در ویال ها یا شیشه های درب بسته ای که بتوان حلال را به داخل آن تزریق کرد، تهیه گردد.
- در صورتی که توزین پودر شیمیایی در فضای آزمایشگاه باید انجام شود، نکات زیر رعایت گردد.
الف- در صورت امکان از ترازویی که در محفظه سربسته است استفاده شود، تا گردوغبار در هوا پخش نگردد.
ب- در صورت امکان با انتقال ترازو به هود شیمیایی یا هود بیولوژیک، توزین در زیر هود انجام گیرد.
ج- برای انتقال ماده شیمیایی از ظرف به ترازو اسپاتول مناسب استفاده شود. (از ریختن یا پاشیدن پودر هنگام توزین اجتناب کنید)
د- همیشه هنگام کار با مواد شیمیایی خطرناک از تجهیزات محافظت شخصی استفاده شود.
هـ – بعد از اتمام کار سطوح آغشته به مواد شیمیایی را به طرز صحیح تمیز نمائید. تمیز نگه داشتن سطوح کار علاوه براینکه خطر سرایت مواد به دیگران را کاهش می دهد، از ایجاد خطا در سایر آزمایشات نیز می کاهد.
3) حمل و نقل مواد شیمیایی
هنگام حمل و نقل، رعایت نکات ایمنی ذیل به منظور جلوگیری از افتادن و ریختن مواد شیمیایی لازم است.
الف- مواد شیمیایی خریداری شده را حتماً در محیط آزمایشگاه از فروشنده تحویل بگیرید.
ب- در صورت استفاده از ظروف شیشه ای برای حمل و نقل مواد، درب آن محکم و غیرقابل نشت بوده و در یک ظرف نشکن دیگری قرار داده شود.
ج- در صورت امکان، حمل و نقل مواد شیمیایی با وسایل حمل و نقل عمومی انجام نشود.
4) انبار کردن مواد شیمیایی
شیوه صحیح نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه همیشه یکی از مطالب بسیار با اهمیت است.
مواد شیمیایی که به شیوه ناصحیح در کنار همدیگر نگهداری می شوند ممکن است با همدیگر واکنش داده و محصولات خطرناک تولید کنند.
گاهی اوقات نگداری ناصحیح مواد شیمیایی علاوه بر آلودگی، باعث هدر رفتن مواد و کاهش خواص و اثرات مواد شیمیایی می شود.
رعایت نکات ذیل می توان خطرات ناشی از ناسازگاری مواد را حذف کند.
- از نگهداری اسیدها در مجاورت بازها یا فلزات فعال مانند سدیم- پتاسیم و منیزیم خودداری کنید.
- از نگهداری جامدات یا اسیدهای اکسیدکننده در مجاورت اسیدهای آلی و مواد قابل اشتعال اجتناب نمائید.
- از نگهداری موادی که با آب واکنش می دهند در اطراف سینک دستشویی یا نزدیکی محلولهای آبی خودداری کنید.
- از نگهداری اسیدها در مجاورت موادی که در تماس با آنها گازهای سمی تولید می کنند اجتناب کنید (مانند سدیم سیانید- سولفید آهن)
در جدول ذیل اسامی تعدادی از مواد شیمیایی که با یکدیگر ناسازگاری دارند و نباید در مجاورت هم نگهداری شوند آمده است.
