تعریف بهداشت حرفه ای

تعریف بهداشت حرفه ای

تعریف بهداشت حرفه ای

Definition of occupational health

تعريف نظامنامه انجمن بين المللي بهداشت حرفه ای :

The definition in the IOHA Byelaws is

‘Occupational Hygiene is the discipline of anticipating, recognising, evaluating and controlling health hazards in the workingenvironment with the objective ofprotecting worker health and well-being and safeguarding the community at large.’

بهداشت حرفه ای علم پیش بینی، شناسایی، ارزیابی، کنترل خطرات تاثیر گذار بر سلامت در محیط کار است به منظور حفظ سلامت و رفاه کارکنان و در نهایت ایمن نگهداشتن جامعه.

Occupational Hygiene has also been defined as the practice of identifying of hazardous agents; Chemical, Physical and Biological; in the workplace that could cause disease or discomfort, evaluating the extent of the risk due to exposure to these hazardous agents, and the control of those risks to prevent ill-health in the long or short term.

بهداشت حرفه ای هم چنين به عنوان فن و تكنيک زير تعريف شده است :

• شناسايي عوامل خطرناك ( شيميايي – فيزيكي و بيولوژيكي ) در محيط كار كه اين عوامل ميتوانند باعث ايجاد بيماري يا ناراحتي شوند .
• ارزيابي ميزان ريسك ناشي از مواجهه با اين عوامل خطرناک
• كنترل ريسك هاي ناشي از اين عوامل براي پيشگيري از آسيب هاي كوتاه مدت و بلند مدت.

مهندسی بهداشت حرفه‌ای (به انگلیسی: Occupational Health Engineering) شاخه‌ای است از علم بهداشت و عبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبتهای بهداشتی درمانی به منظور سالم‌سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار

مهندسی بهداشت حرفه‌ای را می‌توان به طور خلاصه علم و هنر تامین سلامت در محیط‌های شغلی تعریف کرد و یک مهندس بهداشت حرفه‌ای یا متخصص سلامت شغلی کسی است که وظیفه شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی را به عهده دارد.

نخستین کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین‌المللی کار که درسال ۱۹۵۰ تشکیل شد،مهندسی بهداشت حرفه‌ای را چنین تعریف نموده است:تامین و ارتقاء عالی ترین سطح سلامت جسمی، روانی واجتماعی برای کارگران همهٔ مشاغل، پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار، به‌کارگماردن نیروی کار درمحیط و شغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آنرا دارد و به‌طور خلاصه تطابق کار با انسان یا ارگونومی که از کلمه یونانی برگرفته شده است.

مهندسی بهداشت حرفه‌ای رشته‌ای است که به محیط کار بر می‌گردد. در واقع متخصصان در این رشته خطرهای بالقوه‌ای که در محیط کار وجود دارد را شناسایی می‌کنند و در مراحل بعد به اندازه‌گیری و ارزیابی این خطرات و کنترل آنها می‌پردازند. البته کسانی که علم بیشتری در این رشته دارند، خطرهای شغلی را پیش بینی نیز می‌کنند. به این نکته باید اشاره کرد که کسب این مهارتها به نحوه تربیت دانشجویان بستگی دارد.^[۳]

تاریخچه بهداشت حرفه‌ای

تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفه‌ای و ارتباط بیماریهای مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشده است. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهره‌های درخشانی بر می‌خوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص و جلوگیری از بیماریهای ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام داده‌اند.

اولین فردی که آثار ارزنده‌ای در مورد بهداشت حرفه‌ای از خود به یادگار گذاشته است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا بنام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات. ابزار کار. حوادث و بیماریهای ناشی از کار و … نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد. بعداز اودر سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس بنام پاراسلسوس کتابی درباره بیماری‌های وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی بدنیا آمد که یکی از پیشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفه‌ای می‌باشد. کتاب معروفش در باره بیماریهای حرفه‌ای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالات که در زمان معاینه از بیماران می‌پرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفه‌ای و طب کار بشمار آمده است.

