خطرات آتش سوزی و انفجار

فرمت: PDF تعداد صفحات: 13

فهرست:

• سوخت
  • نقاط اشتعال مایع
  • حدود بالا و پایین منفجر شونده
  • وزن بخار
  • جامدات، مایع و گاز
• حرارت
  • جریان الکتریکی (الکتریسته جاری)
  • الکتریسیته ساکن
  • احتراق خود به خود
  • نقطه شعله زنی
  • درجه آتش گیری
  • مخلوطی از دو ماده شیمیایی
  • اصطکاک
  • گرمای تابشی
  • شعله های باز
• اکسیژن

مقدمه

مواد شیمیایی در محل کار ممکن است خطرات خاصی ناشی از آتش سوزی و انفجار دربرداشته باشند. ذخیره سازی غیر اصولی و نامناسب، حمل و نقل نامناسب و نادرست، استفاده و یا دفع نادرست این مواد شیمیایی ممکن است منجر به بروز طیفی از رویدادها شود، از یک آتش سوزی جزئی گرفته تا یک فاجعه که باعث بروز خسارات عظیم اقتصادی، درد و رنج و ناراحتی و از دست رفتن زندگی انسان می شود.

در این بخش به بررسی برخی از خطرات حاصل از آتش سوزی و انفجار ناشی از مواد شیمیایی در محل کار پرداخته می شود. مهم تر از همه اینکه شرط لازم برای درک استفاده ایمن از مواد شیمیایی در محیط کار، داشتن دانش کافی در مورد این مواد از طریق برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی و شناسایی آسان آنها از طریق برچسب گذاری مناسب است (برخی از اطلاعات پایه و مهم در مورد خطرات آتش سوزی و انفجار، در برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی گنجانده شده است)

بنابراین برای زنده ماندن انسان، حداقل وجود سه عنصر اساسی، ضروری است: غذا، اکسیژن و حرارت. این عناصر نیز باید به نسبت درست برای بقای انسان باشند. مواد غذایی بیش از حد یا خیلی کم، اکسیژن و یا گرمای بیش از حد و یا کم ممکن است منجر به بروز ناراحتی، بیماری و یا مرگ شوند.

به همین طریق، آتش نیاز به سه عنصر دارد: سوخت، اکسیژن و یک منبع حرارتی. این عناصر باید به نسبت درست و حالت های مناسب قبل از اینکه آتش بتواند مشتعل شود، باشند و قبل از آن که بتواند به سوزاندن ادامه دهد. سوخت باید در درجه حرارتی باشد که به عنوان نقطه اشتعال تعریف شده باشد و در آن بخارات قابل اشتعال سريع آزاد شوند؛ بنابراین باید گرما به اندازه کافی برای رساندن سوخت به این نقطه وجود داشته باشد. همچنین نیاز به اکسیژن وجود دارد، به طوری که آتش به ۱۵ الی ۲۱ درصد اکسیژن نیاز دارد تا مشتعل شده و بسوزد.

سؤالات بحث:

1. آیا هرگونه آتش سوزی و یا موقعیت های خطرناک مشابه که در بردارنده مواد شیمیایی در محل کار باشد، وجود دارد؟
2. چه اتفاقی افتاده و نتایج چه شد؟

1- سوخت

سوخت عبارت است از هر گونه ماده ای که بسوزد و در نتیجه سوختن، تغییر ماهیت بدهد. مثل سوختن چوب که پس از سوختن به خاکستر تبدیل می شود. هنگام بررسی خطرات ناشی از آتش سوزی و انفجار ناشی از مواد شیمیایی خطرناک، مواد سوختی باید به عنوان یکی از اولین مؤلفه های مواد شیمیایی و ویژگی های آن در نظر گرفته شود. اکثرا اغلب مواد شیمیایی به عنوان منبع سوخت در مثلث آتش یا مثلث انفجار عمل می کنند (شکل ۱).

شکل شماره ۱: سوخت، اولین عنصر از مثلث آتش و انفجار است

سوخت ها معمولا به سه صورت جامد، گاز و مایع در طبیعت وجود دارند.

