خطرات مواد شیمیایی

خطرات مواد شیمیایی

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 27
فرمت: PDF   تعداد صفحات: 74

فهرست:

• مفاهیم حدود زیان آور

• گازهای خطرناک

• گازهای سمی و محدوده های ریسک آنها

• گازها بی اثر

• راه های تماس مواد سمی و ورود آنها به بدن

• مواد شیمیایی سمی و خطرات آنها

  • منوکسید کربن (CO)
  • سولفید هیدروژن (H₂S)
  • اثرات بیولوژیکی گاز هیدروژن سولفوره
  • سیانید
  • آمونیاک (NH₃)
  • هیدورژن سیانید (HCN)
  • دی اکسید گوگرد (SO₂)
  • کلر Cl₂
  • اکسید نیتروژن NO و دی اکسید نیتروژن NO₂
  • ازن (O₃)
  • کلرید هیدروژن (HCL)
  • گاز بیولوژیکی (Biogas)

• لزوم اندازه گیری گازها در صنایع

• لوزی خطر

• بررسی حادثه واقعی مواد شیمیایی

• و …

بروزرسانی اول: این مطلب بروزرسانی شد و فایل خطرات و ایمنی مواد شیمیایی در 12 صفحه با موضوعات زیر پیوست.

• راه هاي تماس مواد سمي و ورود آنها به بدن
• توصيه هاي ايمني در آزمايشگاه و طرز كار با مواد شيميايي
• تقسيم بندی و هشدارهاي ايمني مواد شيميايي سرطان زا (Carcinogen Chemicals)
• حاملگي و مواد شيميايي سرطان زا
• گازهاي مصرفي در آزمايشگاه و نكات ايمني
• پاك كردن وسايل آزمايشگاهي و نكات ايمني
• مواد خطرناك و اشتعال پذير (Hazardous & Flammable Materials)
• كمك هاي اوليه افراديكه در اثر مواد شيميايي مصدوم مي شوند
• جمع بندی
• منابع و مراجع

بروزرسانی دوم: در این بروزرسانی فایل جامعی که توسط دانشجویان بهداشت حرفه ای تنظیم شده است با موضوعات زیر پیوست شد.

مقدمه

ایمنی یکی از مهمترین مقوله های مورد بحث در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی بوده و شناسایی انواع مخاطرات ناشی از گاز و نشت آن و چگونگی مقابله با آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ بطوری که در این زمینه کتب و مقالات متعدد به رشته تحریر در آمده است. شناسایی و برطرف نمودن نشت گاز و مخاطرات مرتبط با آن نه تنها از دیدگاه حفظ امنیت و جان پرسنل از اهمیت بسیار بالایی برخوردار، بلکه به سبب حساس شدن مسائل زیست محیطی و لزوم اندازه گیری هدر رفت مواد و انرژی بر اهمیت آن افزوده است.

اندازه گیری نشت گازها و بخارات وابستگی شدیدی به نوع ماده مورد مطالعه دارد. مقدار و تنوع مواد شیمیایی بسیار زیاد است (بیش از 5 میلیون ترکیب آلی طبیعی یا سنتزی) و هر روز بنا به نیاز یا برحسب پژوهش ها و اکتشاف های جدید این تعداد افزایش می یابد. در نتیجه، طرز کار و آشنا شدن با خطرهایی که از لحاظ ایمنی ممکن است این مواد و نشت آنها به وجود آورند، و اندازه گیری مستمر آنها امری ضروری است. کسانی که با مواد شیمیایی سروکار دارند باید بدانند که چه خطرهایی از سوی مواد متوجه آنهاست و چگونه از نظر ایمنی، خود را در مقابل آنها مصون نگهدارند.