بهداشت شغلی در جهان

پدیداری دانش بهداشت شغلی ، به عنوان یک تخصص ویژه وجدا از دیگر دانش‌ها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطرح شده دراین دانش از زمان‌های کهن موردتوجه بوده است.

چهارصد سال پیش از میلاد مسیح بقراط اثرات زیان آور مواجهه با سرب را شناسایی کرده و در نوشته‌هایش یاد می‌کند. درآن زمان عمدتاً از بردگان جهت مشاغل سخت استفاده می‌گردید و از آنجا که حکومتها هیچگونه مسئولیتی در برابر بردگان نداشتند، بدیهی است که اقدامات خاصی نیز برای حل مشکلات آنها صورت نمی‌پذیرفت.

درنخستین سدهٔ پس از میلاد، پلنی(۲۳تن۷۹ب. م) که یک دانشمند رومی بود، از مثانهٔ حیوانات یک ماسک تنفسی ساخت و کاربرد آن را برای کار در معادن پیشنهاد نمود.

در سال ۱۴۷۳ میلادی النبوگ Ulrich Ellenbog نخستین نشریه بهداشتی در مورد بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی را انتشار داد. او در این مجموعه در باره بیماریهای شغلی و صدماتی که در میان کارگران طلا شایع است مطالبی را به رشته تحریر در آورده است. درقرن شانزدهم آگریکولا (آگریکولا) و پاراسلوس (پاراسلسوس) در باره بیماری‌های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری‌های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده‌اند. کتاب آگریکولا در سال ۱۵۵۶ یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال ۱۵۶۷ منتشر شد.

شاید بتوان مهمترین نقطه عطف در تاریخ تکامل بهداشت شغلی و ایمنی را انقلاب صنعتی اروپا دانست. زمانی که انسان با قدرت جسمی محدود در مقابل دستگاهها و ماشین آلات تازه ساخت غول پیکر ایستاد و در حالی که اطلاع چندانی راجع به چگونگی کارکرد ماشین آلات و چگونگی کنترل آنها نداشت، به کار مشغول شد. این مسئله باعث شد که در ابتدای پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا تعداد بسیار زیادی از افراد در اثر مواجهه با حوادث محیط کار کشته و یا دچار نقص عضو شوند. این اتفاقات و آمار بالا باعث شد که سردمداران انقلاب صنعتی به فکر تصویب قواعد و قوانینی در رابطه با الزامات محیط های کاری و نحوه رفتار کارگران برای آسیب کمتر ناشی از کار با ماشین آلات عظیم‌الجثه بیفتند.

رامازینی، نخستین پزشکی است، که به توصیف پیشه‌های گوناگون و بیماری‌های ناشی از آنها می‌پردازد. برای نمونه فلج دست‌ها از میان رفتن دندان‌ها، نا شکیبایی و صورت‌های نزار و رنجور سفالگران در برابر سرب را توصیف کرده است.

توماس الیور در کتاب خود که در سال ۱۹۰۸ منتشر کرد به بیماری‌های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال ۱۹۱۲ منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره می‌نماید.

در سال ۱۹۱۸،آلیس هامیلتون، رشتهٔ بهداشت صنعتی را در دانشگاه هاروارد امریکا پایه‌گذاری کرد. بررسی‌های گستردهٔ او در زمینه سم شناسی، به ویژه مسمومیت با فسفر سفید در صنایع کبریت سازی و مسمومیت سرب، موجب رشد سریع بهداشت حرفه‌ای شد.

