تجزیه و تحلیل دو روش FTA و Tripod-Beta در ریشه یابی حوادث صنعت نفت و گاز

تجزیه و تحلیل دو روش FTA و Tripod-Beta در ریشه یابی حوادث صنعت نفت و گاز

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 11

محمود محمدی کارشناسی شیمی، رئیس واحد HSE پالایشگاه اول مجتمع گاز پارس جنوبی
خدیجه عبادی کارشناسی ارشد مهندسی شیمی، پایشگر سیستم های HSE پالایشگاه اول مجتمع گاز پارس جنوبی
مرتضی صیادی کارشناسی شیمی، پایشگر سیستم های HSE پالایشگاه اول مجتمع گاز پارس جنوبی

چکیده

مسیر صنعتی شدن اصلی است که بشریت را تحت کنترل خویش قرار داده است. چنانچه در این مسیر چارچوب حرکت به طور دقیق رعایت نگردد، شرایط به گونه ای رقم خواهد خورد که زندگی نیروی انسانی را با مخاطراتی مواجه می سازد. در عصر حاضر حفاظت از سلامت روحی و جسمی نیروی کار از اصولی است که بنیانگذار کلیه اهداف و برنامه ریزی ها می باشد. در این راستا فراهم آوردن محیطی ایمن و عاری از هر گونه خطر از پارامترهایی است که متضمن ایجاد این آرامش می گردد. هدف این مطالعه مقایسه دو روش FTA (آنالیز درختی حوادث) و Tripod – Beta به منظور انتخاب روش مناسب در تحلیل و آنالیز حوادث با پتانسیل خطر ریسک بالا در صنعت نفت و گاز می باشد. در این پژوهش حوادثی با پتانسیل خطر ریسک بالا انتخاب و با استفاده از دو روش FTA و Tripod – Beta علل بروز آنها شناسایی و بر این اساس معیارهایی جهت مقایسه این دو روش تعریف گردید.

کلیدواژه ها : روش FTA، روش Tripod – Beta، حوادث صنعت نفت و گاز

مقدمه

مسیر صنعتی شدن اصلی است که بشریت را تحت کنترل خویش قرار داده است. چنانچه در این مسیر چارچوب حرکت به طور دقیق رعایت نگردد شرایط به گونه ای رقم خواهد خورد که زندگی نیروی انسانی را با مخاطراتی مواجه می سازد. حادثه به عنوان یکی از عوامل تباه کننده پتانسیل های بالقوه موجود در صنایع، مطرح بوده [۲] و حوادث ناشی از کار از سویی سبب ناراحتی فرد کارگر و از سویی دیگر از بین رفتن سرمایه و تزلزل بنیان اقتصادی جامعه می گردد [۱]. در عصر حاضر حفاظت از سلامت روحی و جسمی نیروی کار از اصولی است که بنیانگذار کلیه اهداف و برنامه ریزی ها می باشد. در این راستا فراهم آوردن محیطی ایمن و عاری از هرگونه خطر از پارامترهایی است که متضمن ایجاد این آرامش می گردد.

صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به علت ماهیت مواد، تجهیزات و فرآیندها بیش از همیشه صحنه بروز حوادث است. یکی از آسیب پذیرترین عناصر صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در مقابل این حوادث، نیروی انسانی است که صدمه به آن علاوه بر تحمیل هزینه های گزاف برای صنعت، معضلات صنعتی و اجتماعی فراوانی به دنبال می آورد که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست [۳].

بنا بر آنچه گفته شد، پیشگیری از حوادث علاوه بر افزایش سود و بهره وری، موجب حفظ جان و سلامت نیروهای انسانی متخصص خواهد شد [۳] اما متأسفانه علیرغم تلاش های گوناگونی که برای پیشگیری از وقوع حوادث صورت گرفته هنوز سیستم منسجمی جهت ریشه یابی حوادث وجود ندارد (۲).

یکی از راه های پیشگیری از حوادث، تجزیه و تحلیل آنها جهت شناسایی علل و رفع آنها به منظور پیشگیری از حوادث می باشد. بنابراین اطلاع و ثبت حوادث و تنظیم آمار دقیق آن برای هر سازمان حائز اهمیت است، زیرا بدین طریق علل و عواملی که با تصحیح یا کنترل آنها می توان از تکرار حوادث مشابه پیشگیری نمود روشن می گردد. در واقع هدف از تهیه گزارش حوادث، تحقیق و یافتن علل حوادث، شناسایی شرایط و اعمال ناایمن و انجام اقدامات لازم برای برطرف نمودن آنها، تخمین زیان مالی وارده به سازمان در اثر حوادث، درمان شخص یا اشخاص آسیب دیده در اسرع وقت و ارائه گزارش تفصیلی حوادث به مدیریت سازمان می باشد. لذا برای جلوگیری از وقوع حوادث تکراری، لازم است که به کمک یک روش سیستماتیک، حوادث و رویدادها به طور ریشه ای، علت یابی شده و اقدامات اصلاحی متعاقب آن اعلام گردد [۲].