1. سوخت جامد مانند چوب و کاغذ و پارچه و زغال سنگ که عمدتا منشأ گیاهی دارند و بعضی از مواد مانند سدیم، پتاسیم و منیزیم.
2. سوخت مایع که اکثر آنها از مشتقات نفتی، مانند بنزین، نفت، گازوئيل، بعضی از مواد شیمیائی و مصنوعی مثل رنگها و بعضی از مواد نباتی مثل الكل می باشند.
3. سوخت گاز عمدتا گازهای طبیعی و هیدروکربورها و گازهای دیگر که از تجزیه مواد حاصل می شوند، مثل گاز استیلن است.

البته تمام سوخت ها بایستی ابتدا به حالت گاز تبدیل شده تا بتوانند با اکسیژن هوا مخلوط شده و قابلیت اشتعال را به وجود بیاورند تا در مقابل، حرارت لازم ایجاد شود. نقطه تبخیر، کمترین درجه حرارتی است که جسم شروع به بخار شدن مینماید و هر سوختی درجه سانتی گراد و گازوئیل ۷۵ درجه سانتی گراد می باشد.

۱-۱ -نقاط اشتعال مایع

یکی از مشخصه های مواد شیمیایی که در ریسک های آتش سوزی و انفجار مطرح است، نقاط اشتعال است. نقطه اشتعال پایین ترین دمایی است که در آن، یک ماده شیمیایی بخارات قابل اشتعال بیرون می دهد. این بخار قابل اشتعال است که می سوزد، نه مایع قابل اشتعال

جدول شماره 1: نقاط اشتعال برخی از مواد شیمیایی رایج را نشان می دهد.

به یاد داشته باشید: در موارد حریق و انفجار، مواد شیمیایی با نقطه اشتعال پایین، خطرناک تر هستند.

عوامل دیگری ممکن است به توانایی یک ماده شیمیایی برای رسیدن به نقطه اشتعال خود وابسته باشند. به عنوان مثال، هنگامی که یک مایع، مانند نفت سفید، اتمیزه می شود، بخارات قابل اشتعال تولید می کند که در دمای محیطی پایین تر از نقطه اشتعال خود خواهد سوخت. علاوه بر این، یک ماده شیمیایی با نقطه اشتعال بالا ممکن است نسبت به (برحسب) نقطه اشتعال خود با سایر مواد با نقطه اشتعال پایین تر از نقطه سوختن در مجاورت با اولین ماده، گرم شود. از این رو ضروری است که به ذخیره سازی ایمن مواد شیمیایی خطرناک توجه دقیق شود.

هنگامی که یک ماده شیمیایی در نقطه اشتعال مخصوص به خود گرم می شود، بخارات قابل اشتعال تا زمانی که منبع حرارت برداشته شود، می سوزند. با این حال، پس از آن که مایع به نقطه آتش گیری خود برسد (به طور معمول تنها چند درجه بالاتر از نقطه اشتعال)، روند تولید و سوختن بخارات ادامه خواهد داشت. نقطه اشتعال به طور معمول در برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی یافت می شود.

1-2- حدود بالا و پایین منفجر شونده (UEL و LEL)

گازها و بخارات علاوه بر نقطه جرقه زنی یا شعله زنی، حداقل و حداکثر غلظت قابل اشتعال یا انفجار را هم دارند. یعنی برای آنکه ماده ای مثل بخار بنزین دچار آتش گردد، بایستی غلظت آن در هوا در یک محدوده معین باشد نه بیشتر و نه کمتر.

خارج از این محدوده، آتش گیری رخ نمی دهد، حتی اگر شعله ای یا جرقه ای وجود داشته باشد. حال اگر غلظت یک گاز یا بخار قابل اشتعال در یک محفظه سربسته مثل یک مخزن به این محدوده برسد و جرقه ای در آن ایجاد گردد، در صورت وجود اکسیژن در غلظت کافی، اشتعال بسیار سریع توام با آزاد شدن ناگهانی انرژی و گرمای بسیار بالا در زمان بسیار کوتاه، حادث می شود که انفجار نامیده می شود.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ارزیابی و مدل سازی پیامدهای انفجار

⇐ اصول حفاظت در برابر انفجار

⇐ ایمنی، حوادث و آتش سوزی

⇐ صفر تا 100 ایمنی حریق (جامع)