بر اساس فعالیت‌های گونا گون برای بهبود شرایط محیط کار و نیز، جنبش‌های کارگری، در سال ۱۹۱۹،سازمان بین‌المللی کار (سازمان بین‌المللی کار) بر پا شد. پس از آن، به علت موفقیت‌هایی که امریکا در جنگ جهانی در زمینه تولید تسلیحات نظامی به دست‌آورد، نه تنها صنایع بلکه بهداشت حرفه‌ای در این کشور به سرعت رشد یافت. در آن زمان، شعار تبلیغاتی سازمان خدمات بهداشتی امریکا بر تندرستی کار گر تاکید داشت: “کارگر را سالم نگهدار تا خوب کار کند”

توسعهٔ سریع صنایع و علوم درقرن بیستم واستفاده بشر از مواد گوناگون درمصارف صنعتی، ازیک طرف برتعداد و دامنه بیماری‌های ناشی از کار افزود و ازطرف دیگر وسیله تحقیق و بررسی برروی جلوگیری ودرمان آنها را بیش ازپیش فراهم نمود. رشد اجتماعات کارگری و تشکیل اتحادیه‌ها، و سندیکاهای کارگری رانیز می‌توان از عوامل مؤثر در بهبود بهداشت محیط‌های کار دانست.

وقایع نگاری سلامت شغلی در گذر تاریخ

برخی از رویدادهای مهم سلامت شغلی در کشورهای غربی عبارت هستند ا ز:

۱۸۱۵ میلادی: نخستین قانون ایمنی به وسیلهٔ ادارهٔ معادن در امریکا به تصویب رسید بر پایه این قانون لازم شد هر معدن دارای دو راه خروج باشد، تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از آنها، راه خروج دیگر باز باشد.

۱۸۱۵میلادی: هامفری دیوی، نخستین وسیله ایمنی را اختراع کرد. بنا به درخواست انجمن پیشگیری از حوادث در معادن زغال سنگ و با تلاش فراوان، دیوی توانست چراغ ایمنی را برای معادن زغال سنگ طراحی کند.

۱۸۳۳ میلادی: نخستین قانون صنایع در انگلستان به تصویب رسید. تا پیش از تصویب این قانون، ۱۲ ساعت کار در روز اجباری بود.

۱۸۶۴ میلادی: قانون ایمنی در معادن پنسیلوانیا به تصویب رسید.

۱۸۶۶ میلادی: اداره ملی آتش‌نشانی در امریکا تاسیس شد.

۱۸۶۷ میلادی: نخستین برنامهٔ بازرسی صنایع به وسیلهٔ مسوولان دولتی در ایالت ماساچوست امریکا تدوین شد.

۱۸۹۶ میلادی:انجمن ملی حفاظت در برابر آتش (NFPA) در امریکا تاسیس شد

۱۹۰۶ میلادی: نخستین بررسی منظم از حوادث شغلی منجر به مرگ در پنسیلوانیا انجام شد.

۱۹۱۴: در امریکا، دفتر بهداشت و سلامت در صنایع، به وسیلهٔ اداره خدمات بهداشت همگانی تاسیس شد. این مرکز پس از چندین بار تغییر نام در سال ۱۹۷۰ به نام موسسهٔ ملی ایمنی و بهداشت شغلی ( NIOSH ) نامگذاری شد.

۱۹۳۱ میلادی: نخستین الگوی علمی دربارهٔ علل بروز حوادث، به وسیلهٔ هانریش ارائه شد.

۱۹۵۶ میلادی: برنامه‌های پیشگیری از حوادث به وسیله اداره بهداشت همگانی امریکا ارائه شد.

۱۹۶۸ میلادی: جانسون، رییس جمهور وقت امریکا لزوم برپایی قوانین دولتی ایمنی و بهداشت را اعلام کرد.

۱۹۷۰: در زمان ریاست جمهوری نیکسون، قانون یاد شده به تصویب رسید، که موجب ایجاد ادارهٔ ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) و موسسهٔ ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) شد.

بهداشت حرفه‌ای در ایران

در مرداد سال ۱۳۲۵ وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال ۱۳۳۷ قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت.