همواره از سوی کارخانه های بزرگ تولید کننده این مواد و شرکت های بیمه توصیه ها و استانداردهایی ارائه شده است که باید کاملا از سوی افراد رعایت و بدون اطلاع قبلی از کار با آنها خودداری شود. آگاهی از خطرهای ناشی از مواد شیمیایی و آگاه سازی دیگران از آن بسیار مهم است. جهت تحقق این هدف سالهاست از سوی کشورهای صنعتی دنیا، به ویژه آنهایی که از لحاظ تولید مواد شیمیایی بسیار پیشرفته اند، برای کارخانه های تولید کننده مواد شیمیایی نشانه های استانداردی مشخص کرده اند که روی ظرف های محتوی مواد شیمیایی نصب می شوند. این نشانه ها نشان می دهد که این مواد چه خواصی دارند و چگونه باید با آن کار کرد. آموزش و نیز مطالعه خطرات ناشی از مواد شیمیایی برای تمام کسانی که به نوعی با مواد شیمیایی سرو کار دارند امری بسیار ضروری است.

در میان مواد شیمیایی موجود در جهان، گازها به سبب جابجایی سریع و احتمال نشت، حتی از روزنه های ریز، و همچنین احتمالی آسیب به افراد از جهات مختلف اعم از پوست و تنفس بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.

گاز حرکت و جابجایی اتفاقی و توأم با هرج و مرج تعداد زیادی ذرات در برخورد با یکدیگر و با دیواره های مخزن نگهدارنده است و نام گاز نیز از لغت هرج و مرج اقتباس گردیده است. گازها به سرعت با هم مخلوط می گردند و در صورتی که حتی مقادر بسیار کمی از آنها رها گردد، ظرف مدت زمان کوتاهی قادرند كل فضای در برگیرنده را اشغال کنند. یکی از مشخصه های انواع گاز و بخارات ناشی از مایعات قابل اشتعال، قابلیت رسیدن به چگالی یکنواخت در همه محیط است. حجم مشخصی از هر گاز در دما و فشار یکسان دارای تعداد معین مولکول است، به همین دلیل است که بطور متعارف گازها را با حجمشان اندازه می گیرند.

مفاهیم حدود زیان آور

از آنجایی که برخی در برگه های اطلاعات ایمنی مواد برخی از واژگان در خصوص گازهای سمی پر کاربرد هستند، در زیر به ارائه مفاهیم هر یک می پردازیم.

REL: برابر است با غلظت TWA مجاز برای بیشتر از 10 ساعت کار روزانه در طی 40 ساعت کار هفتگی. PEL برابرند با غلظت مجاز TWA در حالتی که کار به صورت پیوسته باشد، یعنی هر روز پشت سر هم برای 8 ساعت کار روزانه و 40 ساعت کار هفتگی.

STEL: حدی است که غلظت متوسط ماده آلاینده در هیچ 15 دقیقه ای در طول یک روز کاری (8 ساعت) نباید از آن گذر کند. در معرض گاز قرار دادن در حالت STEL نباید از 15 دقیقه بیشتر شود و نباید بیشتر از 4 بار در روز تکرار گردد. می بایست حداقل 60 دقیقه بین دو بار STEL فاصله باشد.

حد سقف:(Ceiling Limit)  غلظتی که در هر زمان نباید از آن فراتر رفت.

IDHL: بیشینه غلظتی است که کار کردن در بالاتر از آن فقط با استفاده از تجهیزات تنفسی بسیار کارا مجاز است. تمام مفاهیم گازهای سمی در شکل زیر به طور شماتیک نشان داده شده است.

مفاهیم گازهای سمی

قوانین اصلی TWA: برای 8 ساعت کاری از PEL/TLV تجاوز نمی کند.

در محیط وجود داشته باشند، اثرات تجمعی مواد باید در نظر گرفته شود. اگر مجموع غلظت های مواد خطرناک تقسیم بر PEL مربوطه از 1 بیشتر باشد، threshold limit مخلوط باید بیش از حد منظور گردد. به عبارت دیگر در فرمول زیر:

حدود pel

اگر سمت چپ بیشتر از 1 باشد، از PEL فراتر رفته شده استC2 ,C1 و C3 بیانگر TWA مواد خطرناک مختلف می باشد.