| ماده شيميايي | ناسازگار با … |
| اسید استیک | عوامل اكسيدكننده : مانند اسيد كرميک- اسيد نيتريک- تركيبات هيدروكسيل دار – اتيلن گليكول – پركلريک اسيد- پراكسيدها- پرمنگنات ها |
| استون | اسيد نيتريك- اسيد سولفوريك- ساير عوامل اكسيدكننده |
| استيلن | كلر- برم- مس- فلئور- نقره- جيوه |
| فلزات قليايي و قليايي خاكي مانند: پودر آلومينيوم- منيزيم-كلسيم- ليتيم- سديم- پتاسيم | آب- تتراكلريد كرين- ساير تركيبات هيدروكربني كلردار- دي اكسيد كربن- هالوژنها |
| آمونياك(بي آب) | جيوه (مثلاً در فشارسنج جيوه اي)- كلر- هيپوكلريت كلسيم-يد- برم- هيدروفلوريك اسيد |
| نيترات آمونيوم | اسيدها- پودر فلزات- محلولهاي قابل اشتعال- كلراتها- نيتريت ها- گوگرد- تركيبات آلي ريز يا مواد قابل احتراق |
| آنيلين | اسيد نيتريك- پراكسيد هيدروژن |
| مواد حاوي آرسنيك | عوامل كاهنده |
| آزيدها | اسيدها |
| برم | عوامل مربوز به كلر را مشاهده كنيد |
| اكسيد كلسيم | آب |
| كربن فعال | هيپوكلريت كلسيم- ساير عوامل اكسيدكننده |
| كلراتها | نمكهاي آمونيوم- اسيدها- پودر فلزات – گوگرد- تركيبات آلي ريز يا مواد قابل احتراق |
| كلر | آمونياك- استيلن- بوتا دي ان – بوتان- متان- پروپان (يا ساير گازهاي بدست آمده از نفت) – هيدروژن – سديم كاربيد-بنزن – پودر فلزات- تربانتين |
| دي اكسيد كلر (clo2) | آمونياك- متان- فسفين (PH3)- سولفيد هيدروژن |
| اسيد كرميك (كروميوم تري اكسيد) | اسيد استيك- نفتالين- كامفور- گليسرول- الكل- محلولهاي قابل اشتعال |
| مس | استيلن- پراكسيد هيدروژن |
| سيانيدها | اسيدها |
| محلوهاي قابل اشتعال | نيترات آمونيوم- اسيد كرميك(H2cro4)- پر اكسيد هيدروژن- اسيد نيتريك- سديم پراكسيد- هالوژنها |
| هيدروكربن ها (مانند: بوتان- پروپان- بنزين) | فلئور- كلر- برم- اسيدركرميك- پراكسيد سديم- ساير عوامل اكسيد كننده |
| اسيد هيدروسيانيك | قليا |
| اسيد هيدروفلئوريك | پرمنگنات پتاسيم- اسيد سولفوريك |
| سولفيد هيدروژن | اكسيدهاي فلزي – پودر مس- عوامل اكسيدكننده |
| هيپوكلريت ها | اسيدها- زغال فعال- آمونياك |
| يد | استيلن- آمونياك (گاز يا محلول آبي)- هيدروژن |
| جيوه | استيلن- فولمينيك اسيد- آمونياك |
| نيترات ها | پودرهاي فلزي و غيرفلزي- سولفيد هاي فلزي- محلولهاي قابل احتراق |
| اسيد نيتريك | استيك اسيد- آنيلين- اسيد كرميك- هيدروسيانيد اسيد- سولفيد هيدروژن- گازها و محلولهاي قابل اشتعال- مس- آلياژ برنج-فلزات سنگين- قليايي ها |
| نيتريت ها | نمكهاي آمونيوم- آميدها- فسفيدها- عوامل كاهنده |
| نيترو پارافين ها | اسيدها- بازها- آمين ها- هاليدها |
| اسيد اگزاليك | نقره- كلريت ها- اوره |
| اكسيژن | روغنها- گريس- هيدروژن- ساير عوامل كاهنده شامل گازها، محلولها و مواد جامد قابل اشتعال |
| پركلرات ها | مشابه كلرات ها |
| پركلريك اسيد | عوامل كاهنده مانند : استيك انيدريد- بيسموت و آلياژهاي آن- الكها- كاغذ – پشم- گريس- روغنها |
| فسفر (سفيد) | هوا- اكسيژن- قلياها- هالوژنها- اكسيدهاي هالوژن- عوامل اكسيدكننده |
| پتاسيم | تتراكلريد كرين- دي اكسيد كربن – آب |
| پرمنگنات پتاسيم | گليسرول- اتيلن گليكول- بنز آلدئيد- ساير عوامل كاهنده- اسيد سولفوريك |
| سديم | تتراكلريد كربن- دي اكسيد كربن- آب |
| پراكسيد سديم | اتانول- متانول- اسيد استيك گلاسيال- استيك انيدريد- بنز آلدئيد- كربن دي سولفيد- گليسرين- اتلين گليكول- اسيتل استات- متيل استات- فورفورال |
| سولفيدها | اسيدها |
| سولفوريك اسيد | پرمنگنات ها- آب – محلولهاي آبي- عوامل كاهنده- كلرات ها- پركلرات ها- اسيد نيتريك |
مرجع :
- Safety in Academic chemistry laboratories volum
- published by the American chemical society
- Joint board-council committee on chemical safety
حتما بخوانید:
⇐ ایمنی مواد شیمیایی و روش های طبقه بندی و نگهداری مواد شیمیایی
⇐ آشنایی با برچسب های ایمنی مواد شیمیایی مایع و جامد خطرناک
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)