در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سال‌های ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سال‌های ۱۳۵۰، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تا اوایل ۱۳۵۳، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می‌داد. در اواخر دهه ۱۳۵۰ در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه‌ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.

تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکاً بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، درسال۱۳۶۲ مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه، اداره کل بهداشت حرفه‌ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید. با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران در سال ۱۳۶۹، به حکم ماده ۸۵ قانون کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران می‌باشد.

هدف کلی مهندسی بهداشت حرفه‌ای

نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف از طریق پیشگیری از خطرات تهدید کننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن بر تندرستی آنان می‌باشد. کارشناسان بهداشت حرفه‌ای که دراین زمینه فعالیت دارند، با شناختی که از محیط کار، فرایندهای کاری، خطرات و عوامل زیان‌آور محیط کار، و نیز تاثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین می‌گذارند، از طریق بررسی، ارزیابی، اندازه‌گیری وکنترل عوامل زیان آور محیط کار، درصدد سالم‌سازی و بهسازی محیط کار برمی‌آیند. بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماری‌ها، عوارض و آسیب‌های شغلی و درنهایت تامین سلامت شاغلین می‌گردند.

برنامه‌ها و فعالیت‌های بهداشت حرفه‌ای

به منظور دست یابی به هدف فوق در بهداشت حرفه‌ای برنامه‌هایی درنظرگرفته شده است که به طور خلاصه عبارتنداز:

1. معاینات پزشکی گوناگون برای کلیه کارکنان
2. برنامه‌های مربوط به حفاظت فنی و ایمنی کارگران
3. برنامه‌های مربوط به بهداشت محیط کار شامل شناخت و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کاروارائهٔ طرح‌های کنترلی و بهسازی محیط کار
4. ایجاد امکانات درمانی و اورژانس طب کار
5. برنامه‌های مربوط به آموزش برای بهداشت
6. برنامه‌های مربوط به تغذیه کارگران
7. برنامه‌های مربوط به نوتوانی و توانبخشی حرفه‌ای

مهندسی بهداشت حرفه‌ای نه تنها مسائلی راکه در اثر تماس باعوامل زیان آور محیط کار بروز می نماید درنظر می گیرد، بلکه سایر مسائل ازقبیل:پیشگیری از بیماری‌ها، بهداشت عمومی محیط کار، آب آشامیدنی، نظافت عمومی و فردی، دفع حشرات، دفع زباله و فضولات، نهارخوریها، حمام، توالت، دوش و دستشویی، وسایل و حفاظت فردی و جمعی وغیره رانیز درمحیط‌های کاری در مدنظر دارد.

عوامل زیان آور محیط کار

عوامل زیان آور محیط کار

ابزار اندازه‌گیری نور، نورسنج

به طورکلی می‌توان گفت که بهداشت حرفه‌ای علمی چند رشته‌ای بوده و ترکیبی از علوم پزشکی و مهندسی می‌باشد. یکی از برنامه‌های اصلی بهداشت حرفه‌ای، مطالعهٔ شرایط نامناسب محیط کار یا به عبارتی بررسی و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار می‌باشد، که این عوامل خودبه پنج دسته تقسیم می‌شوند:

1. عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار شامل سروصدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، فشار (کمبود و افزایش فشار)، روشنایی (کمبود و افزایش نور)، اشعهٔ مادون قرمز، اشعهٔ ماورای بنفش، اشعه‌های یونیزان، الکتریسیته
2. عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار مانندگازها، بخارات، دودودمه،گردوغبار،اسیدهاوبازها، فلزات و…
3. عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار شامل: انتقال ویروس‌ها، قارچ‌ها،انگل‌ها،باکتری‌ها، ریکتزیاها از طریق خون و سایر مایعات بدن
4. عوامل زیان آور مکانیکی وارگونومیک محیط کار، شامل: پوزیشن‌های نامناسب بدن حین کار، بلندکردن وحمل باربیش از حدمجاز، سطوح کار شامل میز، صندلی، ابزارآلات مورد استفاده، تجهیزاتی که مناسب طراحی نشده باشند(عدم تطابق کار با کاربر)و…..
5. عوامل زیان آور روحی وروانی محیط کار مانند روابط کارگرباکارفرما، همکاران و زیردستان،_ استرسهای شغلی ،تشویق‌ها و تنبیه ها_ارتقاء شغلی، رضایت شغلی و…