1. عوامل شیمیایی سمی (Toxic Chemical Agent): آن دسته از مواد و یا ترکیبات شیمیایی را که در صورت انتشار مناسب و تاثیر شیمیایی منجر به مرگ، آسیب و ناتوانی در انسان و حیوان و یا از بین رفتن گیاهان شوند، عوامل شیمیایی یا Chemical Agents نامیده می شوند.
2. Toxicodynamic: این واژه اثرات سم بر بدن موجودات زنده را بیان میدارد.
3. Toxicokinetic: این واژه واکنش بدن موجود زنده بر سم جذب شده را بیان میدارد.
4. مسمومیت (Poisoning): منظور از مسمومیت به هم خوردن تعادل فیزیکی، فیزیولوژیکی و روانی موجود زنده در اثر تماس با ماده خارجی سمی می باشد که به دو صورت حاد و مزمن تقسیم می شود.
5. غلظت ماده شیمیایی: مقدار ماده شیمیایی در واحد حجم هوا یا مایع غلظت می باشد و برحسب mg/m³ یا μg/m³ و یا برای آب برحسب ppm, ppb بیان می شود.
6. Dose: حاصل ضرب میزان جذب ماده شیمیایی (غلظت) توسط بدن موجود زنده در واحد زمان می باشد و واحد آن برحسب mg/m³min یا μg/m³min می باشد.
7. دز متوسط کشنده (50 Lethal Dose یا LD50): مقداری از ماده شیمیایی که بتواند نیمی از افراد بدون حفاظ را طی 24 ساعت از بین ببرد (کمیتی برای سنجش سمیت حشره کش ها است و عبارت از مقدار کافی سم برای کشتن جانوران طی 24 ساعت می باشد. این عبارت به صورت mg عامل شیمیایی بر kg وزن موجود زنده بیان می شود).
8.  حد آستانه (Threshold Limit Value یا TLV): این عبارت حد آستانه مقدار غلظت مجاز مواد سمی برحسب میلی گرم بر متر مکعب هوا mg/m³ را بیان می کند.
9. بیشینه غلظت مجاز مواد سمی (Maximum Allowable Concentration یا MAC): این عبارت به حداکثر غلظت مجاز مواد سمی برحسب mg/m³ اطلاق می گردد.
10. غبار (dust): غبار از ذرات ریز جامدی تشکیل شده است که با ساییدن، خرد کردن، برخورد پیدا کردن، منفجر شدن و برشته کردن یا سایر شکل های انرژی از اصطکاک مواد معدنی یا آلی نظیر سنگ، فلز، زغال سنگ، چوب و دانه های گیاهی به وجود می آید. ذرات غبار تمایلی به تجمع ندارند مگر آنکه در معرض نیروهای الکتروستاتیکی قرار گیرند. این ذرات اگر قطرشان از چند دهم میکرون تجاوز کند، در هوا پراکنده نمی شوند، بلکه تحت تاثیر سنگینی فرو می نشینند. به عنوان مثال می توان غبار سیلیس و غبار زغال سنگ را ذکر کرد.
11. دود (fume): از ذرات جامدی تشکیل شده است که در نتیجه تراکم از حالت گازی به وجود آمده اند، مانند بخاری که از سطح فلزات مذاب بر می خیزد که غالبا با اکسایش همراه است. این دود میل به تراکم دارد و به صورت رشته ای یا خوشه ای تجمع و به هم پیوستگی پیدا می کند. قطر هر ذره کمتر از یک میکرون است. بخار سرب هنگام سرد شدن در هوا و اورانیم هگزا فلوئورید  (UFs) که به صورت بخار تصعید و آبکافت شده و اکسایش می یابد و به صورت دودی از اورانیم اکسی فلوئورید(UO₂F₂)، در می آید مثال هایی از دودند.
12. میغ (mist): مرکب از قطرات ریز، مایع معلق است که از حالت گازی متراکم با افشانده شدن، کف کردن یا پاشیده شدن به حالت مایع در آمده اند. ميغ حاصل از روغن، میغ کروم تریوکسید و رنگ افشانده شده مثال هایی از میغ هستند.
13. مه (fog): از ذرات مایع متراکم تشکیل شده است که در آن اندازه ذرات از میغ درشت تر و معمولا از 10 میکرون نیز بیشتر است. اشباع بخار آب در هوا مثالی از مه است.
14. گاز و بخار (Gas & Vapor): گاز یک سیال است که با تاثیر مشترک افزایش فشار و کاهش دما می توان آنرا به حالت مایع یا جامد در آورد ، مانند کربن مونوکسید و هیدروژن سولفید. آئروسل (Aerosol) پراکندگی ذرات در یک محیط گازی است در حالی که دود محصول گازی سوختن است که به علت حضور ذرات ریز، ماده ای زغالی قابل رؤیت می شود. بخار شکل گازی ماده ای است که به طور عادی به حالت مایع یا جامد است و می توان آن را یا با افزایش فشار یا کاهش دما به این حالت ها بازگرداند، مانند کربن دیسولفید، بنزین، نفتالین و يد.