تجزیه و تحلیل حوادث

تجزیه و تحلیل ریشه ای حوادث (Root Cause Analysis-RCA) در واقع روشی است که مشخص می کند “چه”، “چگونه” و “چرا” یک حادثه اتفاق افتاده است [۲]. هدف از انجام RCA اتخاذ یک روش سیستماتیک جهت تعیین علل ریشه ای حوادث و اطمینان از اینکه با به کارگیری راهکارهای اصلاحی امکان وقوع مجدد حادثه و یا حوادث مشابه وجود نخواهد داشت. هر فرایند تجزیه و تحلیل علل ریشه ای متشکل از ۵ فاز می باشد که عبارتند از:

فاز ۱: جمع آوری اطلاعات

فاز ۲: ارزیابی

فاز ۳: ارائه پیشنهادات (اقدامات اصلاحی

فاز ۴: انجام اصلاحات

فاز ۵: پیگیری جهت اطمینان از رفع نواقص و انجام اقدامات اصلاحی

جمع آوری اطلاعات شامل حضور در محل حادثه قبل از تغییر صحنه حادثه (اطمینان از اینکه هیچ رویدادی از دست نرفته یا تغییر نکرده است)، ثبت کلیه وقایع، ثبت واکنش های افراد حاضر در صحنه حادثه و در نظر داشتن عوامل محیط زیستی زمان رخداد می باشد.

روش های متفاوتی برای ارزیابی حوادث (فاز دوم) وجود دارد، شامل:

١- تجزیه و تحلیل تغییر: در این روش فرض بر این است که اگر سیستمی طبق استاندارد عمل کند و ناگهان دچار اشکال شود، این اشتباه نتیجه تغییر یا تغییراتی در سیستم بوده است. تجزیه و تحلیل تغییر یک روش سیستماتیک بوده که در آن اقدامات زیر به ترتیب صورت می گیرد:

• بررسی وضعیت واقعه
• بررسی وضعیت متناظر سیستم قبل از واقعه
• ثبت کلیه تفاوت های مرتبط و غیرمرتبط
• آنالیز تفاوت ها و بررسی تأثیر آنها بر واقعه
• بررسی اختلاف ها برای رسیدن به علل واقعه

نمودار روش تجزیه و تحلیل تغییر در شکل ۱ آورده شده است.

شکل ۱- نمودار تجزیه و تحلیل تغییر

تجزیه و تحلیل موانع: بر طبق این تعریف که حادثه یعنی آزاد شدن انرژی به شکل غیر طبیعی یا ناخواسته، تجزیه و تحلیل موانع چنین تعریف می شود : در تکنیک تجزیه و تحلیل موانع برای جلوگیری از یک حادثه باید یک مانع بین منبع انرژی و آن فرد یا تجهیزات مورد حفاظت، واقع شود. بنابراین به طور خلاصه می توان گفت طبق این تعریف برای وقوع حادثه سه شرط لازم است :

• جریانی از انرژی نامطلوب
• نقص یا حذف یک مانع
• حضور افراد با تجهیزات

نمای شماتیک تجزیه و تحلیل موانع در شکل ۲ آورده شده است. هدف از این روش، تجزیه و تحلیل شناسایی موانع و کنترل های فیزیکی، اداری و دستورالعملی که از کار افتاده یا به خوبی عمل نکرده اند و تشخیص موانع کنترلی لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد حادثه می باشد.

شکل ۲- روش تجزیه و تحلیل موانع

۳- رسم نمودار علل و رویدادها:

این تکنیک از یک ساختار سیستماتیک برخوردار است که تشخیص مجموعه علل در ارتباط با هم را ممکن می سازد. هر نمودار علل و رویداد از یک زنجیره رویداد و یک زنجیره شرایط تشکیل شده است. زنجیره رویداد مجموعه ای از رویدادها است که در یک خط زمانی قرار گرفته اند. هر رویداد از رویداد قبلی آن نتیجه می شود. زنجیره شرایط مجموعه ای از شرایط فیزیکی و غیر فیزیکی است که منجر به وقوع رویداد شده اند. نمایش شماتیک نمونه ای از نمودار علل و رویدادها در شکل ۳ آمده است.

شکل ۳- روش نمودار علل و رویداد

مزایای رسم نمودار علل و رویدادها:

• برخورداری از یک ساختار سیستماتیک
• خلاصه کردن رویدادها و در نتیجه برقراری ارتباط بهتر با واقعه ی رخ داده نسبت به گزارش متنی
• مستندسازی توالی وقایع از آغاز تا پایان
• تمرکز تیم بررسی کننده بر مواردی که در خصوص آنها ارتباط کافی وجود ندارد
• نمایش ارتباط بین عوامل و شرایط
• تشخیص موانع حفاظتی از بین رفته

۴- روش Tripod Beta:

روش Tripod یک شیوه بدیعی از نگرش به مشکلات ایمنی، بهداشتی، امنیتی، زیست محیطی و مالی یک سازمان است که اولین بار توسط کار مشترک دانشگاه منچستر و لیدز به سفارش گروه رویال داچ شل در دهه ی ۱۹۹۰ ارائه گردید. این روش برای توصیف تئوری علی و معلولی حادثه و ایجاد یکپارچگی تفکر در مورد انواع اختلالات است. برتری که در روش Tripod نسبت به دیگر تکنیک های ارزیابی وجود دارد، نوع نگرش آن است. بدین معنی که آن سیستم ها بر وجود خط مشی، روش اجرایی، آموزش، وسایل حفاظت فردی و دستورالعمل های اجرایی واکنش در شرایط اضطراری تأکید دارند، در حالی که در روش Tripod، چگونگی کاهش عنصر “خطای انسانی” در نتیجه اینگونه اقدامات مورد ارزیابی قرار می گیرد. تمرکز بر روی خطای انسانی در روش Tripod بر مبنای این حقیقت استوار است که تنها ۱۰٪ حوادث مربوط به شرایط ناایمن بوده و بیش از ۹۰٪ آنها ناشی از اعمال ناایمن است.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ ارزیابی ریسک به روش FTA

⇐ تجزیه و تحلیل درخت خطا FTA

⇐ پاورپوینت آنالیز حوادث به روش TRIPOD BETA

⇐ آنالیز پیامد حوادث فرایندی در پالایشگاه ها