چنانچه هریک ازعوامل یادشدهٔ فوق از حدتحمل فیزیولوژیک بدن انسان پیشی گیرد، عوارض و آسیب‌هایی را ایجاد خواهدنمود. در بهداشت حرفه‌ای عمده کوشش‌ها بر شناسایی این عوامل، اندازه‌گیری و درصورت نیاز کنترل آنها متمرکزاست.

روز جهانی ایمنی و سلامت شغلی

روز جهانی بهداشت حرفه ای

روز ۲۸ آوریل (هشتم اردیبهشت) از سوی سازمان بین‌المللی کار(ILO) به عنوان روز جهانی ایمنی و سلامت شغلی World Day for Safety and Health at Work نامگذاری شده است.

روز جهانی ایمنی وسلامت شغلی در واقع یک هدف گذاری سالیانه بین‌المللی برای نهادینه کردن کار سالم و ایمن در سرتاسر جهان است. برگزاری این مراسم بخش مهمی از استراتژیهای جهانی سازمان بین‌المللی کار برای ارتقای ایمنی وسلامت شغلی در همه محیط‌های کاری است که باعث ارتقای آگاهی‌های مردم وهمچنین افزایش امنیت و سلامت در محیط کار می‌شود.

این مراسم هر ساله توسط کلیه دولتها، سازمانها و بخش‌های خصوصی و کارفرمایان و کارخانجات انجام شده و توسط سازمان بین‌المللی کار حمایت و پشتیبانی می‌کند.

ایمنی صنعتی

ایمنی صنعتی (به انگلیسی: Industrial Safety) رشته‌ای است گسترده که به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می‌شود که با به کار گرفتن آنها می‌توان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیط‌های صنعتی به گونه‌ای مؤثر و کارا نگهداری کرد و به این وسیله یک محیط کار و صنعت بی خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد. مهندسی ایمنی عبارت است از مقررات یا نظامی که برای کاهش وقوع حوادث از طریق حذف یا کنترل خطرات بکار می‌روند

با وجود مرز بندی این دانش در زیر مجموعه ی مهندسی صنایع و وزارت علوم،تحقیقات و فناوری ، ایمنی صنعتی زیرمجموعه ای از دانش کلان بهداشت حرفه ای محسوب می‌شود . در ایران با شکل گیری دانشکده های بهداشت و حفاظت فنی در دانشگاه های وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی،ایمنی صنعتی به صورت سرفصلی از دروس این رشته تدوین گردید. تا قبل از دهه ۱۹۷۰ مهندسی ایمنی بخشی از مهندسی کنترل محسوب می‌شد. در این دوران هنوز دانش ایمنی همگام با سایر علوم مرتبط با کنترل فرایند پیش نرفته بود. با وقوع حوادث فاجعه بار در صنایع و کارخانجات شیمیایی از جمله کارخانه Flixborough در سال ۱۹۷۴انگلستان و شکل گیری تدریجی سیستم مدیریت HSE توسعه دانش ایمنی به عنوان یک بخش مستقل مورد نظر قرار گرفت.

منبع: https://fa.wikipedia.org

Sirvan Sheikhi

مدیر وبسایت تخصصی دانشجویان بهداشت حرفه ای, علاقمند به ایمنی و بهداشت و نرم افزارهای مربوطه هستم و همراه با تیم تخصصی سعی می کنم که محیطی پرباری را برای شما عزیزان فراهم کنم.