گازهای خطرناک

گازهای خطرناک

گازها اصولا به سه گروه اصلی ذیل تقسیم می گردند:

• قابل اشتعال
• سمی و بی اثر

گازهای قابل اشتعال

کلیه مایعات با درجه افروزش برابر یا کمتر از دمای محیط را می توان معادل ترکیبات گازی با سطح انفجار معین (محدوده پایین انفجار LEL) قابل اشتعال دانست و کلیه این مواد باید توسط تجهیزات اعلام نشت گاز ثابت یا قابل حمل، تحت نظارت باشند. بدین منظور باید با برخی از اصطلاحات گازهای قابل اشتعال آشنا شد.

• حد پائین انفجار  (LEL): کمترین مقدار گاز یا بخار مایع قابل احتراق که می تواند با هوا مخلوط شده و مخلوط گازی قابل انفجاری (اشتعالی) را بوجود آورد، حد پائین انفجار (اشتعال) نامیده می شود.
• حد بالای انفجار (HEL یا UEL): بیشترین مقدار گاز یا بخار مایع قابل احتراق که می تواند با هوا مخلوط شده و مخلوط گازی قابل انفجاری (اشتعالی) را بوجود آورد، حد بالای انفجار (اشتعال) نامیده می شود.
• محدوده انفجار: حد فاصل حد پائین و حد بالای انفجار که در آن محدوده گاز یا بخار مایع قابل احتراق می تواند با هوا مخلوط شده و مخلوط قابل انفجار را به وجود آورد، محدوده اشتعال آن گاز یا بخار مایع نامیده می شود. این محدوده بسته به کاهش و یا افزایش فشار تغییر می یابد.

محدوده های پایین و بالای انفجار

شکل 1: محدوده های پایین و بالای انفجار

جدول ذیل نشان دهنده محدوده های انفجار و همچنین درجه افروزش تعدادی از گازها و بخارات است.

جدول ۱: محدوده پایین انفجار برخی مواد شیمیایی مهم

گازهای سمی

گازها و بخارات سمی

گازهای سمی طبق تعریف، ترکیباتی شیمیایی هستند که هنگام تنفس یا مصرف و یا جذب توسط پوست بدن باعث حوزه صدمات مختلفی اعم از سوزش های خفیف تا مرگ می گردند. امکان تماس با گازهای مذکور در موقعیت های متفاوت وجود دارد و این مسولیت متخصصین است که تضمین نمایند هیچ یک از کارکنان در معرض غلظت های خطرناک این نوع گازها قرار نگیرند.

میزان در معرض بودن بر مبنای مشخصه ای بنام متوسط زمانی غلظت (TWA) سنجیده می شود که متوسط میزان غلظت در طول هشت ساعت کار روزانه است که در طی آن امکان دارد کارکنان در معرض گازهای مذکور قرار گیرند بدون اینکه خطراتی به سلامتی ایشان وارد گردد.

جدول 2: گازهای سمی و محدوده های ریسک آنها

گازهای بی اثر

گازهای بی اثر نیز می توانند آسیب زننده باشند. گازهای بی اثر به منظور تخلیه گازها و بخارارت سمی یا قابل اشتعال در درون ظروف و مخازن صنعتی کاربرد دارند. در صورتی که گازهای بی اثر در یک فضا تزریق شده و اکسیژن آن محل را تخلیه نمایند، فضای مذکور می تواند به دلیل عدم وجود اکسیژن یک فضای خفه کننده و کشنده باشد. بیشتر آسیب های منجر به فوت در فضاهای بسته در ایران به همین دلیل رخ می دهد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ پاورپوینت خطرات مواد شیمیایی

⇐ ایمنی مواد شیمیایی دکتر فتحی

⇐ ایمنی در حوادث مواد شیمیایی

⇐ شناخت و تعیین خطرات مواد خطرناک